بارش شهابی ربعی یا کوادرانت (Quadrantid Meteor Shower) از زیباترین و با نرخ ساعتی سرسویی حدود ۹۰ و نیز با ذکر بارش‌هایی چون جوزایی و برساوشی، از پربارش‌ترین بارش‌های شهابی است.
میانگین سرعت بارش آذرگوی‌های آن به ۴۱ کیلومتر در ساعت می‌رسد. بارش شهابی ربعی حدود از اول دیماه شروع می‌شود، در روز ۱۳ به اوج می‌رسد و تا ۱۷ دیماه معمولا ادامه می‌یابد. بر خلاف بارش‌های شهابی نظیر برساوشی بازه بارش ربعی کوتاه به نظر می‌رسد. این موضوع از ضخامت کم توده‌ای که منشاء بارش است، حکایت می‌کند. در گذشته اوج این بارش در صورت فلکی ربع قرار داشت و این دلیل نامگذاری آن است. ولی امروزه در پیکربندی‌های جدید آسمان ربع بخشی از صورت فلکی گاوران یا Bootes به شمار می‌آید .
بیشتر بخوانید: هر آنچه از بارش شهابی جوزایی باید بدانیم ؛ یک آتش بازی سیارکی
مشاهده بارش شهابی ربعی (کوادرانت یا نطاق) چهارشنبه ۱۳ آذر ۹۶ کار تقریبا دشواری است، چرا که تنها قریب به ۲۴ ساعت از نخستین دومین ابرماه سال گذشته و درخشش آن بخش عمده‌ای از آسمان شب من‌جمله صورت فلکی گاوران (Boötes) را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
رابرت لانسفورد (Robert Lunsford) عضو انجمن بارش‌های شهابی آمریکا و یکی از مشاهده‌گران با تجریه بارش‌های شهابی می‌گوید بارش شهابی ربعی از ۲۲ دسامبر تا ۱۷ ژانویه در آسمان شب قابل مشاهده هستند و اوج این بارش در ۳ ژانویه رخ می‌دهد. این بدان معناست که در خارج از زمان اوج بارش، تعداد بارش‌های که در هر ساعت مشاهده می‌شود به مراتب کمتر است. همچنین بارش ربعی برای آسمان‌دوستان ساکن آمریکای شمالی در حوالی در طول روز و در ساعات پایانی بعد از ظهر رخ می‌دهد، بنابراین مشاهده آن کار سختی است.
بنابر راهنمای مشاهده آسمان شب‌های ژانویه که توسط تیم ماموریت تلسکوپ فضایی هابل منتشر شده است، بارش شهابی ربعی سال ۲۰۱۸ در طول شب می‌تواند بیش از ۴۰ شهاب در ساعت را شامل بشود.
بیشتر بخوانید: تلسکوپ فضایی هابل ، اولین تلسکوپ فضایی جهان ؛ تاریخچه و حقایق
بهترین زمان مشاهده چه موقعی است؟
بارش شهابی ربعی به نسبت همتایان دیگر خود نظیر بارش‌های جوزایی و برساوشی چندان شناخته شده نیست. به این علت که بارش‌های کم‌نور هستند و از دست دادن فرصت مشاهده آنها به سادگی رخ می‌دهد. اگر چه دم آذرگوی های ربعی چنان بزرگ و درخشان هستند که ردپایی بسیار درخشان از خود در اسمان بر جای می‌گذارند.
طبق گفته وبسایت EarthSky اوج بارش شهابی ربعی چهارشنبه ۱۳ دیماه ساعت ۹ شب به وقت گرینویچ رخ خواهد داد. با این حال رابرت لانسفورد معتقد است اوج بارش حوالی ساعت ۸ شب به وقت گرینویچ به وقوع خواهد پیوست. از آنجایی که بر اساس پیش بینی‌ها اوج این بارش شهابی برای ساکنین شمال در طول روز رخ خواهد داد، بهترین زمان برای مشاهده آن را می‌توان شب چهارشنبه ۱۳ام و یا پنج‌شنبه ۱۴ دیماه عنوان کرد.
مطابق پیشبینی‌های آقای لانسفورد نرخ مشاهده بارش ربعی امشب، حدود ۱۱ شهاب پراکنده در هر ساعت خواهد بود (البته تیم تلسکوپ فضایی هابل تعداد بیشتری را پیشبینی کرده‌اند).
به کجای آسمان دقیقا نگاه کنیم؟
درست است که منشاء شهابی‌های ربعی صورت فلکی گاوران (Boötes) است اما راحت ترین راه مشاهده این بارش گشتن به دنبال گاوران نیست. ساده‌ترین راه این است که در بخش شمالی آسمان صورت فلکی دب اکبر (آبگردان/ ملاقه بزرگ) را پیدا کنید. سپس انحنای دسته ملاقه را دنبال کنید تا به ستاره درخشان “نگهبان شمال” (Arcturus) برسید. ستاره نگهبان شمال در بخش پایینی صورت فلکی گاوران حضور دارد. تصویر زیر راهنمای مناسبی برای یافتن گاوران است.
اگر بارش شهابی ربعی در زمان اوج‌اش در دام نگاه شما نیافتاد، به احتمال زیاد باید با نرخ حدود ۲۵ شهاب در ساعت به تماشای آن بنشینید. رابرت لانسفورد پیشنهاد می‌کند صورت فلکی گاوران را تماما در میدان دید خود قرار دهید و کمی نیز نگاه خود را به اطراف آن معطوف کنید. در این صورت خواهید توانست شهاب‌هایی را با دم طولانی شکار کنید.
منجمان آماتور ایرانی دقت کنند!
مدیر انجمن نجوم آماتور، مسعود عتیقی، در مصاحبه با ایسنا، در خصوص بهترین زمان مشاهده بارش ربعی گفت:
علی رغم وجود ماه نزدیک به تربیع در آسمان شامگاه سه‌شنبه 14 دی ماه، رصد شهاب‌های این بارش در زمان طلوع ماه میسر نیست. ولی با غروب ماه در نیمه شب، پیش بینی می‌شود هرچه از نیمه شب سه‌شنبه، 14 دی ماه به سمت صبح روز چهارشنبه 15 دی ماه برویم، شرایط رصد شهاب‌های کم نور این بارش بهتر خواهد شد. از شبانگاه امشب، 14 دی ماه بارش شهابی در آسمان خواهد بود؛ ولی به دلیل آلودگی نور ماه، این پدیده قابل مشاهده نیست؛ ولی بعد از نیمه شب و پس از غروب ماه در وضعیتی که آسمان تاریک است این پدیده قابل رصد خواهد بود.
منشا بارش ربعی کجاست؟
آنطور که متخصص شهاب‌های ناسا، بیل کوک، به وبسایت Space گفته است، گمان برده می‌شود منشاء بارش شهابی ربعی به سیارکی به نام 2003 EH1 بازگردد. سیارکی که حاصل انقراض یک دنباله‌دار است. کوک می‌گوید:
به نظر می‌رسد منشاء بارش‌های یک قطعه از دنباله‌دار و یا تمام آن باشد، پس از آن این دنباله‌دار رو به نابودی رفته و به یک سیارک تبدیل شده است. این نابودی به این معناست که تمامی یخ‌ها و سایر مواد فرار آن تبخیر شده‌‌اند.
این سیارک در نزدیک‌ترین فاصله در مدار حرکتی‌اش با خورشید (Perihelion) با مدار زمین تقاطع ایجاد می‌کند. امری که در دنیای اجرام آسمانی بسیار نادر است. دانشمندان همچنین گمان می‌کنند، سیارک منشاء بارش‌های ربعی با دنباله‌دار 96P/Machholtz در ارتباط است. دنباله‌داری که هر ۶ سال یکبار به دور خورشید می‌گردد. اولین مشاهدات ثبت شده از بارش شهابی ربعی به دهه‌های ۱۸۲۰ و ۱۸۳۰ در اروپا بازمی‌گردد.
بیشتر بخوانید: دنباله دار چیست و از این اجرام غبارآلود یخی چه می‌دانیم؟
این آخرین بارش شهابی ۲۰۱۸ نیست!
بارش‌های شهابی هرساله در زمان‌های مشخصی به وقوع می‌پیوندند. در میانه‌های آگوست سال آینده یک بارش برساوشی با نرخ ۶۰ آذرگوی در هر ساعت را خواهیم داشت. همچنین ۱۳ و ۱۴ دسامبر سال آینده مطابق هر سال، بارش جوزایی به نظاره خواهیم نشست (بارش شهابی جوزایی ۲۰۱۷ را در اینجا به تفضیل به بحث گذاشتیم و تصاویر برگزیده آن را مرور کردیم). سال آینده بارش جوزایی با نرخ ۱۲۰ شهاب در هر ساعت منتظر ما خواهد بود. اگر مایلید رویداد‌های نجومی سال آینده (۲۰۱۸) را مختصرا مرور کنید، پیشنهاد می‌کنیم مطلب زیر را از دست ندهید:
بیشتر بخوانید: رویداد‌های نجومی سال ۲۰۱۸ ؛ آسمان سال آینده چه شکلی خواهد بود؟
چگونه بهترین نما را ببینیم؟
دوربین‌های دوچشمی و تلسکوپ‌ها برای مشاهده بارش‌های شهابی مناسب نیستند. چشمان شما برای اینکار بهترین ابزار ممکن است. آسمانی صاف و به دور از آلودگی نوری پیدا کنید و مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه به چشمانتان فرصت دهید تا به تاریکی آسمان عادت و خود را با آن تنظیم کنید. تمام صورت فلکی گاوران و بخشی از اطراف آن را در میدان دید خود داشته باشید تا آذرگوی‌هایی که دم طولانی دارند را از دست ندهید. کیسه خواب و لباس گرم در هوای سرد این روز‌ها ضروری به نظر می‌رسد.
بیشتر بخوانید:
- چگونگی انفجار شهاب ها در جو زمین سرانجام توضیح داده شد!
- بارش شهابی اسدی ۲۶ آبان ؛ این رقص آسمانی را از دست ندهید!
