سوخت مازوت چیست و چه تاثیری بر آلودگی هوا دارد؟ به تازگی اخباری مبنی بر تاثیر مازوت بر آلودگی هوای کلان شهرهای ایران منتشر شده است.
آلودگی هوا در تهران در نیمه دوم سال تقریبا به سنتی هر ساله تبدیل شده و اگرچه در سال‌های اخیر تلاش شده تا با بهبود کیفیت سوخت، از این آلودگی کاسته شود، اما تردد خودرو‌های فرسوده و فعالیت نیروگاه‌ها و صنایع آلاینده در نزدیکی شهر، باز هم به این آلودگی دامن می‌زند.
امسال اما پای عامل اصلی دیگری نیز به میدان آلودگی هوای تهران و البته بودی بد تهران به میان آمده است. عامل تازه کشف شده مازوت یا نفت کوره نام دارد. حال برخی گمانه‌زنی‌ها بر این مبنا استوار است که استفاده از سوخت مازوت ارتباط مستقیمی با بود بد تهران و آلودگی هوا نه فقط در تهران که در سایر کلان‌شهرهای ایران مانند اراک نیز دارد.
به نظر می‌رسد در آغازین روزهای زمستان 1401، تهران و برخی دیگر از کلان‌شهرهای کشور در بدترین وضعیت آلودگی هوا در تمام سالیان اخیر به سر می‌برند و دورکاری کارمندان، آنلاین شدن دانشگاه‌ها و مدارس، اجرای طرح ترافیک از درب منازل و همه مسائل دیگر هم نتوانسته چیزی از آلودگی هوا بکاهد.
این موضوع سبب شد تا امروز در یک نوشتار خاص به چیستی مازوت و استفاده سوخت مازوت در نیروگاه ها بپردازیم. اگر برای شما هم سوال شده که منشا بوی بد تهران چیست یا سوخت مازوت چیست با ما همراه باشید.
بیشتر بخوانید: مازوت سوزی نیروگاه‌ها همچنان ادامه دارد؛ اینجا کسی به فکر محیط زیست نیست!
سوخت مازوت چیست ؟
سوخت مازوت یا نفت کوره برشی از نفت خام تقطیر شده است و به مایعی گفته میشود که برای تولید انرژی به عنوان سوخت در کوره‌ها و موتورهای سنگین تولید انرژی استفاده میشود.
این برش از نفت خام که به مازوت یا نفت کوره معروف است با Flash point آن حدود ۴۰ درجه ایجاد میشود. نفت کوره از هیدروکربن‌هایی با زنجیره طویل بویژه آلکان‌ها، سیکلو آلکان‌ها و آروماتیک‌ها تشکیل یافته است و در دسته سوخت‌های صنعتی سنگین قرار می‌گیرد به طوری که از گازوییل و نفتا سنگین‌تر است.
طول زنجیره نفت کوره تولیدی بسته به نوع کاربرد آن متفاوت است .برای مثال نفت کوره دیزل از هیدروکربن‌های با طول زنجیر۱۰ الی ۲۰ اتم کربن تشکیل شده است در نتیجه می‌تواند یکی از ساختارهای زیر را داشته باشد:
C۱۴H۳۰ – C۱۵H۳۲ – C۱۶H۳۴ -C۱۷H۳۶ – C۱۸H۳۸ – C۱۹H۴۰ – C۲۰H۴۲
نفت کوره یا مازوت یکی از هیدروکربن‌های نفتی است که در مراحل تصفیه نفت خام پس از اتر و بنزین و نفت چراغ به دست می آید و چون سیاه رنگ است به نام نفت سیاه نیز خوانده میشود.
این ماده ارزان‌ترین ماده سوختنی برای کوره حمام‌ها و تنور نانوایی‌ها و موتور دیزل و برخی نیروگاه‌ها است و به همین دلیل استفاده از آن در فصول سرد سال در کارگاه‌های معمولی تا نیروگاه‌های سنگین رایج است. اما گریدهای مازوت برای هر استفاده‌ای متفاوت است.
از استفاده در کوره‌ها تا استفاده سوخت مازوت در نیروگاه ها موضعی است که بنابر تفاوت درجات در مورد مازوت رایج است.
مازوت‌های ایران در گریدهای M۱۸۰ – M۲۸۰ – M ۳۸۰ تولید میشود که هرکدام استفاده های متفاوتی دارند و البته به تبع آن میزان آلایندگی و تاثیری که بر محیط زیست بر جای می‌نهند نیز متفاوت است.
بیشتر بخوانید: زنگ خطر بحران آب تهران به صدا درآمد؛ ذخیره آب در دبه و آبرسانی با تانکر در آینده نزدیک!
انواع نفت کوره یا سوخت مازوت چیست ؟
- سبک: کاربرد آن در کوره‌ها است. دارای گرانروی ردوود ۱۰۰F°در ۱۰۰ SEC و چگالی ۰.۹۲۵۰ در ۶۰F° و ارزش حرارتی BTU/LB ۱۹۰۰۰
- معمولی: کاربرد آن در نیروگاه‌ها است. دارای گرانروی ردوود۶۰۰ SEC ۱۰۰F°در و چگالی ۰.۹۵۰۰ در ۶۰F° و ارزش حرارتی BTU/LB ۱۸۵۰۰
- سنگین: کاربرد آن در صنایع سنگین است. دارای گرانروی ردوود ۲۰۰۰ SEC در ۱۰۰F° و چگالی ۰.۹۷۰۰ در ۶۰F° و ارزش حرارتی BTU/L ۸۰۰۰
به گزارش شرکت ملی پخش و پالایش، مازوت که به نام نفت کوره معروف است در ۳ نوع مختلف در ایران تولید میشود. به ترتیب این موارد عبارتند از:
نخست نفت کوره ۱۸۰ و ۲۳۰ که متشکل از برش‌های سنگین‌تر از نفت و گاز است و ترکیبات تشکیل‌دهنده آن به طور عمده، هیدروکرین‌های سنگین موجود در باقی مانده تقطیر نفت خام هستند.
این مدل از نفت کوره بر حسب مورد مصرف با استفاده از برش‌های سبک نفتی، تنظیم گرانروی شده و به عنوان سوخت سنگین مورد مصرف دیزل‌های ثابت و متحرک و صنایعی که مشعل طراحی شده برای سیستم احتراق آنان قابلیت مصرف این فراورده را داشته باشد، قرار می‌گیرد.
مورد دوم و سوم موارد مرتبط با موضوع ما یعنی استفاده سوخت مازوت در نیروگاه ها هستند.
مورد دوم، نفت کوره ۲۸۰ و ۳۸۰ که حاصل باقی مانده برج‌های تقطیر است که با استفاده از برش‌های سبکتر تنظیم گرانروی شده و به عنوان سوخت عرضه میشود.
درجه اخیر با درصد ترکیبات خود، ارزش حرارتی مناسبی به سوخت می‌بخشد. مقدار فلزات موجود در این نوع مازوت، در سیستم‌های مصرف کننده ایجاد اشکال نمی‌کند، از این رو از آن به عنوان سوخت در صنایع و نیروگاه‌هایی که در سیستم احتراق آنها نفت کوره متوسط مصرف میشود، استفاده میشود.
و سوم، نفت کوره سنگین ، باقی‌مانده سنگین حاصل از تقطیر نفت خام در برج های تقطیر است. این نوع به طور عمده نیازی به اختلاط با فراورده‌های سبک، به منظور تنظیم گرانروی نداشته و مستقیم قابل عرضه است.
درصد گوگرد مناسب و ارزش حرارتی خوب، از ویژگی‌های این سوخت است. کاربرد نفت کوره سنگین در صنایع و نیروگاه‌هایی است که در سیستم سوختی آنها با سوخت سنگین تامین میشود.
بیشتر بخوانید: بحران تالاب صالحیه تهران را غیرقابل سکونت می‌کند!
استفاده سوخت مازوت در نیروگاه ها
گمانه زنی رسانه‌ها و مقامات شهرداری تهران درباره منشا بوی بد تهران و البته آلودگی هوای هر ساله تهران ادامه دارد. به تازگی پر بودن مخازن مازوت به دلیل تحریم و کاهش صادرات آن به عنوان متهم اصلی آلودگی هوا مطرح شده است.
برخی مدعی هستند که آلودگی هوای تهران نه به دلیل تردد خودرو‌های فرسوده بلکه با استفاده سوخت مازوت در نیروگاه ها ایجاد شده است.
آنها علت این موضوع را کاهش گازرسانی به نیروگاه‌ها با افزایش مصرف گاز در فصل سرما می‌دانند. همچنین مدعی هستند که مخازن مازوت به دلیل تحریم پر شده و از آنجا که برای تامین سایر فرآورده‌های نفتی نمی‌توان تولید پالایشگاه‌ها را کاهش داد، بنابراین باید این مازوت در جایی دیگر به مصرف برسد.
اما مسئولین می‌گویند استفاده از مازوت در فصل سرما به دلیل جلوگیری از خاموشی احتمالی نیروگاه‌های برق کشور انجام میشود و هیچ ارتباطی به پر بودن انبار‌های ذخیره نفت کوره (مازوت) ندارد؛ همانطور که در فصل تابستان که مصرف گاز به ویژه در بخش خانگی کمتر است، کل سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها را گاز تشکیل می‌دهد.
همچنین مسئولین می‌گویند، ادعای پر بودن مخازن مازوت تنها در زمستان در شرایطی عنوان شده که ایران در تابستان نیز با تحریم رو به رو بود، اما به دلیل امکان گازرسانی به نیروگاه‌ها، هیچگاه مازوت به مصرف نرسید.
در واقع مجموعه وزارت نفت با هدف تامین سوخت مورد نیاز با اولویت بخش خانگی در زمستان، گاز را تحویل می‌دهد و در نتیجه گازرسانی به نیروگاه‌های خودش با کاهش همراه میشود و مجبور است کمبود گاز در زمستان را توسط سوخت مایع با اولویت گازوئیل و پس از آن مازوت جبران کند.
بیشتر بخوانید: بحران گاز ایران جدی‌تر از همیشه ؛ ایران واردکننده گاز میشود؟
سوخت مازوت اضافی از کجا می آید؟
بر اساس آمارهای رسمی وزارت نفت ایران، طی سال گذشته پالایشگاه‌های ایران روی‌هم‌رفته روزانه یک میلیون و ۷۳۶ هزار بشکه نفت خام و حدود ۳۳۵ هزار بشکه میعانات گازی دریافت کرده، اما به خاطر تکنولوژی پایین و قدیمی پالایشگاه‌ها، ۲۴ درصد نفت خام تبدیل به نفت کوره (مازوت) شده است که نه تنها ارزش بسیار نازلی در مقابل بنزین یا گازوئیل دارد، بلکه میزان غلظت گوگرد آن بسیار بالا است.
در برخی از پالایشگاه‌ها میزان تولید مازوت نسبت به خوراک دریافتی بسیار بالاتر است. برای نمونه پالایشگاه کرمانشاه ۴۱ درصد نفت خام دریافتی را تبدیل به نفت کوره می‌کند. به عبارتی، ارزش محصولات تولیدی این پالایشگاه حتی کمتر از نفت خام است و این پالایشگاه با زیان کار می‌کند.
پالایشگاه‌های ایران پارسال به‌طور متوسط روزانه بالای ۶۰ میلیون لیتر نفت کوره تولید کرده‌اند که ۳۵.۵ میلیون لیتر آن صادر شده، ۴.۳ میلیون لیتر بعنوان سوخت کشتی‌ها (بانکرینگ) استفاده شده و بقیه در داخل کشور مصرف شده است.
ایران در سال ۹۵ برنامه‌ای برای سرمایه‌گذاری ۱۵ میلیارد دلاری برای ارتقاء کیفیت هشت پالایشگاه قدیمی کشور و کاهش نسبت تولید مازوت به خوراک دریافتی از ۲۴ درصد به زیر ۱۰ درصد داشت و در این راستا قراردادهایی با شرکت‌هایی از کره جنوبی و چین امضا کرده بود که عملا بدون هیچ پیشرفتی متوقف شد.
بر اساس برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس، ۷ پالایشگاه از ۱۰ پالایشگاه ایران عمر مفید خود را کرده و فرسوده شده‌اند. عمر همه آنها به دوران قبل از انقلاب بر‌می‌گردد.
ایران در سال ۹۷ تقریبا ۶۰ درصد مازوت تولیدی کشور را صادر کرده و حدود ۷ درصد آن را نیز برای سوخت کشتی‌ها (بانکرینگ) استفاده کرده است. بخش اعظم صادرات نفت کوره ایران به امارات انجام میشود. امارات از نفت کوره برای سوخت‌گیری کشتی‌های داخلی و خارجی استفاده می‌کند، چون یکی از بزرگترین مراکز سوخت‌گیری کشتی‌ها در جهان است.
آمارهای جهانی نشان می‌دهد که بر خلاف نفت خام، صادرات محصولات نفتی ایران تحت تاثیر تحریم‌ها کاهش چندان چشمگیری نیافته است.
اما مشکل اینجاست که تا یک هفته دیگر، بر اساس قانون جدید سازمان بین‌المللی دریانوردی، غلظت گوگرد سوخت کشتی‌ها باید کمتر از نیم درصد باشد، در حالی که این رقم برای نفت کوره تولیدی ایران ۳.۵ درصد است.
این مشکل فعلا یک راه‌حل دارد. نفت کوره غیراستاندارد ایران به امارات فروخته شود و پالایشگاه‌های مدرن این کشور غلظت گوگرد آن را کاهش دهند تا برای سوخت کشتی‌ها قابل استفاده باشد.
در این صورت ایران ناچار است که سوخت‌رسانی به کشتی‌ها را متوقف کند و فقط از طریق امارات این کار را انجام دهد، روندی که منجر به تعطیلی صنعت بانکرینگ میشود.
مشکل اساسی‌تر اما زمانی بروز خواهد کرد که تحت تاثیر تحریم‌ها، صادرات نفت کوره کشور متوقف شود. در این صورت ایران چاره‌ای جز استفاده از نفت کوره در صنایع داخلی ندارد.
یکی از بخش‌های مهم مصرف نفت کوره ایران، نیروگاه‌های برقی است. آمارهای بهار سال جاری وزارت نیرو نشان می‌دهد که مصرف نفت کوره در نیروگاه‌های برقی نسبت به بهار پارسال ۷۲ درصد افزایش یافته و به ۵۹۱ میلیون لیتر (در سه ماه) اوج گرفته است.
یکی از واحدهای آلاینده در شهر ری، نیروگاه حرارتی شهر ری است. این نیروگاه در سال ۱۳۵۵، یعنی دو سال قبل از انقلاب راه‌اندازی شده و آن زمان یک چهارم برق کشور را تولید می‌کرد.
این نیروگاه در حال حاضر کهنه و فرسوده شده و حتی نیمی از ظرفیت تولید خود را از دست داده و به حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ مگاوات سقوط کرده است. هنوز گزارشی درباره سوخت مصرفی این نیروگاه در سال جاری منتشر نشده است.
این مشکلات نشان می‌دهد که در ماه‌های آینده در صورتی که چرخه صادرات مازوت ایران نتواند خودش را با مشکلات تازه وفق دهد، شاهد افزایش مصرف مازوت در صنایع داخلی خواهیم بود. امری که پیامدهای جدی منفی زیست محیطی به دنبال خواهد داشت.
بیشتر بخوانید:
- نماینده مجلس: خودروها را آب سوز کنید تا مشکل سوخت و آلودگی همزمان حل شود!
- گزارش سازمان ملل از تاثیر تحریم‌ها بر آلودگی هوای تهران
- افزایش آلودگی هوا با افزایش آمار خودکشی مرتبط است
- دلیل آلودگی هوای تهران چیست؟ در پایتخت چه می‌سوزانند؟
- فوت 6 هزار نفر در نتیجه آلودگی هوای تهران در یک سال!
نظر شما در خصوص استفاده سوخت مازوت چیست ؟ به نظر شما با هر منطقی، استفاده از مازوت در نیروگاه‌های کشوری که دومین منابع گازی جهان و اولین منابع نفتی جهان را در اختیار دارد منطقی است؟ برنامه‌های مسئولین برای مهار آلودگی هوا را کافی و موثر می‌دانید؟ نظرات خود را در بخش کامنت‌ها با تکراتو در میان بگذارید!
