نگاهی به پرکاربردترین و رایج‌ترین فرمتهای تصویری و فایلهای گرافیکی

در حال حاضر فایلهای تصویری در فرمتها و شکلهای متفاوتی مورد استفاده قرار می گیرند. در این نوشته به معرفی و بررسی چند نمونه از متداول ترین انواع فرمتهای تصویری خواهیم پرداخت.

در طی دهه گذشته و با توجه به استفاده از ابزار تصویربرداری دیجیتال مانند گوشیهای موبایل و دوربین های دیجیتال، فایلهای تصویری کاربردی بیش از پیش پیدا کرده اند. در گذشته شرکت های مختلف بنا بر نیازها و استانداردهای خاص خود، اقدام به طراحی فرمتهای تصویری مختلف از فایلهای گرافیکی می نمودند.  تعدادی از این فایلهای تصویری نیاز به یک برنامه اختصاصی برای نمایش داشت و تعدادی نیز با توجه به استانداردهای موجود، قابلیت استفاده در اکثر نرم افزارها و ابزارهای برنامه نویسی را داشتند. در این نوشته به معرفی و بررسی کلی و اجمالی انواع فرمتهای فایلهای تصویری متداول خواهیم پرداخت.

تقسیم بندی فایلهای گرافیکی

به طور کلی فایلهای گرافیکی و فرمتهای تصویری  را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

• فایلهای تصویری با قابلیت افزایش و کاهش ابعاد بدون افت کیفیت
• فایلهای تصویری عادی با سایز و ابعاد ثابت

فایلهای تصویری با قابلیت تغییر سایز بدون افت کیفیت

این فایلها که به اصطلاح وکتور (Vector) نامیده می شوند، توسط نرم افزارهای تخصصی گرافیکی و طراحی مانند کورل درا (Corel Draw)، فری هند (Free Hand)، 3D MAX و یا نرم افزارهای نقشه کشی مانند نرم افزار اتوکد (AutoCAD) تولید شده و از مختصات برداری برای ایجاد تصاویر استفاده می کنند. نمونه هایی این این فرمتهای تصویری که برای بازخوانی و استفاده نیاز به یک نرم افزار خاص نیاز دارند، عبارتند از:

• AI برای نرم افزار طراحی Adobe Illustrator
• CDR برای نرم افزار طراحی Corel Draw
• WMF برای سیستم عامل مایکروسافت ویندوز
• DWG برای نرم افزار نقشه کشی AutoCAD
• FHx برای نسخه های مختلف نرم افزار طراحی FreeHand

اینگونه از فرمتهای تصویری به دلیل استفاده از مختصات برداری برای رسم تصاویر، محدودیتی در افزایش و کاهش سایز نداشته و می توان آنها را با بالاترین کیفیت ممکن و در ابعاد و اندازه های دلخواه استفاده و یا چاپ کرد.

فایلهای تصویری عادی با سایز و ابعاد ثابت

فایل و فرمتهای تصویری با ابعاد ثابت به دلیل قابلیت نمایش در اکثر مرورگرها و نرم افزارهای موجود، کاربرد بسیاری داشته و در حال حاضر بیشترین استفاده را دارند. این فایلهای تصویری نیز خود به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:

• فایلهای تصویری فشرده نشده (Uncompressed File Formats)
• فایلهای تصویری فشرده شده (Compressed File Formats)

این دسته از فایلهای تصویری مانند عکس‌ها و تصاویر ثبت شده با استفاده از دوربین‌های دیجیتال، قابلیت افزایش سایز را نداشته و با تغییر اندازه و ابعاد، کیفیت دچار افت شدیدی می گردد. البته با استفاده از نرم افزارهای مختلف و تکنیک‌ها و ابزارهای کمکی، توانایی افزایش سایز با حفظ کیفیت در حد قابل قبول وجود داشته اما به نرم افزارهای تخصصی و دانش فنی نیاز دارد.

فایلهای تصویری فشرده نشده

این دسته از فایلهای تصویری با ابعاد ثابت، بیشتر در دوربین های دیجیتال حرفه ای و نرم افزارهای گرافیکی استفاده شده و به دلیل ثبت نقطه به نقطه مشخصات تصاویر، بالاترین کیفیت ممکن و در نتیجه بیشترین حجم را دارند. از فرمتهای تصویری با ابعاد ثابت بدون فشرده سازی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فرمت تصویری RAW مورد استفاده در دوربین های عکاسی حرفه ای و SLR
• فرمت تصویری TIF یا TIFF مورد استفاده در نرم افزارهای گرافیکی و سیستم چاپ
• فرمت تصویری PSD مورد استفاده در نرم افزار فوتوشاپ
• فرمت تصویری BMP مورد استفاده در نرم افزارهای سیستم عامل مایکروسافت ویندوز
• فرمت تصویری GIF
• فرمت تصویری PNG

نمونه هایی از این فرمت ها که در حال حاضر کاربرد کمتری در استفاده روزمره دارند عبارتند از:

• PCX (اوایل دهه 1980 میلادی)
• TGA یا TARGA (اواسط دهه 1980 میلادی)

فایلهای تصویری فشرده شده

فایلهای تصویری فشرده نشده با وجود کیفیت بسیار بالا، حجم بسیار زیادی از حافظه داخلی کامپیوتر را مصرف می کردند و با توجه به همه گیر شدن استفاده از اینترنت، نیاز به تصاویری با کیفیت بالا و حجم کم نیاز می شد. اولین بار در اوایل دهه 1990 میلادی این استاندارد طراحی شد که با فشرده کردن و حذف پیکسلهای غیر ضروری و مشابه حجم تصویر را به میزان قابل توجهی کاهش می داد. از نمونه فایلهای تصویری فشرده شده با اندازه ثابت می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فرمت تصویری JPG یا JPEG برای تصاویر رنگی
• فرمت تصویری CPC برای تصاویر سیاه و سفید

البته برخی از فرمتهای تصویری توانایی ذخیره سازی اطلاعات به هر دو صورت فشرده شده و فشرده نشده را داشته که به عنوان مثال می توان به فرمت های تصویری PNG و TIFF اشاره کرد. فرمتهای تصویری فشرده شده نیز خود به دو دسته فشرده سازی بدون افت کیفیت (Lossless Cmpression) و فشرده سازی با افت کیفیت (Lossy Compression) نیز تقسیم شده که ار آینده به بررسی و ذکر مشخصات آنها خواهیم پرداخت.

متداولترین فرمتهای تصویری و فایلهای گرافیکی

از بین تعداد بسیار زیاد فرمتهای تصویری و فایلهای گرافیکی موجود در بازار، تعدادی از آنها با توجه به ویژگی های خاص، کیفیت و حجم فایل از کاربرد بیشتری نسبت به سایرین برخوردار هستند. از نمونه فرمتهای تصویری متداول می توان به فایلهای تصویری فهرست زیر اشاره کرد:

• فایلهای تصویری JPG یا JPEG
• فایلهای تصویری TIF یا Tiff
• فایلهای تصویری GIF
• فایلهای تصویری PNG
• فایلهای تصویری RAW
• فایلهای تصویری BMP یا Bitmap

فایلهای JPG

فایلهای JPG پرکاربردترین نوع فایلهای تصویری در دنیای امروز بوده و به دلیل قابلیت نمایش در تمامی نرم افزارها و مرورگرهای وب، از بالاترین حجم استفاده برخوردار هستند. دوربینهای دیجیتال عادی و نمونه های استفاده شده در گوشی های تلفن همراه و همچنین صفحات وب، از بزرگترین استفاده کنندگان از فرمت تصویری و فایلهای JPG هستند. حجم بسیار پایین در مقابل کیفیت قابل قبول بزرگترین نقطه قوت و برتری فایلهای JPG بوده اما با توجه به استفاده از سیستم فشرده سازی و حذف بخشهایی از اطلاعات موجود در تصویر، کیفیت کلی فایلهای JPG پایین تر بوده و مناسب برای چاپ در ابعاد بزرگ نیستند.

فایلهای JPG قابلیت تنظیم میزان فشرده سازی از 1 تا 12 را در نرم افزارهای تخصصی مانند فوتوشاپ یا 0% تا 100% در نرما افزارهای نمایش فرمتهای تصویری مختلفداشته که با افزایش این عدد میزان فشرده سازی کاهش بافته و در نتیجه حجم و کیفیت تصویر افزایش می یابد. اما در مجموع، بالاترین کیفیت فایلهای JPG نیز حجمی به مراتب پایین تر از سایر فرمتهای تصویری دارد. اما در خصوص استفاده از فایلهای JPG باید این نکته را در نظر داشت که با توجه به الگوریتم فشرده سازی، با هر بار ویراش و ذخیره کردن، کیفیت فایلهای JPG کاهش خواهد یافت. به همین دلیل استفاده از این فرمت تصویری برای ویرایش و ذخیره سازی فایلهای تصویری مهم و با کیفیت بالا، مانند عکس های مراسم و یا فایلهای ارسالی برای چاپ اسناد کاغذی مانند پوستر، بنر و یا کاتالوگ ها توصیه نمی شود.

فایلهای TIF

فرمت تصویری TIF یکی از متداولترین فایلهای تصویری بوده و با وجود قرار گرفتن در رده فایلهای تصویری بدون استفاده از سیستم فشرده سازی، با استفاده از سامانه LZW موجود، قابلیت استفاده به عنوان یک فایل تصویری با سیستم فشرده سازی را نیز دارد. فایلهای TIF با توجه به کیفیت بسیار بالا، متداولترین فرمت تصویری در بخش تجاری و طراحی به شمار می آید. از مهمترین قابلیت های فایلهای TIF علاوه بر کیفیت بالا، می توان به امکان استفاده از لایه های مختلف (مانند فایلهای PSD) اشاره کرد که یک قابلیت پایه و اساسی در مبحث طراحی و گرافیک کامپیوتری به حساب می آید.

اجزا و تصاویر استفاده شده در فایلهای TIF دچار افت کیفیت نشده و بر خلاف فایلهای با فرمت JPG قابلیت ویرایش و ذخیره سازی چند باره را نیز به کاربران ارائه می کند. فایلهای TIF قابلیت ها و انعطاف پذیری بسیاری داشته ولی به دلیل مواردی مانند حجم بالا، توسط مرورگرهای اینترنت مانند Internet Explorer، Chrome و FireFox پشتیبانی نمی شوند. فایلهای TIF در انواع مختلفی قابل استفاده بوده و قابلیت ذخیره سازی در انواع پالت های رنگی مانند RGB ، CMYK ، LAB و Indexed Color را داشته و بسیاری از فرمتهای مختلف تصویری مانند فایلهای RAW نیز بر اساس آن عمل می کنند.

فایلهای GIF

فایلهای GIF یکی از قدیمی ترین فرمتهای تصویری بوده و از ابتدای ورود گرافیک 8 بیت به دنیای کامپیوتر مورد استفاده قرار می گیرند. علاوه بر این فایلهای GIF قابلیت ذخیره سازی چند فایل مختلف و متوالی را داشته و در چند سال گذشته علاوه بر استفاده به عنوان یک فایل گرافیکی با ظرفیت پایین ، قابلیت استفاده به عنوان یک فایل ویدیویی بدون صدا را نیز دارد. فایلهای GIF قابلیت استفاده از تمامی رنگ های موجود در پالت رنگی 24 بیت را داشته ولی در یک فایل تنها توانایی استفاده از 256 رنگ متفاوت را دارد. به همین دلیل و با ورود سیستم های تصویر برداری دیجیتال، فایلهای GIF بیشتر در خصوص فایلهای گرافیکی و طرح ها کاربرد داشته و توانایی نمایش عکس ها و تصاویر با کیفیت بالا را ندارد.

فایلهای GIF به دلیل استفاده از تعداد رنگ پایین، حجم کمی داشته و با توجه به پشتیبانی و نمایش در تمامی مرورگرها، یکی از فایلهای اساسی در طراحی صفحات اینترنتی به حساب می آید. علاوه بر این وجود رنگ “بدون رنگ” یا Transparent نیز قابلیت های فایلهای GIF را در صفحات اینترنتی افزایش می دهد. به دلیل استفاده از رنگ های محدود، در هنگام استفاده از المانهای گرافیکی با تعداد رنگ کم (مانند لوگو شرکت ها)، حجم فایلهای GIF از فایلهای JPG کمتر خواهد بود.

فایلهای PNG

فایلهای PNG یکی از قدرتمند ترین فرمتهای تصویری در دنیای وب بوده و علاوه بر داشتن خصوصیاتی مشابه به فایلهای TIF در تعداد و عمق رنگ های موجود، با توجه به حجم پایین و به همراه داشتن بیشتر قابلیت های فایلهاب GIF، یکی از پر استفاده ترین فرمتهای تصویری به حساب می آید. از دیگر برتری های فایلهای PNG نسبت به فایلهای GIF می توان به پشتیبانی از پیکسل های بدون رنگ در تصاویر با کیفیت بالا و پالت رنگ 24 بیتی اشاره کرد.

با استفاده از قابلیت پیکسلهای شفاف یا Transparent قابلیت جابجایی و تغییر پس زمینه بدون نیاز به ویرایش و دور بری در نرم افزارهای گرافیکی وجود داشته و فرمت تصویری PNG با استفاده از این ویژگی خود، کمک شایانی به طراحان و گرافیست ها بدون نیاز به استفاده از فایلهای حجیم PSD و Tiff نموده است. هرچند فایلهای PNG برای بسیاری از کاربران ناشناخته هستند، اما با توجه به تعادل مابین حجم فایل و امکانات ارائه شده، این فایلها یکی از سودمندترین فرمتهای تصویری برای تمامی استفاده ها اعم از ذخیره عکس ها و یا فایلهای گرافیکی با حجم و کیفیت و سایز بالا به حساب می آیند.

فایلهای RAW

دوربینهای دیجیتال حرفه ای و پیشرفته از یک فرمت تصویری خاص و خام استفاده می کنند. فایلهای RAW فایلهایی خام بوده که با بالاترین کیفیت ممکن توسط دوربین های دیجیتال SLR تولید شده و برای نمایش نیاز به تبدیل به یکی دیگر از فرمتهای تصویری مانند فایلهای JPG و یا TIF را دارند.

فایلهای RAW بالاترین کیفیت و دقت ممکن را برای ثبت تصاویر و عکس ها داشته و تنها نکات ضعف آن نیاز به نرم افزارهای جانبی مانند سری ابزارهای عکاسی شرکت ادوبی (Adobe) از جمله Adobe Photoshop یا Adobe Lightroom برای ویرایش و همچنین حجم بسیار بالای آنها است.

فایلهای BMP

یکی دیگر از فرمتهای تصویری رایج در دنیای کامپیوتر در حال حاضر، فرمت BMP یا بیت مپ (Bitmap) است. فرمت تصویری BMP قادر به نمایش تمامی رنگ‌های پالت 24 بیتی موجود بوده و قابلیت استفاده از سیستم فشرده سازی بدون افت کیفیت نیز پشتیبانی می کند. این فرمت تصویری بیشتر در سیستم برنامه نویسی و نرم افزارهای شرکت مایکروسافت کاربرد داشته و با توجه به استفاده از الگوریتم فشرده سازی بدون افت کیفیت، وضوح بسیار بالایی را برای استفاده از المان‌های گرافیکی در برنامه ها فراهم می کند. نقطه ضعف فایلهای فرمت BMP حجم بالای آن است.

فایلهای ICO و DIB نیز که برای آیکون و نشانه های موجود در سیستم عامل ویندوز استفاده می شوند نیز یکی از زیر شاخه های فایلهای با فرمت BMP به حساب می آیند که کاربرد بسیاری در این سیستم عامل و نرم افزارهای وابسته به آن دارند.

.