چرا حمایت از کالای ایرانی ؛ به بهانه نامگذاری سال 97 و اهمیت تولید داخلی

آیا حمایت از کالای ایرانی برای مصرف کننده اولویت دارد؟ آیا کالای ایرانی توان رقابت با نمونه‌های مشابه خارجی را دارد؟ آیا تولید کالای داخلی به صرفه است؟ آیا خودکفایی کامل کشور در تولید کالا ممکن می‌شود؟ در سال 97 که سال حمایت از کالای ایرانی نامیده شده است، بیشتر به این موضوع می‌پردازیم.

در سال حمایت از کالای ایرانی به بررسی آمارهای رسمی منتشر شده از گمرکات رسمی کشور پرداخته‌ایم. کلیه اطلاعات خام عددی این مقاله، از سوی وب سایت‌های رسمی وابسته به دولت منتشر شده‌اند. تحلیل‌های ارائه شده در این مطلب نیز تماما بر اساس اطلاعات مورد تایید جامعه علمی کشور بوده که در این مقاله گنجانده شده است.

چرا حمایت از کالای ایرانی اهمیت دارد؟

اساسا چرا باید از کالای داخلی حمایت کرد؟ این پرسش جواب‌های متعددی خواهد داشت که مهمترین آن اشتغال‌زایی برای مردمان همین سرزمین است. باید برای جامعه جویای کار این مملکت فکری کرد و مطمئنا حمایت از تولید داخلی و خرید کالای ایرانی می‌تواند حرکت مثبت و روبه جلویی باشد.

بیشتر بخوانید: پست بانک در تلاش برای حمایت از محصولات ایرانی و افزایش اشتغال زایی

اما یک نکته بسیار حائز اهمیت است. حمایت از کالای ایرانی نباید فقط به شکل شعار درآید، این موضوع زمانی نتیجه بخش خواهد بود که در عمل دیده شود. اجازه دهید تا ابتدا به سراغ صادرات کشور برویم و بعد به واردات کالا در سال 96 بپردازیم. نتیجه نهایی جالب توجه خواهد بود.

کمترین و بیشترین میزان صادرات غیر نفتی ایران به کدام کشورها بوده است؟

بیشترین میزان صادرات ایران به لحاظ ارزش قیمتی، به کشور چین بوده است. مبلغی بیش از 3.7 میلیارد دلار، جایگاه چین را در مبادلات ایران آشکار می‌کند. با نگاهی به جزئیات کالاهای صادر شده، زوایای پنهان این میزان صادرات به چین نیز روشن می‌شود.

قسمت عمده کالاهای صادر شده به چین را مواد خام معدنی شامل می‌شود. البته، تمام کالاهای صادر شده از ایران به چین، از این دست محسوب نمی‌شوند. مقدار 2 تن زعفران به صورت فله و حدودا دو میلیون دلار انواع کف پوش نیز، در سال گذشته به چین صادر شد.

جایگاه بعدی صادرات ایران، کشور عراق است. ارزش کالاهای صادر شده به عراق، بیش از 2.6 میلیارد دلار است. خوشبختانه در صدر لیست کالاهای صادر شده به عراق، نام اجزا توربین بخار نیز به چشم می‌خورد. در ادامه نیز، صادرات کاشی و کولر و… نشانگر اهمیت ویژه عراق در مبادلات منطقه‌ای و کارآفرینی در کشور است.

در سال گذشته، بیش از 13 میلیون دلار رب گوجه فرنگی به عراق صادر شده است که این مقدار، ارزشی تقریبا معادل 4 برابر صادرات زعفران فله ایران به چین است.

جایگاه سوم صادرات غیر نفتی ایران، به کشور امارات متحده عربی اختصاص دارد. ارزش کل صادرات غیر نفتی ایران به امارات در سال گذشته، مبلغی بیش از 2.5 میلیارد دلار اعلام شده است. با نگاهی به جزئیات کالاهای صادر شده، در می‌یابیم که قسمت عمده صادرات ایران به امارات را کالاهایی نظیر میعانات گازی، روغن و… شامل می‌شود.

البته، میزان صادرات فولاد ایران به امارت نیز جای تامل دارد. بعد از این محصولات، هندوانه تازه، بیشترین رقم صادرات ایران به امارات را از آن خود کرده است. در سال گذشته، بیش از 48 میلیون تن هندوانه به ارزش تقریبی 10 میلیون دلار از ایران به امارات صادر شده است.

البته زمانی که به آمارهای اعلام شده از سوی جهاد کشاورزی نگاهی بیاندازیم، صادرات این محصول در این حجم باعث تاسف است! چراکه برای تولید هر کیلوگرم هندوانه، به طور تقریبی 286 لیتر آب مصرف می‌شود. این عدد بزرگی است!

جایگاه، چهارم تا دهم صادرات غیر نفتی به کشورهای کره، هند، افغانستان، ترکیه، پاکستان، تایلند و تایوان اختصاص دارد. پایین‌ترین میزان صادرات غیر نفتی نیز به کشورهای، مالدیو، لوگزامبورگ و بروندی بوده که به لحاظ ارزشی، جمعا زیر 15000 دلار اعلام شده است.

بیشتر بخوانید: حمایت از تولید ایرانی در دستور کار وزیر ارتباطات قرار گرفت!

بیشترین واردات ایران در سال گذشته از چه کشورهایی بوده است؟

مطابق انتظار، بیشترین واردات انجام شده در سال 96، از کشور چین بوده است. البته، با نگاهی دقیق‌تر به رقم اعلام شده از سوی مبادی رسمی گمرکات کشور، قدری آرامش خاطر پیدا می‌کنیم.

واردات رسمی ایران از چین، در سال گذشته تنها کمی بیش از 4.2 میلیارد دلار بوده است. بیشترین میزان واردات از چین به لحاظ قیمتی مربوط به قطعات خودرو است که در داخل کشور مونتاژ می‌شود. البته، اگر با نگاهی انتقادی به میزان واردات از چین نگاه کنیم، آمار اعلام شده جای تامل بسیاری خواهد داشت!

به عنوان مثال، میزان واردات انواع اسباب بازی از چین حدود 31 میلیون دلار اعلام شده است. فارغ از تشکیک منطقی وارده به آمار اعلام شده، واردات 31 میلیون دلار اسباب بازی باعث تاسف است. توجه داشته باشید، منظور از اسباب بازی، وسایلی نظیر رو روئک، سه چرخه، ماشین کوچک، عروسک و چیزهایی از این قبیل بوده است است.

بیشتر بخوانید: بررسی درصد مصرف کالای چینی توسط خانواده های ایرانی

از سوی دیگر، آمارهای تکان دهنده دیگری از واردات محصولاتی که دارای مشابه داخلی هستند نیز منتشر شده است. به عنوان مثال، در سال 96 حدودا 15 میلیون دلار لامپ ال ای دی، 8.2 میلیون دلار دانه آفتابگردان، حدودا 8 میلیون دلار ماهی تیلا پیلا وارد شده است که رقم‌های بسیار بالایی است.

امارات متحده عربی، دومین مکانی است که واردات در حجم کلان از آن انجام شده است. ارزش کالاهای وارد شده از امارات، طبق آمار گمرکات رسمی، حدود 3 میلیارد دلار بوده است. کالاهای وارد شده از امارات، بیشتر شامل وسایل نقلیه هستند. از این رو، روشن است انتخاب امارات جهت مبدا واردات، برای جلوگیری از هزینه‌های اضافی حمل و نقل انتخاب شده است.

از بین کالاهای وارد شده از امارات، واردات بیش از 30 میلیون دلار کره بسته بندی شده، حدود 40 میلیون دلار موز و بیش از 13 میلیون دلار عدس، نیز بسیار تامل برانگیز است.

کره جنوبی، سومین مبدا واردات کالا در سال 96 به شمار می‌رفت. ارزش واردات رسمی از کره جنوبی، تنها 1.3 میلیارد دلار برآورد شده است. کالاهای وارد شده از کره را نیز بیشتر قطعات خودرو تشکیل داده است.

از یک طرف، ارزش کالاهای الکترونیکی وارد شده از کره بسیار پایین‌تر از میزان مورد انتظار بود؛ با این وجود و با یک حساب سر انگشتی، حجم کالاهای قاچاق متعلق به برندهای معتبر کره‌ای موجود در بازار نیز مشخص می‌شود. از سوی دیگر، واردات حدود 1.5 میلیون دلار چراغ اتومبیل نیز قابل توجه است.

بیشترین واردات ایران در سال 96 مربوط به چه کالاهایی بوده است؟

متاسفانه دسترسی به آمار دقیق تا این لحظه، در این رابطه میسر نشد. البته، با توجه به آمار مربوط به ماه‌های ابتدایی سال گذشته، می‌توان برآورد مشابهی را برای کل سال پیش‌بینی نمود. با پذیرفتن، سیر ثابت واردات کالا، ذرت دامی بیشترین ارزش کالاهای وارداتی را به خود اختصاص داده است. پس از آن، برنج در جایگاه بعدی قرار دارد. جایگاه سوم کالاهای وارداتی مربوط به وسایل نقلیه موتوری و متعلقات آن است.

آیا خرید کالای ایرانی برای مصرف کننده‌ها اولویت دارد؟

در این قسمت، اقبال خریدار به کالای ایرانی را بر اساس پژوهش‌های انجام شده در مقالات دانشگاهی و… مورد بررسی قرار دادیم. به عنوان مثال، در مطالعه‌ای که در حوزه برندینگ کفش در تهران انجام شده است، یافته‌های بسیار قابل تاملی به دست آمده است.

سهم کفش تولید داخل بیش از 80 درصد از کل قفسه‌ها را شامل می‌شود؛ اما بیشتر از نصف کفشهای تولید داخل، با برند خارجی عرضه می‌شوند!

در مطالعه دیگری که در سطح تهران انجام گرفت، با تهیه پرسش نامه معتبر از بیش از 1000 نفر درمورد مقایسه برندهای داخلی و خارجی با 14 مولفه در زمینه لوازم خانگی سوالاتی مطرح شد. نکته قابل تامل اینکه، در تمام 14 مولفه، مصرف کنندگان، برندهای خارجی را به برندهای داخلی ترجیح می‌دادند. به عنوان مثال، کارکرد مورد انتظار کالاهای ایرانی، تنها حدود 35 امتیاز در مقابل کالاهای مشابه خارجی با 62 امتیاز کسب نمودند.

با توجه به مطالعات انجام شده در این پژوهش‌ها و پژوهش‌های مشابه در سطح کشور، می‌توان به وضوح تمایل مصرف کنندگان به کالاهای خارجی را مشاهده نمود. دلیل این موضوع فارغ از بحث کیفی قابل سنجش، بدون شک وابسته به رعایت اصول برندینگ و بازارسازی و بازاریابی در برندهای خارجی نسبت به برندهای ایرانی است.

آیا تولید کالاهای ایرانی مقرون به صرفه است؟

پاسخ به این سوال، بسیار پیچیده‌تر از چیزی است که به نظر می‌رسد. از یک طرف، مساله بیکاری قشر تحصیل کرده و نخبه جامعه مطرح بوده و از طرف دیگر، بحث نبود زیر ساختهای مورد نیاز برای تولید محصولاتی که توان رقابت با محصولات مشابه را داشته باشند. از یک سو، بحث حمایت از کالای تولید داخل مطرح می‌شود و از سوی دیگر، ایمنی کم، کارکرد ناقص، کارآمدی پایین محصولات داخلی موجب سرخوردگی مصرف کنندگان شده است.

برای روشن شدن موضوع بهتر است، با ذکر یک مثال فرضی ادامه می‌دهیم. شرکت A در زمینه تولید یخچال فعالیت می‌کند. این شرکت در داخل کشور حضور داشته و در حال حاضر، 500 کارمند دارد. محصولات تولید شده شرکت الف، دارای برچسب انرژی سی هستند. به طور متوسط این کارخانه در سال، 20 هزار یخچال تولید می‌کند و با قیمت متوسط 3 میلیون تومان به فروش می‌رساند.

در نقطه مقابل، شرکت B نیز در همین زمینه فعالیت می‌کند. این شرکت با داشتن بیش از 10000 کارمند، در سال بیش از 500 هزار یخچال تولید می‌کند. شرکت B با در اختیار داشتن، تیم تحقیق و توسعه و دسترسی به امکانات اقتصاد آزاد و حضور در فضای رقابتی، یخچال‌های خود را با قیمت 1000 دلار در کشور مبدا عرضه می‌کند. این یخچال‌ها دارای برچسب انرژی الف هستند. با فرض واردات این کالا، از گمرکات رسمی کشور، نهایتا این یخچال با قیمت 7 میلیون تومان در داخل کشور عرضه می‌شود.

طبیعتا مصرف کننده، به دلیل قیمت پایین‌تر محصول داخلی به آن گرایش بیشتری خواهد داشت. هرچند با توجه به مصرف انرژی بالاتر این یخچال، در طول زمان مصرف کننده مجبور به پرداخت هزینه بالاتری بابت مصرف بیشتر انرژی خواهد بود. از طرف دیگر، با توجه به یارانه‌هایی که دولت در بخش انرژی پرداخت می‌کند، استفاده مصرف کنندگان از این کالای داخلی، موجب ایجاد بار سنگین‌تری بر دوش دولت می‌شود.

مصرف کننده دیگری با توان مالی بالاتر، اقدام به خرید محصول مشابه خارجی می‌کند. در نگاه اول، پرداخت هزینه‌ای بیش از دو برابر محصول داخلی برای خرید این یخچال عاقلانه به نظر نمی‌رسد. هرچند در گذر زمان، مصرف کننده دوم هزینه کمتری برای انرژی پرداخت خواهد کرد و برای دولت نیز، هزینه کمتری در پی خواهد داشت. در چنین مواردی هم آیا دولت باید همچنان از تولید کالای مشابه داخلی حمایت کند؟!

حال آن سوی قضیه را ببینید. فرض کنید، یخچال‌های تولید شرکت B با قیمت واقعی در داخل کشور عرضه شوند. اکنون مصرف کننده امکان انتخاب بین خرید یخچال 3 میلیون تومانی داخلی با مصرف انرژی بالاتر و یخچال 5 میلیون تومانی با مصرف انرژی پایین‌تر را داراست.

از طرف دیگر، شرکت B با توجه به پشتوانه‌های مالی و دسترسی به منابع مالی ارزان قیمت، تسهیلات ویژه‌ای را نیز در اختیار مشتری قرار می‌دهد. شرکت A اما، قادر به ارائه چنین خدماتی نیست. در اینصورت، مصرف کننده بیش از پیش ترغیب به خریداری محصول شرکت B می‌شود و این روند تا جایی ادامه خواهد یافت که به ورشکستگی شرکت A منتهی می‌شود. ایا دولت نباید از کالای داخلی حمایت کند؟!

بیشتر بخوانید: افزایش واردات خودرو تا ۴۰ درصد ؛ وجود ۷۰۰۰ خودرو بدون ثبت سفارش در گمرک

اما در نهایت با توجه به این مساله، دولت ترجیح می‌دهد با افزایش تعرفه‌های واردات کالا، یارانه‌های مستقیم و غیر مستقیم به تولیدکنندگان و مصرف کنندگان، به رونق کسب و کار شرکت A یا همان تولیدکننده داخلی کمک کند تا افراد شاغل در این شرکت، به جمع بیکاران کشور نپیوندند.

هرچند این روش تنها به صورت مقطعی کارساز خواهد بود و در بلند مدت، موجب رکود صنعت در داخل کشور و عدم حرکت به سمت تکنولوژی‌های روز دنیا و ایجاد فضای غیر رقابتی خواهد شد، که نهایتا موجب ورشکستگی شرکت A شده و باعث بیکاری کارکنان آن شرکت می‌شود.

در طول این مدت نیز، یارانه‌ای که امکان استفاده هدفمندتری از آن وجود داشت، تنها به سود عده‌ای خاص از جمله تولیدکنندگان و مصرف کنندگان این کالا شده است.

از طرف دیگر، اتصال به بازارهای جهانی موجب رونق هرچه بیشتر اقتصاد هر کشوری خواهد شد. این مساله به عنوان یک اصل پذیرفته شده اقتصادی، کاملا قابل اثبات است. پس چگونه باید از کالای ایرانی حمایت کرد؟ به این دست از سوالات تنها زمانی می‌توان پاسخ درستی داد که ساعت‌های زیادی کار کارشناسی بر روی آن صورت گرفته باشد.

فرض کنید، شما قادر به تولید یک تبر در 3 ساعت و تولید یک بیل در 2 ساعت هستید. فرد دیگری، قادر به تولید یک تبر در 3 ساعت و تولید یک بیل در چهار ساعت است. در نگاه اول، به نظر می‌رسد فرد اول، نیازی به فرد دوم ندارد و بهتر است خود اقدام به تولید هر دو محصول بکند.

اکنون به محاسبه ساده‌ای دست می‌زنیم. نفر اول، برای تولید یک تبر و بیل به 5 ساعت زمان نیاز دارد. فرد دوم نیز، برای تولید یک بیل و تبر به 7 ساعت زمان احتیاج دارد. حال، فرض کنید این دو نفر با هم به توافق می‌رسند که محصولات تولیدی خود را با یکدیگر مبادله کنند. پس فرد اول، اقدام به تولید دو بیل، در 4 ساعت کرده و فرد دوم نیز، اقدام به تولید 2 تبر در 6 ساعت می‌کند.

با مبادله تبر و بیل بین این دو نفر، هر کدام زمان کمتری را نسبت به تولید انفرادی این محصولات اختصاص داده‌‍اند و در نتیجه تولید به صرفه‌تری داشته‌اند. شاید همیشه به این سادگی نباشد؛ اما همیشه می‌توان کار کارشناسی درست انجام داد و به نتیجه منطقی، درست و قطعی رسید.

در مقیاس بزرگ‌تر، زمانی که به حجم کالاهای مبادله شده در سطح جهانی نگاه می‌کنیم، عظمت و شکوه این سیستم اقتصادی را بیشتر متوجه خواهیم شد. کافیست قدری به دور و بر خودتان نگاه کنید. تک تک اجزای تشکیل دهنده لوازم خانه، محل کار، پوشاک، اغذیه و… توسط افرادی ساخته‌ شده‌اند که احتمالا هرگز در زندگی آن‌ها را ملاقات نمی‌کنید.

این افراد، هرکدام دارای سلیقه منحصر به فرد خود، با اعتقاداتی کاملا متفاوت هستند، اما اصل سود اقتصادی و رفاه بیشتر، موجب همکاری مستقیم و غیر مستقیم آن‌ها شده است.

با این تفاسیر، چگونه باید حمایت از کالای ایرانی را برنامه ریزی کنیم. آیا با تخصصی‌تر کردن مشاغل و تولیدات و ورود پر توان به بازار تجارت آزاد، نمی‌توان هم به سود اقتصادی بیشتری دست پیدا کرد و هم اینکه از محصولات متنوع‌تر و با کیفیت بیشتری استفاده نمود؟

پاسخ به این سوال، بسیار طولانی‌تر از آن است که در این مقاله بگنجد، همزمان با توجه به نظرات متفاوت، برخی افراد متعقدند در جهان کنونی، خودکفایی کامل هر کشور، اگر امری محال نباشد، امریست غیر منطقی -یا اینکه، پیوستن به تجارت آزاد جهانی، موضوعی است که به هر حال اتفاق می‌افتد و جلوگیری از این مساله تنها موجب تلف شدن سرمایه و ایجاد بار اضافی بر دوش دولت، تولیدکننده و مصرف‌کننده می‌شود-

در ادامه به طور خلاصه به دلایل لزوم حمایت از کالای ایرانی می‌پردازیم.

دلایل لزوم حمایت از کالای ایرانی

در درجه اول، با توجه به اقتصاد بر پایه نفت که خواه ناخواه گریبان‌گیر کشور است و کاهش قیمت این محصولات، مسلما در واردات کالاها با مشکل نقدینگی مواجه خواهیم شد. دریافت وام از بانک‌های جهانی نیز در صورت ممکن بودن، در حال حاضر جز گزینه‌های مورد قبول نیست.

دوم اینکه، با وجود سیاست‌های قدرتهای غربی و شرقی، بر ضد منافع ملی ایران، امکان بروز تحریم‌های جدید در هر زمان وجود دارد. در چنین شرایطی فرض کنید، منابع کشور صرف تولید و فراوری منابع معدنی شده باشد و قیمت تمام شده این محصولات به گونه‌ای باشد که دیگر خام  فروشی این محصولات به صرفه نباشد. حال، کشور در این زمینه به جایگاهی دست یافته است که ارز آوری بیشتری از این محصولات کسب می‌کند و برای تعداد زیادی از هموطنان ایجاد کار شده است.

در شرایط عادی با فروش این محصولات با قیمت بیشتر، امکان واردات کالاهایی دیگر که مقرون به صرف باشند به کشور میسر می‌شود. در عین حال، تعداد افراد شاغل افزایش یافته، بسیاری از مشکلاتی که در حال حاضر گریبانگیر کشور شده است، حل می‌شود؛ اما ناگهان رای به تحریم مبادلات اقتصادی با کشور داده می‌شود. در چنین شرایطی، در صورتیکه در کالاهای اساسی به خودکفایی نرسیده باشیم، قطعا با مشکلات عدیده‌ای سر و کار خواهیم داشت.

بیشتر بخوانید: افتتاح خط تولید گوشی و تبلت مخصوص کودک و نوجوان

سوم، با حمایت از تولید کالاهای داخلی، از جمعیت افراد بیکار در کشور کاسته خواهد شد. این مساله، در صورتیکه همراه با درایت و هوشمندی در انتخاب تولیدات قابل رقابت با کالاهای مشابه باشد، که مطمئنا جای هیچ سخنی باقی نمی‌گذارد.

در صورتی که زیر ساخت‌های لازم برای تولید محصولات تکنولوژی داخلی وجود نداشته باشد، بازهم می‌توان در مورد برخی کالاها نظیر اسباب بازی حمایت همه جانبه از سوی دولت را انتظار داشت. انصافا برخی از محصولات داخلی توان رقابت با نمونه های خارجی خود را دارند.

در هر صورت برای یک اتفاق بزرگ باید عزم و اراده جمعی داشت. این تک تک ما ایرانیان هستیم که با یک حرکت کوچک می‌توانیم اتفاقاتی بزرگ رقم بزنیم؛ شما نظری غیر از این دارید؟