آمریکایی ها به خوبی می دانند دولت دیگر دسترسی اختصاصی به فضا ندارد؛ اما برای اروپایی ها چطور؟
کشورهای عضو آژانس فضایی اروپا در نشست دو روزهای که روزهای یکم و دوم دسامبر (پنجشنبه و جمعه هفته گذشته) در لوسرن سوئیس انجام شد، بر روی مشارکت بخش دولتی و خصوصی در چشم انداز فضایی چهار به توافق رسیدند.
بی‌شک ما در دوران هیجان انگیز ساخت موشک‌های جدید و سیستم‌های پیشرانشی برای سفر به فضا، یا به تعبیر کیسی درایر، مدیر سیاست فضای انجمن سیاره‌ای در دورانی بی سابقه قرار داریم.
اما تاکنون بخش زیادی از این شور و هیجان، معطوف آمریکا بوده نه اروپا. درایر می گوید، در اوایل دهه 1980 یعنی زمانی که شاتل آغاز به کار کرد، کارآفرینی تجاری، رونق مختصری گرفت؛ اما پس از فاجعه شاتل چلنجر، ناسا از سرمایه گذاری در پروژه های تجاری کنار کشید. اکنون پروژه های تجاری دوباره به همان دوران بازگشته اند
به گفته درایر: “ما در دوره پر هیجانی قرار داریم، و شاهد نوآوری‌های واقعی هستیم، چیزهایی که تصور می شد، غیر ممکن هستند. شرکت های اسپیس ایکس، بلو اوریجین، و پلانتری ریسورسز (یک شرکت فعال در زمینه استخراج معادن سیارکی) در این زمینه پیشگام بوده و سرمایه‌های خصوصی فوق العاده بالایی را انجام داده اند. حال از نقش دولت در این مورد می پرسید؟”
ولی آمریکایی ها روحیه رقابت و کارآفرینی دارند، چیزی که تا حد زیادی اروپایی ها را عصبی می کند؛ اما آمریکا در زمینه کار آفرینی سابقه طولانی دارد.
جولیان گوتری نویسنده کتاب “چگونه یک سفینه فضایی بسازیم؟” می گوید: “من در این مورد به برت روتان، طراح مشهور هواپیما که یک برنامه سفینه فضایی مخفی را در صحرای موهاوی انجام داده بود، رجوع می‌کنم. اگر آنها زیر فشار دولت بودند و مقررات بر آنها تحمیل شده بود. شاید ممکن بود، به چیزی که می خواستند، دست نمی یافتند. البته باید بگویم، با این وجود هم، بسیاری از مسافران علاقه ای به پرواز با فضاپیمای اسپیس شیپ یک (برنده جایزه ایکس سابق که اکنون به جایزه ایکس انصاری تغییر نام داده) ندارند.”
جولیان گوتری در این کتاب به زندگی پیتر دیاموندس، بنیانگذار بنیاد جایزه ایکس می پردازد. پیتر دیاموندس که در هشت سالگی شاهد ماموریت تاریخی آپولو بود، رویای سفر به ماه را در سر می پروراند؛ اما وقتی متوجه شد، ناسا قدرت لازم برای ماموریت های فضایی سر نشین دار دیگر ندارد، دست به یکی از بزرگترین ماجراجویی های کارآفرینی زد. او تصمیم گرفت خودش یک سفینه فضایی بسازد. در نهایت دیاموندس به چیزی بیش از رویایش رسید، در واقع موفق به پایه گذاری صنعتی جدید، صنعت فضایی تجاری شد.
حال آیا شرکت های خصوصی باید با دولت ها همکاری کنند؟ این مدل بخش دولتی و خصوصی است که آژانس فضایی اروپا از آن به عنوان اساس چشم انداز فضایی چهار یاد می کند.
دیگر دسترسی اختصاصی به فضا مفهومی ندارد
حال با نظارت بخش دولتی و یا بدون نظارت آن، شرکت های خصوصی آمریکایی در بیابان موهاوی و یا در سیلیکون ولی به دستاوردهایی می رسند که اروپا نمی تواند. این شرکت های خصوصی از همان آغاز برنامه فضایی ایالات متحده، بخشی از آن بوده اند.
ماژول ماه نشین برنامه آپولو (LEM) که در ماه فرود آمد، توسط شرکت گرومن نیویورک ساخته شده بود. اکنون شرکت اسپیس ایکس ایلان ماسک، تجهیزات را به ایستگاه فضایی بین المللی حمل می کند و شرکت بلو اوریجین جف بزوس هم توانایی ساخت موشک هایی به بزرگی و سنگینی ساترن ۵ (بزرگترین موشکی که تاکنون ساخته شده) را دارد.
با گذشت زمان، روش های همکاری ناسا با شرکایش هم دگرگون شده است. در گذشته ناسا هزینه همه چیز را متقبل می شد و انتظار مالکیت تمام و کمال تکنولوژی را داشت. اما چنانچه درایر می گوید، ناسا تبدیل به یک سرمایه گذار فرشته شده و اقدام به تزریق سرمایه در استارتاپ ها و شرکت هایی که به سختی امکان کنترل مالکیت خصوصی خود را دارند، کرده است.
درایر می گوید: “چه قدر هیجان انگیز است که دولت کنترل کاملی بر حفظ مالکیت معنوی ندارد، این یک تغییر واقعی بزرگ محسوب می شود. اسپیس ایکس صاحب (مالکیت معنوی) طراحی فالکون 9 است. این چیزی جدید و عالی است. دولتها دیگر دسترسی اختصاصی به فضا ندارند.”
تغییر فضا
این چیزی است که شما نمی توانید در اروپا شاهدش باشید. در اینجا سازمان های دولتی آهسته عمل می کنند. آمنون خینیتی، مشاوری در آژانس فضایی اروپا می گوید: “سرمایه گذاران خصوصی در زمینه سرمایه گذاری در صنعت فضا محافظه کار بوده اند.”
وی در ادامه می گوید: “ایلان ماسک ایده درخشانی برای رفتن به مریخ دارد. اما متوجه شده که سرمایه کافی و یا موشک مناسب برای این کار وجود ندارد. بنابراین می گوید، باید با همین شرایط شروع کنم. این همان روحیه کارآفرینی است که در آمریکا وجود دارد. چیزی که در اروپا نیست.”
اما اکنون خینیتی می گوید: “اروپا بیدار شده است.”
خینیتی به تاسیس صندوق فضایی سرافیم کمک کرده است. این صندوق در حال حاضر، 50 میلیون پوند (58 میلیون یورو) ارزش دارد و سرمایه لازم برای شرکت های کوچک و استارتاپ های فعال در زمینه تکنولوژی های مرتبط به فضا را فراهم می کند.
آژانس فضایی اروپا انتظار بزرگترین رشد را به جای سرویس های بالا در سرویس های پایین دارد، یعنی تکنولوژی هایی که در زمین کاربرد دارند.
خینیتی می گوید: “آژانس فضایی اروپا پیش از این در این زمینه کارهای خیلی کمی انجام داده، بنابراین ژان ژاک دوردان (رئیس سابق آژانس) گفته بود، اجازه حمایت از ایده های خوب را بدهید و زمانی که پتانسیل تجاری این ایده ها مشخص شد، ما سرمایه گذارن خصوصی را خواهیم داشت. چون وقتی آنها بوی پول را حس کنند، پیدایشان می شود. “
در حال حاضر بیش از 300 پروژه در جریان است. از هواپیماهای بدون سرنشین تا گردشگری، رسانه ها، شهرهای هوشمند، و امنیت، که خینیتی از آن به عنوان پروژه‌ای که در صدر لیست قرار دارد، نام می برد. در واقع بر اساس نظر سنجی که سپتامبر سال جاری از شهروندان عضو آژانس فضایی اروپا انجام شده بود، 69 درصد از شرکت کنندگان به توسعه برنامه هایی برای امنیت رای دادند.
آهنربای اعتماد
اما آژانس فضایی اورپا به ساخت زیرساخت ها ادامه می‌دهد. همچنین مذاکره در مورد پایگاه فضایی انگلستان همچنان بر روی میز است. همینطور شرکتی به نام ریاکشن اینجینز، به تازگی از پشتیبانی آژانس فضایی اروپا در قالب قراردادی 10 میلیون پوندی برخوردار شده است. این بخشی از تلاش های انگستان برای ساخت یک موتور احتراقی کارآمد جدید به نام SABRE است.
این هم از خوبی های آژانس فضایی اروپاست، چرا که با وجود خارج شدن انگلستان از اتحادیه اروپا (همان برگزیت)، مسئله ای برای برنامه های فضایی این کشور به وجود نیامده است.
SABRE موتور هیبریدی با تنفس هوا است که می تواند یک هواپیما را از جایگاه پرواز به بیش از پنج برابر سرعت صوت برساند. قرار است موتورهای SABRE تا سال 2025 مورد آزمایش قرار گیرند. مارک توماس مدیر اجرایی شرکت ریاکشن اینجینز، می گوید، انگلستان و اروپا شروع به دنبال کردن مدل کمک های مالی ایالات متحده کرده اند.
وی می گوید: “تفاوت بزرگ این است که سرمایه گذاران ایالات متحده، مدل سرمایه گذارن سیلیکون ولی، سرمایه گذارانی با دارایی خالص بالا، یک شرکت فضایی را تقریبا یک شبه راه اندازی می کنند. بنابراین، صادقانه بگویم، به عنوان یک استارتاپ برای اینکه به این رشد برسیم، باید در ایالات متحده باشیم. ولی حالا تغییر کلی را احساس می کنیم.”
اما نکته‌ای وجود دارد، توماس می گوید، باید ترکیبی از بودجه وجود داشته باشد. بودجه های خصوصی به تنهایی کافی نخواهند بود.
در این بین حمایت های دولت، همچون آهنربای بزرگی است که سرمایه های دیگر منابع را البته با نظارت فنی آژانس فضایی اروپا جذب می کند.
گفته می شود، ریاکشن انجنیز دارای حق مالکیت معنوی است که نکته مهمی محسوب می شود؛ اما توماس احساس می کند، باید برخی از این تکنولوژی های هوشمندانه به اشتراک گذاشته شود.
او می گوید: “ما تکنولوژی های بسیار هوشمندانه ای داریم که از آنها محافظت می کنیم؛ اما باید آمادگی بیشتری برای به اشتراک گذاشتن تکنولوژی ها در برنامه های مشترک وجود داشته باشد. دولت چنین چیزی می خواهد.”
از برنامه تا صنعت و بازگشت به آن
همکاری قطعا بخشی از چشم انداز سازمان فضایی اروپا برای “فضای متحد در اروپای عصر فضای چهار” است. اما با نشست 22 عضو آژانس فضایی اروپا به همراه کانادا، در لوسرن، این چشم انداز به اندازه‌ای رقابتی است که با آمریکا به رقابت بپردازد؟
اگر مشارکت بخش دولتی و خصوصی افزایش یابد، آیا استخراج تجاری سیارک ها جایگزین علوم پایه می شود؟
توماس می گوید: “اروپا باید درک کند، چنین فرصتی به همین راحتی در اختیار ما قرار نخواهد گرفت. ما نیاز به صنعتی رقابتی داریم که توسط سرمایه گذاران دولتی و خصوصی حمایت شود. می توانیم ببینیم در ایالات متحده چه اتفاقی رخ می دهد. آنجا بازار انبوه پویایی است. تغییری است که جلوی چشمانمان است و ما هم باید چنین کاری انجام دهیم و یا با ایالات متحده همکاری هایی را انجام دهیم تا به چشم انداز متحد فضایی برسیم.”
اگر اروپا موفق شود، از برنامه فضایی به صنعت فضایی نقل مکان کند، همچون چیزی که در ایالات متحده شاهد آن هستیم، این می تواند به جز مزیت های صرفا تجاری، مزیت های دیگری هم داشته باشد.
این رویدادی آرمانشهری است، البته اگر ما به شرکت ها اجازه تمرکز بر روی ساخت سخت افزارها – موشک ها و ماهواره ها- و توسعه سفرهای فضایی و حتی استخراج از معادن سیارک ها را بدهیم، آیا نمی توانیم پول بیشتری برای سرمایه گذاری در علوم پایه در اختیار داشته باشیم؟
کیسی درایر از این ایده استقبال می کند، اما محتاط است. وی می گوید: “واقعیت های علمی، سیاسی هستند که این ایده را پیچیده می کنند. به خصوص در ایالات متحده ما دلایل سیاسی بسیار تنگ نظرانه قوی را مشاهده می کنیم، به همین دلیل است که به برخی برنامه های موشکی محافظه کارانه، بودجه بسیار زیادی اختصاص داده می شود. اگر چنین دلایل سیاسی وجود نداشته باشد، تضمینی نیست، این بودجه صرف اهداف علمی شود.”
اما از لحاظ تئوری، اگر دولت هزینه کمتری صرف سخت افزار کند، شما باید تمرکز بیشتری بر روی نقشی که دولت می تواند در زمینه تحقیقاتی پایه‌ای، توسعه و علم ایفا کند، داشته باشید.
درایر می گوید: “این تحقیقات علمی چیزی نیستند که بازخورد آنها را مستقیما در زندگی مردم مشاهده کنیم؛ اما درک ما از جایگاه خود در جهان هستی را غنی خواهند کرد. چیزی که مسئله بی اهمیتی محسوب نمی شود. این از نادر چیزهای خوبی است که دولت ها می توانند انجام دهند.”
.
منبع: dw
