چند دهه از پیداش و شیوع بیمای ایدز می‌گذرد و این بیماری به سرعت نیز در حال گسترش در سطح جهان است. اما اینکه بیماری ایدز چیست و چه نشانه‌هایی دارد، ممکن است هنوز هم برای بسیاری از افراد سوال باشد.
بیماری ایدز یک بیماری عفونی است و راه‌های انتقال متفاوتی دارد. شاید همین راه‌های انتقال متفاوت این بیماری است که باعث منحصر به فرد بودن آن شده است.
این بیماری علائم و نشانه‌های خاص خود را دارد و گاها نیز با سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته می‌شود. راه‌های انتقال این بیماری نیز به گونه‌ای نسبت به سایر بیماری‌های عفونی متفاوت است. می‌توان از طریق انجام آزمایش به وجود ویروس اچ آی وی در بدن پی برد.
در این مقاله بیماری ایدز، علائم و نشانه‌های بیماری اچ آی وی، راه‌های انتقال ایدز، چگونگی تشخیص ویروس اچ آی وی در بدن، پیشگیری و راه های درمان آن بررسی شده است. با تکراتو همراه باشید.
بیماری ایدز چیست؟
اچ آی وی ویروسی مربوط به سیستم ایمنی بدن انسان است. یعنی این ویروس به سیستم ایمنی بدن انسان حمله کرده و آن را ضعیف و ضعیف‌تر می‌کند. روبان قرمز نمادی است که برای همیاری با افراد مبتلا به ویروس HIV یا ویروس ایدز استفاده می‌شود.
در این میان AIDS را نیز می‌توان به معنای سندرم نقص ایمنی اکتسابی دانست. ایدز نوعی بیماری است و علت آن نیز ویروس اچ آی وی است که بر دستگاه ایمنی بدن انسان تاثیر می‌گذارد و باعث ایجاد این بیماری می‌شود.
هر چقدر که این بیماری در بدن پیشرفت بیشتری داشته باشد، علائم و نشانه‌های آن بیشتر در بدن نمایان می‌شود و تداخل بیشتری نیز با دستگاه ایمنی بدن پیدا می‌کند. علائم ایدز شبیه به تعدادی از بیماری‌های دیگر است و وجود این بیماری در بدن می‌تواند علائمی مانند عفونت را به همراه داشته باشد.
ویروس اچ آی وی زمانی می‌تواند خود را به مرحله آخر برساند که تعداد سلول‌های CD4+ T در بدن به کمتر از ۲۰۰ سلول در هر میکرولیتر برسد.
تاریخچه ویروس اچ آی وی
برای اولین بار در سال ۱۹۸۱ بیماری ایدز در آمریکا مشاهده شد. در ابتدا نیز این بیماری بین معتادان تزریقی و همچنین همجنسگرایان مرد رواج داشت. این افراد به دلیل نامعلومی سیستم دفاعی بدنشان ضعیف شده بود.
علائم و نشانه‌های بیماری AIDS در این افراد شبیه به بیماری التهاب ریه پنوموسیستیک کارینی بود. این بیماری بیشتر در افرادی دیده می‌شود که سیستم دفاعی بدنی ضعیفی دارند. علاوه بر این، بیماری دیگری نیز که نوعی سرطان پوست نادر با نام کاپوسی سارکوما بود، بین مردان همجنسگرا مشاهده شد. رفته رفته تعداد مبتلایان به این بیماری بیشتر شد و این امر باعث شد تا گروهی برای بررسی این واقعه تشکیل شود.
تا قبل از کشف ویروس HIV از نام لنفادنوپاتی که بیماری عامل بود، استفاده می‌شد. در ادامه چون این بیماری بیشتر در بین همجنسگرایان، هموفیلی‌ها و مصرف‌کنندگان هروئین دیده شده بود، نام آن را بیماری ۴ه، گذاشتند. اما بعدا معلوم شد که این بیماری فقط مخصوص این گروه افراد نیست و بنابراین در همایشی در ژوئیه ۱۹۸۲، نام این بیماری ایدز گذاشته شد.
علائم و نشانه های بیماری ایدز
گفتیم که بیماری اچ آی وی در ابتدا علائم و نشانه‌هایی شبیه به بیماری مانند آنفولانزا دارد. بعد از اینکه این ویروس مدتی در بدن فعالیت نمود، این بار علائم و نشانه‌های اصلی آن در بدن ظاهر می‌شوند.
این بیماری که توسط ویروس HIV ایجاد می‌شود، سه مرحله اصلی دارد:
مرحله اول: عفونت حاد
در مرحله اول، برای مدت کوتاهی، حالتی در فرد ایجاد می‌شود که احساس می‌کند به آنفلوآنزا مبتلا شده است. این امر باعث می‌شود که این بیماری تا مدت طولانی پنهان بماند. زیرا در این دوره، این بیماری هیچ علائمی ندارد.
علائم و نشانه های بیماری ایدز که در ۴۰ تا ۹۰ درصد موارد رخ می‌دهد شامل تب، لنفادنوپاتی، فارنژیت، خارش پوست، سردرد و یا ایجاد زخم در دهان و در اندام تناسلی است.
البته ممکن است علائم بیماری اچ آی وی در دستگاه گوارش نیز ظاهر شود که علائمی چون تهوع، استفراغ یا اسهال رخ می‌دهد. از جمله علائم دیگر این بیماری می‌توان به علائم عصبی نوروپاتی محیطی یا سندرم گیلان باره نیز اشاره کرد. این علائم معمولا در یک تا دو هفته خود را نشان می‌دهند.
مرحله دوم: دوره نهفتگی
در این مرحله بیمار وارد دوره نهفتگی یا HIV بی‌نشانه یا مزمن می‌شود. در این مرحله بیماری می‌تواند مدت زمان سه سال تا بیش از ۲۰ سال طول بکشد. در ابتدا علائمی خاص مشاهده نمی‌شود یا علائم کم هستند، اما با نزدیک شدن به مراحل پایانی این مرحله، در بسیاری از افراد علائمی چون تب، کاهش وزن، مشکلات گوارشی و دردهای عضلانی دیده می‌شود.
در این میان حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد از افراد نیز دچار لنفادنوپاتی ماندگار می‌شوند. چند گروه از غدد لنفاوی این افراد (به جز در کشاله ران)، در مدت 3 تا 6 ماه بدون هیچ دردی و به طور توجیه‌ناپذیری بزرگ می‌شود. بسیاری از این گروه مبتلایان قابل تشخیص هستند و در صورت عدم درمان، سیر بیماری منجر به ایدز خواهد شد.
مرحله سوم: سندرم نقص ایمنی اکتسابی
سندرم نقص ایمنی اکتسابی یا همان بیماری ایدز، زمانی اتفاق می‌افتد که یا تعداد سلول‌های CD4+ T به کمتر از ۲۰۰ سلول در هر میکرولیتر برسد یا بیماری‌های خاص مرتبط با عفونت HIV اتفاق افتد.
اگر در ابتدا درمانی برای این افراد در نظر گرفته نشود، تقریبا نیمی از افراد مبتلا به HIV در عرض ده سال، به این بیماری مبتلا می‌شوند. یکی از شرایطی که هشداری بر وجود ایدز در بدن انسان است، پنومونی ناشی از پنوموسیستیس (۴۰٪)، نزاری به شکل سندرم اتلاف اچ‌آی‌وی (۲۰٪) و کاندیدیاز مری است.
افرادی که به این بیماری مبتلا شده‌اند، در معرض آلوده شدن به ویروس‌های سرطانی مختلفی نیز هستند که از جمله می‌توان به موارد سارکوم کاپوزی، لنفوم بورکیت، لنفوم اولیه دستگاه عصبی مرکزی و سرطان گردن رحم اشاره نمود.
بعضی دیگر از علائم و نشانه‌های اچ آی وی مثبت
1. تب
اگر در صورت وجود ویروس اچ آی وی در بدن، تب اتفاق بیفتد، معمولا با علائم خفیف دیگری مثل خستگی، تورم غدد لنفاوی و گلودرد همراه خواهد بود. در این نقطه ویروس به سمت جریان‌خون در حرکت خواهد بود و شروع به تکثیر می‌کند.
2. خستگی
در این حالت واکنش التهابی سیستم‌ایمنی بدن احساس خستگی و بی حالی را در انسان ایجاد می‌کند. خستگی هم یکی از علائم اولیه HIV و هم از علائم آخری آن است.
3. درد عضلانی، درد مفصلی و تورم
بیماری ایدز معمولا با آنفولانزا، مونونوکلئوز یا سایر عفونت‌های ویروسی، حتی سفلیس و هپاتیت، اشتباه گرفته می‌شود. زیرا بسیاری از علائم این بیماری‌ها یکسان هستند.
4. گلودرد و سردرد
همانند سایر علائم دیگر، گلودرد و سردرد نیز می‌تواند یکی از علائم بیماری AIDS باشد. در این حالت انجام تست، می‌تواند بسیار مهم باشد. HIV در مراحل اولیه خود بیشتر عفونی است.
5. جوش و دانه‌های پوستی
ویروس اچ‌آی‌وی باعث مشکلات پوستی نیز می‌شود. جوش‌های پوستی ممکن است هم در ابتدا و هم در انتهای دوره HIV خود را نشان دهند.
6. وجود حالت تهوع، استفراغ و اسهال
در مراحل اولیه HIV، حدود 30 تا 60 درصد افراد احساس تهوع، استفراغ یا اسهال دارند. اسهالی که مداوم باشد و به درمان‌ها نیز پاسخ ندهد می‌تواند مشکوک باشد.
7. سرفه‌های خشک
سرفه‌های خشکی که ممکن است هفته‌ها طول بکشد و هیچ وقت نیز خوب نشود. وجود سرفه‌های خشک یکی از شایع‌ترین نشانه‌های وجود ایدز است.
8. تغییر ناخن‌ها
تغییراتی مانند ضخیم و خمیده شدن ناخن‌ها، شکاف برداشتن و تغییر رنگ آنها از نشانه‌های آخری وجود عفونت HIV است. این مشکل معمولا در اثر عفونت قارچی به نام کاندیدا اتفاق می‌افتد.
9. عفونت‌های قارچی
ایدز، عفونت قارچی را نیز به همراه دارد. این نشانه در مراحل آخری این بیماری ایجاد می‌شود. تبخال یک عفونت قارچی متداول است که معمولا در دهان یا مری ایجاد می‌شود و عمل بلعیدن را مشکل می‌کند.
راه های انتقال بیماری AIDS
اکنون بهتر است بدانیم این بیماری از چه راه‌هایی می‌تواند انتقال یابد. ایدز از طریق مدفوع، ترشحات بینی، بزاق، خلط، عرق، اشک، ادرار یا استفراغ منتقل نمی‌شود مگر اینکه این موارد با خون آلوده شده باشند. ویروس اچ آی وی از سه طریق اصلی زیر می‌تواند افراد را مبتلا کند:
1. انتقال از طریق تماس جنسی
یکی از شایع‌ترین راه‌های انتقال ویروس HIV، تماس جنسی با فرد آلوده است. بیشتر موارد انتقال HIV در سراسر دنیا نیز از طریق تماس با جنس مخالف بوده است. البته شکل انتقال در کشورهای مختلف متفاوت است.
در کشورهای کم درآمد، در مورد تماس محافظت نشده با جنس مخالف، تخمین خطر انتقال HIV در هر عمل جنسی، چهار تا ده برابر نسبت به کشورهای با درآمد بالا بیشتر است. باید گفت که خطر انتقال بیماری ایدز از طریق مقاربت مقعدی نیز بیشتر است.
2. انتقال از طریق خون یا بافت آلوده
یکی دیگر از راه های انتقال این بیماری، انتقال از طریق خون یا بافت آلوده است. از جمله راه های انتقال ایدز در این حالت می‌توان به تزریق مواد مخدر، استفاده از سرنگ مشترک، زخم در اثر فرورفتن سرسوزن، انتقال خون آلوده یا فراورده‌های خونی و یا تزریق‌هایی که با استفاده از تجهیزات پزشکی استریل نشده انجام می‌شود را نام برد.
خطر استفاده از سرنگ مشترک در حین تزریق مواد مخدر، بین 0.63 تا 2.4 درصد، خطر انتقال از فرورفتن سرسوزن یک فرد آلوده 0.3 درصد و خطر آلودگی غشاء مخاطی به خون آلوده 0.09 درصد تخمین زده شده است. در کشورهای توسعه یافته خطر ابتلاء به HIV از طریق انتقال خون، بسیار پایین است زیرا آزمایش HIV بر روی خون اهدا کننده انجام می‌شود.
همچنین افرادی که خالکوبی، سوراخ‌کاری و زخم‌آرایی انجام می‌دهند نیز از لحاظ نظری در معرض خطر ابتلا به این بیماری عفونی قرار دارند، اگرچه تاکنون موردی مشاهده نشده است.
3. انتقال از مادر به فرزند
انتقال HIV از مادر به فرزند یکی دیگر از راه های انتقال بیماری Aids است. این انتقال می‌تواند در دوران بارداری، هنگام زایمان یا از راه شیر مادر اتفاق افتد. این حالت سومین روش شایع در انتقال این بیماری است.
خطر انتقال ویروس اچ‌آی‌وی قبل یا در حین تولد، حدود ۲۰ درصد و در مادرانی که به فرزند خود شیر می‌دهند، ۳۵ درصد است.
درمان ایدز در این حالت و جلوگیری از انتقال ویروس اچ آی وی از مادر به فرزند شامل پیشگیری از طریق مصرف داروی ضد ویروسی توسط مادر در دوران بارداری و زایمان، عمل سزارین در زمان مناسب (و نه اضطراری)، عدم تغذیه شیر مادر و تجویز داروهای ضد ویروسی به نوزاد است.
راه های تشخیص HIV
وقتی که علائم و نشانه های بیماری ایدز در فردی نمایان شود، می‌توان از طریق آزمایش، این بیماری را تشخیص داد. انجام آزمایش HIV که یکی از راه های تشخیص این بیماری است به تمام افرادی که در معرض خطر ابتلا به آن قرار دارند، توصیه می‌شود.
در بسیاری از مواقع افراد وقتی متوجه حضور این بیماری در بدن خود می‌شوند که بیماری در مرحله پیشرفته‌ای قرار دارد.
اگر فردی مشکوک به حضور این بیماری در بدنش باشد، پس از گذشت سه ماه اگر نتیجه آزمایش او منفی بود، می‌توان اطمینان داد که وی به طور قطعی آلوده به ویروس اچ‌آی‌وی نیست. لازم است تا دو بار، یک بار سه ماه و بار دیگر شش ماه پس از موارد مشکوک، آزمایش انجام شود تا بتوان به نتیجه منفی امیدوار بود.
انجام آزمایش HIV برای تشخیص
برای تشخیص اینکه فردی مبتلا به ویروس اچ‌آی‌وی است یا نه، سه گروه اصلی آزمایش وجود دارد. آزمون آنتی‌بادی (پادتن)، آزمون آنتی‌ژن و آزمون سنجش مقدار. با انجام این آزمایشات، وجود پادتن تولید شده و ترشح شده در خون توسط گلبول‌های سفید دستگاه ایمنی بررسی شده و همچنین خون نیز از نظر حضور خود ویروس مورد بررسی قرار می‌گیرد.
راه های پیشگیری از ابتلا به بیماری ایدز
در ادامه به بررسی راه‌هایی می‌پردازیم که از طریق آنها می‌توان خطر ابتلا به این بیماری عفونی را کاهش داد و یا از بین برد. رعایت هر کدام از موارد بیان شده برای جلوگیری از ابتلا ضروری است.
1. تماس جنسی
یکی از راه های پیشگیری از بیماری ایدز این است که در هنگام تماس جنسی از کاندوم استفاده شود. استفاده از کاندوم خطر ابتلا به بیماری ایدز را تا ۸۰ درصد کاهش می‌دهد.
2. تشخیص و درمان زودهنگام
تشخیص زودهنگام بیماری ایدز به درمان سریع و موفق آن نیز در افراد مبتلا به HIV بسیار کمک می‌کند. پیشگیری از این بیماری پیش از در معرض قرارگرفتن، با استفاده از دوز معینی از داروی تنوفوویر به همراه یا بدون امتریسیتابین بر روی بعضی از گروه‌ها موثر است.
3. پیشگیری پس از در معرض قرار گرفتن
پیشگیری پس از در معرض قرارگرفتن، یعنی استفاده از آنتی رتروویرال که در طول ۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از در معرض قرار گرفتن خون یا ترشحات تناسلی آلوده به HIV، تجویز می‌شود. استفاده از زیدوودین به تنهایی نیز خطر ابتلاء به عفونت HIV از طریق تزریق سرنگ را تا پنج برابر کاهش می‌دهد.
4. پیشگیری از انتقال بیماری از مادر به فرزند
برای پیشگیری از انتقال بیماری از مادر به فرزند، می‌توان از داروهای ضدویروسی به صورت ترکیبی در دوره حاملگی و بعد از زایمان نیز استفاده کرد. البته در این وضعیت مادر نباید به فرزند شیر دهد.
5. انجام واکسیناسیون
واکسن کشف شده برای بیماری ایدز، تقریبا ۳۰ درصد خطر انتقال را کاهش می‌دهد. البته آزمایشات بیشتر و تحقیقات بیشتری نیز در این زمینه در حال انجام است.
راه های درمان بیماری ایدز
تاکنون در جهان واکسن یا دارویی موثر برای ریشه کن کردن این بیماری عفونی ساخته نشده است اما آیا واقعا بیماری AIDS قابل درمان است؟ درمان اچ آی وی مثبت در واقع تلاش برای مقابله با بازگشت ویروس (HAART) است و این روش، روند پیشروی بیماری را کند می‌کند.
البته اینکه چه زمانی باید درمان بیماری را شروع کرد مورد مناقشه است. سازمان بهداشت جهانی، دستورالعمل‌های اروپایی و ایالت متحده آمریکا، استفاده از درمان مقابله با بازگشت ویروس را در افرادی توصیه می‌کنند که CD4 آنها کمتر از ۳۵۰ میکرولیتر باشد.
به گفته آنها شروع درمان در این سطح، خطر مرگ و میر را کاهش می‌دهد. بعد از شروع درمان، فرایند باید بدون وقفه ادامه یابد. آمریکا این درمان را برای همه افراد آلوده به ویروس HIV، بدون در نظر گرفتن CD4 و علایم آنها توصیه می‌کند.
داروهای جایگزین در درمان
تقریبا 60 درصد افراد مبتلا به اچ آی وی در آمریکا، از اشکال مختلف داروهای مکمل یا جایگزین استفاده می‌کنند. البته تاثیر این داروها هنوز مشخص نشده است.
برخی از شواهد نشان می‌دهند که مصرف ریزخوراک‌های مکمل سودمند هستند و همچنین مکمل‌هایی که دارای سلنیم هستند نیز برای این افراد لازمند.
بیماری ایدز در ایران
همانند سایر کشورها بیماری ایدز در ایران نیز وجود دارد. از راه‌های اصلی انتقال ایدز در ایران، می‌توان به آمیزش جنسی و استفاده معتادان تزریقی از سرنگ مشترک اشاره کرد. 69.5 درصد از افراد از طریق تزریق و 10 درصد افراد نیز از طریق رابطه جنسی به این بیماری دچار شده‌اند.
گزارش سازمان بهداشت جهانی در این مورد نشان می‌دهد میزان مبتلایان به بیماری AIDS در ایران به صورت هشدار دهنده‌ای در حال افزایش است.
براساس اعلام کمیته کشوری ایدز، آمار مبتلایان به ویروس اچ آی وی در ایران در خرداد ۱۳۹۵ برابر با 32 هزار و 670 نفر بوده است. از این تعداد 8 هزار و 311 نفر فوت کرده و 11 هزار و 964 نفر نیز به مرحله آخر بیماری یعنی ایدز وارد شده‌اند.
بر اساس این آمار حدود ۸۴ درصد مبتلایان مرد و ۱۶ درصد زن هستند و ۵۴ درصد موارد ثبت شده در گروه سنی ۲۱ تا ۳۵ سال قرار دارند. هم اکنون، آمیزش جنسی محافظت نشده عامل اصلی انتقال این بیماری در ایران است.
اولین فرد مبتلا به ایدز در ایران مربوط به سال 1366 و یک کودک 6 ساله بود. این کودک مبتلا به بیماری هموفیلی بود و فراورده‌های خونی آلوده دریافت کرده بود.
.
بیشتر بخوانید:
