ماه، تنها قمر زمین و درخشانترین شئ در آسمان شب است. شاید در نگاه اول بزرگترین جرم سماوی باشد، اما این نگاه نادرست است؛ اندازه بزرگ آن در نظر ما تنها بدلیل فاصله نزدیکش به زمین است.
اندکی بیش از یک چهارم اندازه زمین (۲۷ درصد) بزرگی دارد. این نسبت ۱ به ۴ در میان تمامی سیارات منظومه شمسی و اقمارشان، کوچکترین است. همچنین پنجمین قمر بزرگ در منظومه شمسی به شمار می‌آید.
میانگین شعاعش با اندازه ۱۷۳۷.۵ کیلومتر، کمتر از یک سوم شعاع سیاره میزبانش، زمین، است. همچنین با دوبرابر کردن این مقدار ۲۱۵۹.۲ کیلومتر را برای قطر این جرم آسمانی بدست می‌آوریم. محیط آن در مدار استوایی آن به ۱۰۹۱۷ کیلومتر می‌رسد.
در مجموع آنگونه که ناسا می‌گوید اگر اندازه زمین را معادل یک سکه ۵ سنتی در نظر بگیریم، ماه چیزی در حدود یک دانه قهوه خواهد بود. سطح تنها قمر زمین چیزی در حدود ۳۶ میلیون کیلومتر مربع وسعت دارد. یعنی حتی کوچک تر از قاره آسیا با ۴۴.۵ کیلومتر مربع وسعت.
اندازه ماه چقدر است؟
چگالی، گرانش و جرم ماه
ماه در حدود 1022 * 7.35 کیلوگرم جرم دارد. این عدد معادل ۱.۲ درصد جرم زمین است؛ به عبارت ساده تر سیاره زمین ۸۱ بار سنگین تر از قمر خود است. چگالی تنها قمر زمین ۳.۳۴ گرم بر سانتی‌متر مکعب گزارش شده که اگر بر چگالی سیاره میزبانش تقسیم کنیم به عدد ۰.۶ خواهیم رسید. از نظر چگالی در میان اقمار منظومه شمسی، “یو”، یکی از اقمار مشتری با ۳.۵۳ گرم بر سانتی‌متر مکعب چگالی و با پشت سر گذاشتن قمر زمین در جایگاه نخست قرار می‌گیرد.
نیروی گرانشی آن در حدود ۱۶.۶ درصد گرانش زمین است. به این معنا که یک فرد ۴۵ کیلوگرمی حدود ۱۰۰ پوند بر روی سیاره زمین و ۱۶.۶ پوند بر روی قمرش وزن خواهد داشت. به بیان ساده تر، اگر فردی بتواند روی زمین در حدود ۳ متر به هوا بپرد، قادر خواهد بود چیزی در حدود ۱۸ متر در سطح قمرش به هوا بلند شود.
مانند اکثر اجرام منظومه شمسی، گرانش ماه نیز بر اساس ویژگی‌های متغیر است. در سال ۲۰۱۲ ناسا، طی ماموریت گریل (GRAIL) موفق شد نقشه گرانش ماه را با جزئیاتی بی‌سابقه ترسیم کند. ماریا زوبر موسسه علوم فناوری ماساچوست و یکی از محققان برجسته ماموریت گریل طی بیانیه‌ای عنوان کرد: “چیزی که این نقشه به ما می‌گوید آن است که ماه، بیش از هر جرم سماوی دیگری، گرانش ماه تحت تاثیر سطح آ قرار دارد. وقتی تغییر قابل توجه‌ای در میدان گرانشی مشاهده می‌شود، باید این تغییرات را با ویژگی‌های توپوگرافی سطح ماه، مانند حفره‌هاع کانال‌ها و کوه‌ها منطبق کرد.”
ماه در حالی که به عنوان نزدیکترین جرم آسمانی، سال‌هاست مورد مطالعه قرار گرفته است، اما کماکان دانشمندان بر آن هستند تا جزئیات بیشتری در مورد تنها قمر زمین بدست آورند.
نوئا پترو، دانشمند و معاون پروژه در ماموریت LRO ناسا، می‌گوید: “همان گونه که سنگ رزتا (یکی از سنگ نبشته‌های کشف شده از دوران مصر باستان) در پیشرفت‌های معاصر تاثیرات قابل توجه‌ای داشته، ماه نیز می‌تواند در درک درست ما از سایر اجرام منظومه شمسی نقش بسزایی داشته باشد.”
ابرماه چیست
مدار حرکتی ماه به دور زمین دایروی نیست، به همین دلیل بعضی مواقع بیش از مقدار معمول به زمین نزدیک می‌شود. واژه حضیض (Perigee) به زمانی اطلاق می‌شود که ماه در نزدیکترین فاصله خود نسبت به زمین قرار دارد.
اما ابرماه چیست؟ به حالتی که ماه کامل (بدر) در نزدیکترین فاصله خود نسبت زمین قرار داشته باشد اصطلاح ابرماه گفته می‌شود. ابرماه ۱۴ درصد بزرگتر و ۳۰ درصد درخشان تر از حال معمول است.
در سال ۱۹۷۹ برای نخستین بار واژه ابرماه (SuperMoon) توسط ریچارد نوله، به کار گرفته شد. در آن زمان او این واژه را برای حالتی به کار برد که ماه کامل در ۹۰ درصد بیشترین فاصله خود نسبت به زمین قرار داشته باشد. واژه‌ای تخصصی این پدیده در دنیای ستاره شناسی حضیض جفت (perigee-syzygy moon) است.
اما تشخیص ابرماه به این سادگی‌ها هم نیست. طبق گفته ناسا ۳۰ درصد درخشندگی بیشتر ماه نسبت حالت معمول در پدیده ابرماه می‌تواند به سادگی توسط ابر‌ها و یا تشعشعات نور شهری پوشانده شود. در این اینفوگراف می‌تواند به درک درستی از ابر ماه برسید.
نوئا پترو به سایت Space گفته است:
دلیل اصلی اینکه مدار حرکتی قمر زمین یک دایره کامل نیست را می‌توان در نیرو‌های جذر و مدی و یا گرانشی زمین که آن را به سمت خود می‌کشند جستجو کرد. گرانش زمین، خورشید و سایر سیارات منظومه شمسی ما بر روی این مدار اثرگذار هستند.
وی افزود: “ما مشاهده این گذر نزدیک ماه را معلول نیروی‌های گرانشی مختلفی می‌دانیم که تغییر وضعیت ماه را سبب می‌شوند”
ابرماه به طور میانگین هر ۴۱۴ روز یکبار رخ می‌دهد. همانطور که گفتیم این عدد میانگین است، مثلا در سال ۲۰۱۶ سه مرتبه پدیده ابرماه رویت شد. سال ۲۰۱۷ یک مرتبه و در تاریخ ۳ دسامبر و همچنین سال ۲۰۱۸ دو مرتبه شاهد این پدیده خواهیم بود. جالب است بدانید هر دو ابرماه که در سال ۲۰۱۸ رخ خواهند داد در ماه ژانویه (دوم و ۳۱ام ماه) خواهند بود که دومی همزمان با پدیده خسوف به وقوع خواهد پیوست.
بزرگ دیدن ماه
وقتی از دید ناظر زمینی، هرچه ماه به افق آسمان نزدیک شود، بزرگتردیده می‌شود. این یک خطای دید است که تحت عنوان بزرگ دیدن ماه و یا توهم پونزو (Ponzo illusion) از آن یاد می‌شود و گاهی نیز در مورد خورشید و برخی صور فلکی نیز دیده می‌شود. قدمت رصد این پدیده به دوران باستان می‌رسد اما جالب است که تاکنون هیچ توضیحی عمومی مورد پذیرشی برای آن ارائه نشده است.
یکی از نظریات مطرح شده می‌گوید که به دیدن ابر‌ها در فقط چند کیلومتر بالاتر از سطح زمین عادت کرده‌ایم، در صورتی که می‌دانیم ابر‌ها تا ده‌ها کیلومتر بالاتر از سطح زمین نیز حضور دارند. اگر ابری که در خط افق حضور دارد هم‌اندازه سایر ابرهایی دیده شود که در نواحی بالاتر به سر می‌برنند، با توجه به فاصله زیاد آن، می دانیم که اندازه‌ای بزرگتر دارد.
به همین ترتیب وفتی ماه در خط افق قرار می‌گیرد، ذهن ما، ماه را در مقایسه با زمانی که بالای سرمان قرار دارد در فاصله دورتری تجسم می‌کند (در صورتی که هر دو فاصله یکسان است) و به همین دلیل ناچار هستیم طی یک توهم ماه را بزرگتر ببینیم تا این فاصله را که ذهن ایجاد کرده جبران کنیم؛ به عبارت بهتر ذهن ما برای جبران فاصله‌ای که ایجاد کرده، ماه را بزرگتر جلوه می‌دهد.
یک نظریه دیگر هم وجود دارد که می‌گوید ماه در خط افق بزرگتر به نظر می‌رسد به این دلیل که ما برای مقایسه ماه با سایر اجرام اطرافش در میدان دیدمان (مثل درختان و سایر چیز‌های روی زمین) نیاز داریم که آن را بزرگتر ببینیم. اما در سایر نقاط که آسمان همپوشانی کمی با سایر اجرام میدان دیدمان دارد، اندازه واقعی ماه را می‌بینیم.
با یک آزمایش ساده می‌توان متوجه شد که آیا این موضوع توهم است و یا واقعا ماه در خط افق بزرگتر می‌شود؛ شما می‌توانید انگشت شصت خود را در کنار ماه قرار داده و این دو را با هم مقایسه کنید. سپس هنگامی که ماه در نقطه بالاتری در آسمان قرار گرفت مجددا این کار را تکرار کنید. خواهید دید که در مقایسه با انگشت شما، در هر دو حالت یک اندازه برای ماه مورد مشاهده قرار می‌گیرد.
بیشتر بخوانید:
.
منبع : Space
