پروژه رصد خانه ملی یکی از آن طرحهایی است که اجرای آن طولانی شده و روند نتیجه بخشی آن با کندی همراه بوده است. البته ناگفته نماند که خود پروژه به خودی خود زمانبر است و نیازمند دقت زیادی است. اما در اولویت قرار ندادن آن نیز یک نکته مهم است.
شاید در ظاهر پرداختن به چنین طرحی از اولویت لازم برخوردار نباشد اما برای ما که سابقه درخشانی در علم نجوم داریم و محققان توانمندی در این عرصه داریم گشایش رصدخانهای با چنین ابعاد ضروری است. اگر در حوزه اختر فیزیک، گشتی در مراکز تحقیقاتی دنیا بزنیم میبینیم که امروزه تلسکوپهای حرفهای و رصدخانههای بزرگی برای کیهان شناسی و … راه اندازی شده و در بسیاری مواقع، منبع بسیاری از اکتشافات علمی به شمار میروند.
از جمله اقداماتی که ساخت آن در قالب طرح کلان ملی سالهاست که آغاز شده و طبق گفته عوامل اجرایی این پروژه تا ۴ سال دیگر به پایان میرسد، طراحی رصدخانه ملی ایران است.
به دلیل عدم وجود آزمایشگاهها و رصدخانههای تحقیقاتی در ایران و برای پر کردن این خلا، پیشنهاد تاسیس رصدخانه ملی ایران توسط پژوهشگاه دانشهای بنیادی مطرح شد.
این رصدخانه ملی، برای مشاهده، بررسی و اندازه‌گیری پدیدههای آسمانی، از نظر رصدی، در بهترین نقطه کشور راه‌اندازی شده است و ایجاد این رصد خانه آرزوی اخترشناسان و جامعه علمی کشور ایران را برآورده کرده است.
راه‌اندازی رصدخانه ملی ایران چه مزایایی دارد؟
– ایجاد زیرساختهای مورد نیاز پژوهشهای کشور
– فراهم نمودن موجبات رشد و بومیسازی علوم و فناوریهای پیشرفته در زمینههای مختلف کشور
– ایجاد یک شاهراه ارتباطی علمی کشور در حوزه نجوم و کیهان شناسی
– در اختیار داشتن فناوری ساخت تلسکوپ و تجهیزات رصدی حرفهای پژوهشی
احداث رصدخانه ملی در زمینی به شعاع 2 کیلومتر
راه اندازی رصدخانه به یک مکان مناسب نیاز دارد و برای انتخاب این مکان مناسب ملاک های فنی باید در نظر گرفته شود. از جمله مهمترین این ملاکها، تعداد شب های صاف در فصول مختلف سال، لرزه خیزی و ساختار گسلها، شدت و جهت باد، آلودگی نوری و مهمتر از همه پارامتر دید می باشد.
رئیس کمیته مکان یابی رصدخانه در این مورد اظهار داشت:
برای این منظور مطالعات اولیه در سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۲ توسط دانشگاه علوم پایه زنجان به اجرا درآمد و اندازهگیریهای میدانی تا سال ۱۳۸۵ ادامه یافت. براساس این مطالعات و اندازه گیری های تکمیلی بین سالهای ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ سایت «گرگش» برای احداث رصدخانه مناسب تشخیص داده شد. قله گرگش در جنوب غربی کاشان واقع شده و ۳۶۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد، پس زمینی به شعاع ۲ کیلومتر به مرکز قله برای احداث رصدخانه ملی ایران اختصاص داده شد.
به گفته وی از آبان ۱۳۹۳ سامانه اندازه گیری دائمی دید در سایت نصب شد و اندازه گیری های مستمر آن در تمام فصول سال در جریان است. به منظور درک بهتر شرایط جریان هوا اندازه گیری ها و شبیه سازیهای متعددی که بین سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ به اجرا درآمد، موقعیت تلسکوپ روی قله و تعیین ارتفاع آئینه اصلی از سطح قله مشخص گردید. این سایت یکی از بهترین سایتهای رصدی دنیاست و با سایتهای رصدی بزرگ جهان در شیلی، جزایر قناری و هاوایی رقابت می‌کند.
رصدخانه و تجهیزات آن
بزرگترین تلسکوپ رصدخانه ملی ایران، یکی از ۲۰ تلسکوپ موثر پژوهشی جهان است که آئینهای به قطر سه متر و چهل سانتی متر دارد. این تلسکوپ ظرفیت پژوهشی بالا را ایجاد کرده و باعث افزایش ظرفیت آموزشی در نجوم و کیهان شناسی خواهد بود. همچنین از طریق این تلسکوپ، مطالعه اجرام داخل کهکشانی، فراکهکشانی و فضای میان ستارهای میسر است.
در قله گرگش، محفظهای استوانهای شکل به قطر ۱۵ و ارتفاع ۲۰ متر ساخته شده است که تلسکوپ در آن قرار میگیرد. این سازه دارای دو بخش ثابت و چرخان است که تلسکوپ مورد نظر درون قسمت چرخان و تجهیزات کنترل در بخش ثابت نصب شده است.
از جمله مهمترین ویژگی های مهم این سازه، حفظ کیفیت رصدی رصدگاه است. همچنین مدیریت دقیق دمایی درون سازه محفظه نیز ویژگی مهم دیگر است.
ضرورت وجود سایه حمایتی بر سر رصدخانه ایران
دکتر حبیب خسروشاهی، مجری طرح رصد خانه ملی ایران در خصوص آخرین وضعیت رصدخانه اظهار داشت:
ایجاد زیرساخت های رصد خانه در منطقه محل احداث رصدخانه فراهم شده و تمام اقدامات عمرانی آن تا سال ۹۷ به پایان خواهد رسید.
وی با تاکید بر اینکه این طرح ملی به دلیل انجام کارهای مهم و غیر قابل برگشت مانند ساخت آینه و هموارسازی جاده رصد خانه و تامین ۱۰ میلیارد تومانی زیرساخت، باید به ثمر برسد، خاطر نشان کرد:
پیشبینی می‌شود که تا دو الی سه سال آینده در یک وضعیت بسیار خوبی به سر می بریم، البته در صورتیکه حمایت ها همچنان وجود داشته باشد.
مجلسیها با طرح رصد خانه غریبه نباشند!
خسروشاهی با بیان اینکه ضروری است که با مجلس شورای اسلامی همراهی کند، گفت:
همچنین ما از کمیسیونهای مختلف مجلس دعوت می کنیم که از این طرح بازدید داشته باشند و از نزدیک با پیشرفت طرح آشنا شوند. ما میدانیم که این طرح تاثیر مثبت و زیادی در منطقه خواهد داشت.
رشد توریسم علمی بدون ضرر در منطقه
خسروشاهی مجری طرح رصد خانه ملی ایران به مزیت‌های این طرح اشاره نمود و اینکه راه‌اندازی رصدخانه باعث رشد علمی کشور می‌شود؛ در واقع این منطقه بدون اینکه صنعت آسیب رسانی در آن ایجاد شود و بدون اینکه نیروگاه یا پالایشگاهی تاسیس شود رونق پیدا می‌کند.
وی همچنین بیان نمود:
تلسکوپ تنها دستگاه زنده رصدخانه است که در مقیاس کوچکی جلو و عقب می‌رود. شرایط آب و هوایی و تغییرات جوی نباید روی دستگاه تاثیر داشته باشد تا بتوان به وسیله آن آسمان را رصد کرد.
عدم تعطیلی طرح رصدخانه
در سالهای گذشته اخباری مبنی بر نبود بودجه و تعطیل شدن طرح رصدخانه مطرح شد، اما براساس گفته های خسروشاهی در واقع این طرح هیچوقت تعطیل نشده و اما همیشه چالش‌های مالی در اجرای این طرح وجود داشته است و ممکن است تا 2 سال بعد از راه‌اندازی نیز این مشکلات وجود داشته باشد.
بودجههای قطره چکانی دولت برای رصدخانه
خسروشاهی در گفتههایش درباره این موضوع نیز مطالبی را ارائه نمود و اینکه دولت برای رصدخانه بودجههای اندکی را در نظر گرفته است. به گفته وی اگر اینگونه نبود قراردادهای بلند مدت سازمان در مدت کمتری به پایان میرسیدند.
خسروشاهی همچنین خاطر نشان کرد:
در حال حاضر امکانات رصدی کوچکتر در آنجا وجود دارد تا دادههای نجومی را دریافت کنیم؛ بعد از راه اندازی هم کار علمی و بهره برداری از رصدخانه شروع می‌شود ولی در سطح کوچکتر.
تسریع روند ساخت در گرو چتر حمایتی
به گفته رئیس مرکز طرحهای کلان ملی از آغاز این طرح تاکنون، تنها معاونت علمی و فناوری بودجههای آنرا تامین کرده و مجری طرح همواره پژوهشگاه دانشهای بنیادی است. البته که اگر هر ارگانی خواستار حمایت باشد برای همکاری مانعی وجود ندارد ولی کماکان بودجههای این طرح از سوی معاونت علمی تامین می‌شود. اگر ارگانهای دیگری نیز از طرح حمایت کنند طرح با سرعت بیشتری پیش می‌رود.
.
منبع: mehrnews
