در عصر اخبار کذب به سر می‌بریم و درحالی‌که تصور می‌کنیم، این اخبار حدومرزی دارند، اما به نظر می‌رسد این‌طور نیست. چند روز قبل گزارش‌های جالبی منتشر شدند که ادعا می‌کردند، ناسا به دنبال استخدام نیروهای جدیدی برای دفاع از زمین در مقابل موجودات فضایی است. این خبر به‌سرعت به یکی از خبرهای محبوب فیسبوک تبدیل شد.
واضح است که ناسا هیچ‌کسی را برای دفاع از سیاره در مقابل موجودات فضایی استخدام نمی‌کند و قرار نیست، این فرد به مانند فیلم‌های علمی تخیلی با اسلحه‌های پیشرفته از زمین دفاع کند. شغلی که ناسا به دنبال آن است، مورد بسیار ساده‌تری است. ناسا می‌خواهد فردی برای سمت مأمور محافظت سیاره‌ای استخدام کند تا مطمئن شود، فضاپیماهای زمینی، سیارات دیگر را آلوده نمی‌کنند و این فضاپیماها هم این آلودگی‌ها را به زمین منتقل نمی‌کنند. در حال حاضر دفتر حفاظت سیاره‌ای ناسا تنها یک عضو به نام دکتر کیسی کانلی دارد.
لاوری کامیللو، مدیر ارشد ارتباطات بخش علوم سیاره‌ای ناسا، به Gizmodo گفت: “دفتر حفاظت سیاره‌ای در بسیاری از جنبه‌های مأموریت‌های (فضایی) برای جلوگیری از آلودگی‌های ماکروویو سیاره‌های دیگر و سیاره ما دخیل است.”
ست شوستاک ستاره‌شناس ارشد و مدیر مرکز تحقیقاتی SETI (جستجوی هوش فرازمینی) در کالیفرنیا، موسسه‌ای که واقعا به جستجوی موجودات فرازمینی می‌پردازد، از پوشش رسانه‌ای این استخدام جدید ناسا شگفت زده شده است. او به Gizmodo گفت: “اگر یک مأموریت بازگشت به نمونه‌های مریخ داشته باشیم، قطعا لازم است که از هر دو سو احتیاط شود. باید اطمینان حاصل شود که هر چیزی که به مریخ می‌فرستیم، باکتری‌های (اولیه مریخی) را آلوده نمی‌کنند. چراکه این ممکن است، باعث شود، دانشمندان در جستجوی حیات سیاره سردرگم شوند و به‌جای میکروارگانیسم‌های آنجا، باکتری‌های زمینی را کشف کنند!”
تمام فضاپیماهای ناسا بری جلوگیری از آلودگی استریلیزه می‌شوند. همچنین افسر دفتر حفاظت سیاره‌ای اطمینان حاصل می‌کند که هر نوع میکروبی از دیگر سیارات به زمین باز‌نمی‌گردد. شوستاک می‌گوید:”اما منظور ناسا آن نوع موجودات فضایی نیست که هر شب در تلویزیون تماشا می‌کنید.”
اگرچه ناسا برنامه‌ای برای حمله موجودات فضایی که هنوز نمی‌داند وجود دارند یا خیر، ندارد؛ بااین‌حال شوستاک می‌گوید تماس‌های تلفنی عجیبی از سوی کسانی داشته که می‌خواستند چنین چیزی را باور کنند. او می‌گوید:
مردم به من تلفن می‌کنند و می‌پرسند که آیا چیزی از برنامه‌های ناسا برای دفاع از زمین می‌دانم؟
شوستاک هیچ‌چیزی در مورد برنامه‌های پنتاگون نمی‌داند و فکر می‌کند حتی اگر چنین اتفاقی بیفتد، پنتاگون پولش را برای نجات ما هدر نمی‌دهد. در مورد این شغل ناسا هم باید بگوییم، درواقع ناسا از بین افراد واجد شرایط برای شغل مامور حفاظت سیاره‌ای، افرادی را جذب می‌کند. گفته می‌شود، درآمد سالانه این مامورین حفاظت سیاره‌ای، بین 124 هزار تا 187 هزار دلار خواهد بود.
حفاظت سیاره‌ای چیست؟
اکنون‌که هرروز بیشتر و بیشتر به ایده استعمار سیاره سرخ نزدیک می‌شویم، یک مسئله برای ناسا جدی‌تر می‌شود. باید روش‌های پیشرفته‌ای برای جلوگیری از انتقال آلودگی به سیاره زمین و دیگر سیاره‌ها و اقمار منظومه شمسی به کار گرفته شود.
ازآنجایی‌که ناوگان بزرگ و پیچیده کاشفان ربات ناسا در طول دهه گذشته در فضا گسترده شده‌اند و یافته‌های هیجان‌انگیزی از وجود آب در مریخ، آبفشان‌های قمر انسلادوس زحل، جریان‌های شدید دریاها در زیر یخ اروپا را به زمین مخابره کرده‌اند. دفتر حفاظت سیاره‌ای ناسا به تکاپو افتاده تا مطمئن شود، ربات‌ها هیچ‌کدام از اجرام فضایی را با میکروب‌های زمین آلوده نمی‌کنند. چراکه احتمال دارد یکی از اجرام، مقصدی حامی حیات باشد.
تأسیس بخش کوچکِ دفتر حفاظت سیاره‌ای (با شعار: “همه سیارات، همه‌وقت”)، به دوران جنگ سرد بازمی‌گردد. یعنی زمانی که شوروی و آمریکا معاهده‌ای برای جلوگیری از آلودگی فضا به امضا رساندند. اصلی‌ترین هدف این دفتر کاملا علمی است. اگر موجودات فضایی وجود داشته باشند، محققان می‌خواهند، منشأ و تحول آن‌ها را مطالعه کنند. به‌این‌ترتیب، برای جلوگیری از بروز مشکل، انسان باید مراقب باشد فضا را با باکتری‌ها آلوده نکند.
یکی دیگر از اهداف –کمتر رسمی-دفتر حفاظت سیاره‌ای، محیط‌زیست است. چیزی که شاید بتوانیم آن را هدفی ضد استعماری بنامیم. اساسا، فعالیت دفتر حفاظت سیاره‌ای، برای جلوگیری از چیز مشابهی است که کاشفان اروپایی با آبله بر سر بومیان آمریکا آوردند. ازآنجایی‌که مریخ فاقد تاریخچه غنی حیات به مانند زمین است، مواد بسیار خام‌تری با تماس با آب می‌توانند زنده بمانند و شروع به تولیدمثل کنند.
و هدف سوم دفتر حفاظت سیاره‌ای، سناریوهای آخرالزمانی است. در اواخر دهه 1960، زمانی که عصر فضا شروع شد، مفهوم آلودگی بین سیاره‌ای هم به اذهان عمومی راه یافت. در سال 1969، مایکل کرایتون رمان “قضیه آندرومدا” را منتشر کرد، رمان او در مورد یک میکروب فرازمینی بود که از یک ماهواره به زمین منتقل می‌شد و شهر آریزونا را آلوده می‌کرد.
دو ماه بعد، زمانی که خدمه آپولو 11 از فرود پیروزمندانه خود در ماه بازگشتند، ناسا پس از فرود فضانوردان در اقیانوس آن‌ها را به یک مرکز سربسته در هیوستون برد، جایی که آن‌ها قبل از رفتن به مراسم خوش‌آمد گویی، به مدت دو هفته به روش‌های مختلف پاک‌سازی شدند. (عکسی وجود دارد که در آن ریچارد نیکسون با استفاده از یک میکروفون در حال گفتگو با فضانوردانی است که در یک تریلر مهروموم‌شده زندانی‌شده‌اند و لبخند بر لب دارند.) در آن روزها، اولویت حفاظت سیاره‌ای، انسان‌ها بودند، درواقع، محافظت از سیاره زمین در مقابل حیات بالقوه سمی فرازمینی.
این ترس‌های عمومی به‌تدریج کاهش یافتند، یعنی زمانی که ثابت شد ماه مُرده و مریخ‌نوردهای وایکینگ در دهه 1970 به نظر نشان دادند که مریخ یک سیاره برهوت است. اما به نظر می‌رسد این یافته‌ها خطا بوده‌اند.
کیسی کانلی، مأمور حفاظت سیاره‌ای
دکتر کیسی کانلی کار خود در ناسا را به‌عنوان یک زیست‌شناس تحقیقاتی شروع کرد. او درواقع متخصص آزمایش‌هایی است که نماتودها یا کرم‌های گرد ارگانیسم را به‌عنوان نمونه‌های حیوانی مورداستفاده قرار می‌دهد. او در ژانویه 2003، موفق شد؛ یکی از آزمایشات خود را به شاتل فضایی کلمبیا بفرستد. آزمایش او برای مطالعه نحوه انقباض انبساط عضلانی و سوخت‌وساز نماتد، در شرایط جاذبه صفر طراحی شده بود، چیزی که انسان در سفر به مریخ در معرض آن قرار خواهد گرفت.
اما در ماه فوریه، شاتل طی بازگشت به جو زمین در ارتفاع 227 هزار پایی درحالی‌که 22 برابر سرعت صوت در حال پرواز بود، منفجر شد و همه هفت سرنشین آن کشته شدند. اما علی‌رغم این تراژدی، کرم‌های او از انفجار جان سالم به دربرده بودند.
بقایای فاجعه شاتل در فاصله‌ای بیش از صدها مایلی تگزاس و لوئیزیانا پخش شده بودند. کارگران ماه‌ها صرف جستجوی این خرابی کرده بودند و تنها موفق به یافتن پنج قوطی آلومینیومی کوچک‌شده بودند. در داخل این قوطی‌ها، کرم‌هایی بودند که دکتر کانلی به فضا فرستاده بود.
از بین بردن موجودات ریز در یک مأموریت فضایی کاری بسیار دقیق و پرهزینه است. این کار هنگامی‌که او در سال 2006، به‌عنوان محافظ سیاره‌ای ناسا استخدام شد، تبدیل به شغلش شد. کار روزانه او محاسبه شانس برخورد هر یک از تجهیزات با حیات فرازمینی (کمتر در اجرام خشکی همچون ماه و بیشتر برای فضاپیماهایی که به نزدیکی قمر اروپا فرستاده می‌شوند) و استریل و تمیزکاری جهت از بین بردن موجودات تهاجمی زمین بود. هرگاه دانشمندان اکتشافات جدیدی در مورد شرایط مریخ و یا حتی تحمل اکستریموفیل ها (شدت دوست‌ها یا موجوداتی که قادر به زندگی در شرایط سخت هستند) روی زمین انجام می‌دادند، کلاف احتمالاتی که پروتکل‌های حفاظت سیاره‌ای دفتر حفاظت سیاره‌ای را هدایت می‌کرد، تغییر می‌کردند.
ازآنجایی‌که از بین بردن تمام میکروب‌ها از مریخ‌نورد ممکن نیست، حتی دقیق‌ترین پروتکل‌های آلایشگر با نسبت و احتمال تعریف شده‌اند. دقیق‌ترین نسبتی که کانلی تعیین کرده، اطمینان از حضور نداشتن بیش از 0.03 میکروب در هر مترمربع از سطح فضاپیما بود که استاندارد مأموریت وایکینگ در سال 1976 بود. این کار نیاز به یک دانشمند محقق باقدرت بررسی احتمالات عجیب‌وغریب و نظم و انضباط آماری بسیار زیادی داشت.
آیا اکتشافات مریخ پیچیده‌تر شده است؟
برای بسیاری از مهندسان، زمین شناسان و علاقه‌مندان به مریخ، کل پروژه حفاظت سیاره‌ای به‌سادگی نشان‌دهنده مجموعه پرهزینه‌ای از اقدامات احتیاطی برای”رویدادهای بسیار کم احتمال” است.
اما کانلی کاملا مخالف است. او می‌گوید، تاریخ با داستان بی‌دقتی انسان و ویرانی محیط‌زیست، نه از کینه‌توزی بلکه از محدودیت شناختی زاده شده است، ضعفی که با تیرگی ناشناخته‌های ناشناخته دست‌وپنجه نرم می‌کرده. او می‌گوید: «ما فکر نمی‌کردیم قرار است روزی‌بخش‌هایی از مرکز آمریکا را با آوردن مالاریا از اروپا تا صدها سال غیرقابل‌سکونت کنیم. ما فکر نمی‌کردیم قرار است جنوب ایالات‌متحده را با (گیاه) تیریشه بپوشانیم. من هرگز فکر نمی‌کردم نماتدها می‌توانند از انفجار شاتل زنده برگردند.»
اما در همین حال جستجو برای موجودات فضایی پیچیده شده است. ناسا کاوشگر کریاسیتی را به دهانه گیل فرستاد که تصور می‌کرد یکی از مکان‌هایی است که احتمال وجود حیات است. هنگامی‌که در سال 2011 کریاسیتی زمین را ترک کرد، در معرض کنترل‌های آلایشگر خفیفی قرار گرفت، به‌این‌ترتیب 300 موجود در هر مترمربع آن وجود داشت.
در حال حاضر، اطراف احتمالا اطراف دهانه گیل شاید تا میلیون مایلی آن، با مریخ‌نورد کریاسیتی آلوده شده است که احتمالا آلوده به ده‌ها هزار میکروب مقاوم زمینی بوده است. تمام چیزی که این میکروب‌ها برای زنده ماندن و تولیدمثل نیاز دارند، ترکیب مناسبی از غذا، آب و گرما است.
اما شاید مأموریت بعدی ناسا در سیاره سرخ، موضوع را از این هم پیچیده‌تر کند. مأموریت 2020 مریخ، ربات مریخ‌نورد دیگری بسیار شبیه به کریاسیتی است. درواقع، مریخ‌نورد 2020 تا حدودی با تجهیزاتی مونتاژ شده که از ساخت کریاسیتی باقی‌مانده اند. مریخ‌نورد جدید به‌منظور جستجو برای نشانه‌هایی از حیات میکروبی در مریخ باستانی (و حتی با اهدافی جاه‌طلبانه‌تر) جمع‌آوری نمونه‌های خاکی به مریخ اعزام می‌شود که می‌تواند به‌وسیله فضاپیمای دیگری منتقل و به زمین فرستاده شوند.
این پروژه در آزمایشگاه پیشرانش جت در پاسادنا، کالیفرنیا در حال انجام است. اما به نظر می‌رسد، در مورد جزئیات این مأموریت اختلاف‌نظرهایی در خود ناسا وجود داشته باشد. ناظران داخلی و خارجی ناسا می‌گویند که تیم مأموریت 2020 مریخ با دفتر حفاظت سیاره‌ای بر سر محل فرود و اقداماتی که برای استریل کردن تجهیزات خود دارند، کشمکش دارند. ازآنجایی‌که بسیاری از تجهیزات این مأموریت قبل از کشف آب (در مریخ) ساخته‌شده‌اند، دوام پروتکل‌های سخت این بخش را ندارند و با نزدیک شدن به چارچوب زمانی پرتاب در سال 2020، برنامه این پروژه با توجه به نیاز به تأییدیه دفتر حفاظت سیاره‌ای عقب‌افتاده است.
اندی ویر نویسنده رمان “مریخی” که نزدیک به چند نفر در آژانس فضایی است، می‌گوید: “مناقشه خیلی بزرگی در ناسا در جریان است. دستورالعمل‌های حفاظت سیاره‌ای فشار زیادی را به طراحی این فضاپیما وارد کرده که هر جنبه از آن را با مشکل مواجه کرده است.”
در سال 2013، دو زیست‌شناس مقاله‌ای در نشریه نیچر منتشر کردند که در آن استدلال می‌کردند، حفاظت سیاره‌ای نباید در سیاره سرخ اعمال شود. آن‌ها در این مقاله نوشتند: “اگر میکروارگانیسم‌های زمینی می‌توانستند در مریخ رشد کنند، تقریبا به طورقطع تاکنون قادر به رشد بوده‌اند.”
این محققان استدلال می‌کردند، برخورد شهاب‌سنگ‌های بزرگ احتمالا تاکنون ارگانیسم‌های آلوده زمینی را به مریخ فرستاد باشد. آن‌ها همچنین در ادامه اشاره کردند که اگر حیات زمینی قادر به زنده ماندن در مریخ نیست، پس نباید در موردش نگران باشیم.
اما کانلی در پاسخ به این استدلال می‌گوید، حتی اگر یک میکروب در مریخ منشأ مشابهی با ما داشته باشد، جدا شدن چند هزارساله مسیر تکاملی، آن‌ها را نسبت به ما کاملا بیگانه کرده است. کانلی از جان هالدین (زیست‌شناس و متخصص ژنتیک شهیر انگلستانی که نظریه او در مورد ریشه‌های زندگی الهام‌بخش ایده حفاظت سیاره‌ای بود) نقل‌قول می‌کند: “جهان نه‌تنها عجیب‌تر از آن چیزی است که ما تصور می‌کردیم، بلکه عجیب‌تر از آن چیزی که می‌توانیم تصور کنیم.”
.
