برای علاقهمندان سینما، تماشای بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی بزرگ، اوقاتی جذاب و هیجانانگیز میسازد.
بعید است به طور جدی سینما و خصوصا سینمای هالیوود و ژانرهای مافیایی و معمایی را دنبال کرده باشید، اما نام مارتین اسکورسیزی را نشنیده باشید. حداقل نام یکی از فیلمهایش را شنیدهاید یا یکی از آنها را به طور اتفاقی تماشا کردهاید.
این کارگردان 78 ساله در طول دوران پربار فعالیت خود تا امروز هر چندسال یکبار با یک شاهکار بر صحنه حاضر شده و نشان داده که هیچکس بهتر از او نمیتواند درباره گنگسترهای آمریکایی-ایتالیایی فیلم بسازد!
اسکورسیزی همان کسی است که بیست سال ژانر مافیایی را کنار گذاشت اما دوباره بازگشتی قدرتمند داشت و هنرمندانهترین تجدید دیدار ستارگان فیلمهای قدیمیاش را در یک شاهکار سینمایی جدید عرضه کرد. در ادامه به معرفی بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی میپردازیم.
ادامه مطلب در ادامه
بیشتر بخوانید:
- بهترین فیلم های 2023
- بهترین فیلم های آمریکایی درام و عاشقانه
- بهترین فیلم های جانی دپ
- بهترین فیلم های کیت بلانشت
بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی
به عنوان یکی از مسنترین کارگردانان فعال دنیا، مارتین اسکورسیزی فیلمهای زیادی ساخته و برای مثال همین اخیرا فیلم Killers of the Flower Moon با بازی رابرت دنیرو و لئوناردو دیکاپریو از همین کارگردان با شروعی قدرتمند در باکسآفیس ظاهر شد.
با توجه به این مسئله و شمار بالای فیلمهای اسکورسیزی، در این مطلب میکوشیم بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی را به شما معرفی کنیم. نکته مهم اینکه در طول این مقاله با توضیحی مختصر درباره فیلمها و داستانشان، تا حد ممکن از اسپویل کردن بخشهای مهم پرهیز میکنیم تا اگر هیچ یک از این فیلمها را ندیدهاید، خودتان تماشا کنید.
Shutter Island (جزیره شاتر)
- بازیگران: لئوناردو دیکاپریو، مارک روفالو، بن کینگزلی، میشل ویلیامز، امیلی مورتیمر، پاتریشیا کلارکسون و روبی جرینز
- سال اکران: 2010
- امتیاز در آیامدیبی: 8.2
یکی از بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی که احتمالا بسیاری از شما آن را دیدهاید، فیلم جزیره شاتر با هنرنمایی لئوناردو دیکاپریو است.
داستان این فیلم که اقتباسی از کتابی با همین نام بوده، مربوط به تدی دانیلز، مارشال ایالتی است که برای بررسی پرونده فرار یک بیمار روانی به جزیره شاتر میرود. فیلم در واقع به اتفاقاتی که در جزیره شاتر برای تدی میافتد میپردازند.
فیلم در فضایی کاملا رازآلود و معمایی در جریان است و این جنبه در بخشهای مختلف فیلم حفظ میشود. شاید حتی بهتر باشد بگوییم تمام عناصر فیلم در خدمت همین جنبه رازآلود به کار گرفته شدهاند.
این شاهکار از آن فیلمهای جذاب اسکورسیزی است که مخاطب را تا آخر به خود درگیر و در پایان هم با سوالاتی بیشمار تنها میگذارد. نکته مهم دیگر فیلم که تکمیلکننده کارگردانی بینظیر اسکورسیزی است، بازی تحسینبرانگیز لئو دیکاپریو بوده که به واقع از زمان بالا رفتن سن رابرت دنیرو، جانشین او در کارهای اسکورسیزی شده است.
دیکاپریو و اسکورسیزی قبل و بعد از جزیره شاتر نیز همکاریهای متعددی داشتند و حتی در جدیدترین فیلم اسکورسیزی هم دیکاپریو حاضر است.
جزیره شاتر که با بودجهای 80 میلیون دلاری ساخته شد، در سراسر جهان بیش از 294 میلیون دلار فروخت و به عنوان یکی از بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی فروش خوبی داشت.
Cape Fear (تنگه وحشت)
- بازیگران: رابرت دنیرو، نیک نولتی، جسیکا لنگ، جولیت لوئیس، جودان بیکر، رابرت میچام، گریگوری پک، ایلیانا داگلاس، فرد تامپسون و مارتین بالسام
- سال اکران: 1991
- امتیاز در آیامدیبی: 7.3
یکی از بهترین فیلم های اکشن مارتین اسکورسیزی فیلم تنگه وحشت است که یکی از خاصترین آثار کارنامه کاری اسکورسیزی و رابرت دنیرو محسوب میشود.
این دو باهم همکاریهای زیادی در فیلمهایی از راننده تاکسی تا آثار گنگستری داشتهاند اما در تنگه وحشت ماجرا فرق دارد. تم کلی تنگه وحشت که از بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی است به تقابل یک خلافکار و یک وکیل مربوط است.
این فیلم که از نظر تصویربرداری نیز تفاوتهایی با دیگر آثار کارنامه مارتین اسکورسیزی دارد، المانهایی از سینمای وحشت هم به نمایش میگذارد و از این نظر کمی متفاوت با دیگر آثار اوست. شاید تنها وجه تشابه تنگه وحشت با دیگر آثار این کارگردان بزرگ، هنرنمایی بینظیر و تماشایی رابرت دنیرو است.
احتمالا تفاوت تم تنگه وحشت با دیگر آثار اسکورسیزی مربوط به این باشد که این فیلم در واقع بازسازی فیلمی کلاسیک با همین نام مربوط به سال 1962 است. فیلم داستان خیلی عمیقی ندارد و هر کسی را سرگرم میکند اما این چیزی از ارزش تماشای این اثر نمیکاهد. تنگه وحشت که با بودجهای 35 میلیون دلاری ساخته شده بود به فروشی 182 میلیون دلاری رسید.
بیشتر بخوانید:
The Departed (رفتگان)
- بازیگران: جک نیکلسون، لئوناردو دیکاپریو، مت دیمون، مارک والبرگ، مارتین شی و ویرا فارمیگا
- سال اکران: 2006
- امتیاز در آیامدیبی: 8.5
رفتگان یکی از مهمترین و بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی محسوب میشود که ستارگان سرشناس زیادی در آن حضور دارند. داستان فیلم درباره تقابلها است، تقابل دزد و پلیس و تقابل خیر و شر.
یک مامور پلیس از یک سو وارد باند خلافکاران میشود و از طرف دیگر یک تبهکار به نیروی پلیس نفوذ میکند و این دو اتفاق، کشمکش جذابی در سراسر فیلم رقم میزند.
اسکورسیزی هم از این فرصت استفاده کرده و فیلم را با ریتمی تند و به بهترین شکل ممکن روایت میکند. دیگر تقابل قابل توجه فیلم، فروپاشی یک شخصیت از یک طرف و شخصیتپردازی اعصابخردکن شخصیت دیگر از طرف دیگر است.
این فیلم از نظر موسیقیایی نیز یک اثر خاص است چراکه در شنونده قطعه معروف Comfortably Numb از گروه پینک فلوید و با اجرای راجر واترز هستیم.
دیکاپریو در این فیلم نیز با اجرای درخشانی که داشت به تدریج نشان داد که میتواند جانشین خوبی برای دنیروی پیر در فیلمهای بعدی اسکورسیزی باشد.
البته باید گفت که اسکورسیزی رفتگان را با الهام از فیلم Infernal Affairs محصول هنگکنگ ساخت که در سال 2002 اکران شد و حتی جایزه بهترین فیلم خارجی زبان اسکار را هم دریافت کرد.
اسکورسیزی هم با این فیلم اولین و تنها اسکار خود را دریافت کرد. البته که این فیلم جز اسکار بهترین کارگردانی که به اسکورسیزی رسید، اسکار بهترین فیلم، بهترین تدوین و بهترین فیلمنامه اقتباسی را نیز دریافت کرد تا یکی از بهترین فیلم های اکشن مارتین اسکورسیزی باشد.
Gangs of New York (دارودستههای نیویورکی)
- بازیگران: دنیل دی-لوئیس، لئوناردو دیکاپریو، کمرون دیاز، جیم برودبنت، جان سی ریلی و لیام نیسون
- سال اکران: 2002
- امتیاز در آیامدیبی: 7.5
دارودستههای نیویورکی یکی از بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی است که او درباره ایده ساخت آن توضیح خاصی دارد. او مدتی در محله لیتل ایتلی نیویورک زندگی میکرده و آنطور که توضیح میدهد، متوجه قدیمیتر بودن بخشهایی از محله نسبت به بخشهای دیگر شده است.
ساختمانهای قدیمی، سنگ قبرهایی از دهه 1810 میلادی، خیابانهایی سنگفرش شده و زیرزمینهایی کوچک زیر ساختمانهای بزرگ همه و همه کارگردان بزرگ را به این پرسشها میرساند که افرادی که در نیویورک قدیم زندگی میکردند چه کسانی بودند؟ چه ظاهری داشتند؟ چطور راه میرفتند، صحبتکردن و لباس پوشیدنشان چه شکلی بود؟ اصلا نیویورک آن زمان یعنی چه؟
فیلم دارودستههای نیویورکی که از بهترین فیلم های اکشن مارتین اسکورسیزی محسوب میشود پاسخ او به این سوالات است. در این فیلم او تصویری بینظیر و فراموشنشدنی از وضعیت نیویورک در دهه 1860 میلادی ارائه میکند. فیلمی که به گنگسترهای آمریکایی میپردازد و محور اصلی آن انتقام است.
در این فیلم هم عناصر ایرلندی و شخصیتهای ایرلندیتبار برجسته شدهاند و بازیگران اصلی فیلم و تقابل اصلی را هم دیکاپریو و دنیل دی لوئیس برعهده دارند. بازیگران که خود به تنهایی میتوانند ستاره یک فیلم باشند و بار اصلی را به دوش بکشند، حالا در برابر هم قرار میگیرند!
بخشهای قابل توجهی از دکور فیلم دارودسته نیویورکی در مقیاس بزرگی ساخته شد و در واقع تیم طراحی صحنه این فیلم در محدودهای وسیع ناگزیر به ساخت ساختمانهای قرن نوزدهمی شدند. بخشهایی مانند کازینو، کلیسا و سالن تئاتر با دقت تمامی ساخته شدند. همه چیز از داستان، بازیگران و کیفیت صحنه دست به دست هم داده تا یکی از شاهکارهای اسکورسیزی را شاهد باشیم.
بیشتر بخوانید:
بهترین فیلم های ملیسا مک کارتی
Mean Streets (خیابانهای پایین شهر)
- بازیگران: رابرت دنیرو، هاروی کیتیل، دیوید پروال و ایمی رابینسون
- سال اکران: 1973
- امتیاز در آیامدیبی: 7.2
یکی از قدیمیترین و بهترین فیلم های اکشن مارتین اسکورسیزی بیشک خیابانهای پایین شهر است که در آن رابرت دنیرو جوان، نشانههایی از آینده درخشان خود را در آن بروز داد.
دنیرو در این فیلم نقش جوانی را بازی میکند که شخصیت خاصی دارد. دنیرو با طنز خاص خودش به این شخصیت غنایی دوچندان بخشیده و جذابیت کل فیلم را هم بیشتر کرده است.
خیابانهای پایین شهر با وجود همه معایب خود چشمانداز آینده کاری اسکورسیزی و دنیرو به عنوان یکی از بهترین زوجهای هنری معاصر را ترسیم کرده است.
این فیلم یک تصویر اولیه است؛ تصویری اولیه از اولین نقاط شروع کار ستاره بزرگ هالیوود، رابرت دنیرو و سرآغازهای کار مارتین اسکورسیزی. در این فیلم هم با همان مضامین مافیایی و فضای گنگستری مواجه هستیم، اما ضعیفتر از دیگر شاهکاری این دو.
Casino (کازینو)
- بازیگران: رابرت دنیرو، جو پشی، شارون استون و فرانک وینسنت
- سال اکران: 1995
- امتیاز در آیامدیبی: 8.2
منتقدی در جایی گفته بود عبارت پر زرق و برق شاید بهترین و موجزترین توصیف فیلم کازینو باشد. همه عناصر فیلم در خدمت نمایش پر زرق و برق دنیای کازینوها بوده و فیلم هم درباره کازینو و مافیاست؛ از جنتلمنهایی شیکپوش تا کلهخرابهای بیعار، از گاوچرانهای دهاتی تا تبهکارانی حرفهای.
اینجا دیگر اسکورسیزی از نیویورک خارج شده و داستان در لاسوگاس فریبنده جریان دارد. تماشای کازینو که از بهترین فیلم های اکشن مارتین اسکورسیزی است را از دست ندهید.
در این فیلم رابرت دنیرو، جو پشی و شارون استون نقشآفرینی میکنند. دنیرو مثل همیشه درخشان بازی میکند و پشی نه تنها آرامتر نشده که شرورتر، بیاخلاقتر و بداخلاقتر شده است!
به عنوان یک فیلم پر زرق و برق، گفته میشود که تنها هزینه لباسهای فیلم 1 میلیون دلار بود. به طوری که دنیرو در این فیلم هفتاد و شارون استون چهل دست لباس عوض کردند.
داستان فیلم درباره یک مدیر کازینو به نام سم ایس راستین است و فیلم بر اساس کتاب «کازینو: افتخار و عشق در لاسوگاس» اثر نیکولاس پیلگی ساخته شده، اما جالب اینکه با پیشنهاد اسکورسیزی، مراحل نگارش کتاب بعد از آغاز فیلمبرداری به پایان رسید. کازینو با بودجه 50 میلیون دلاری خود، فروشی 116 میلیون دلاری ثبت کرد.
بیشتر بخوانید:
The Irishman (مرد ایرلندی)
- بازیگران: رابرت دنیرو، جو پشی، آل پاچینو، بابی کاناوله، هاروی کایتل و ری رومانو
- سال اکران: 2019
- امتیاز در آیامدیبی: 7.9
مرد ایرلندی بیتردید از بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی است که در آن شاهد گردهمایی همه قدیمیهای فیلمهای این کارگردان بزرگ هستیم. دنیرو و پشی بعد از کازینو حدود 24 سال با هم بازی نکرده بودند و از طرف دیگر، آل پاچینو و اسکورسیزی نیز در طول چند سال فرصت همکاری نیافته بودند. پس مرد ایرلندی نقطهای شد برای پایان هر دو مسئله.
این فیلم در واقع اولین و احتمالا آخرین همکاری مشترک مارتین اسکورسیزی، رابرت دنیرو، جو پشی و آلپاچینو محسوب میشود و تماشای آن بیتردید بسیار جذاب است.
مرد ایرلندی داستانی درباره مافیا و گنگسترهاست و بازهم زوج معروف پشی و دنیرو حضور دارند. البته که اسکورسیزی با وجود تم تکراری داستان، هرگز تکراری نشده و مرد ایرلندی نیز در حد رفقای خوب و کازینو خوب از آب درآمده است.
اسکورسیزی در همکاری مجدد با زوج معروف آثار قدیمی خود موفق شده مجددا اثری خاص خلق کند. او یک حرف تکراری نمیزند چراکه فیلم واحد ویژگیهای انحصاری خود است و شباهت بیشازحدی به دیگر آثار اسکورسیزی ندارد.
هر سه بازیگر معروف فیلم در حال حاضر بیش از هفتاد سال دارند اما ترفند خاص تیم سازنده سبب شد تا با فناوریهای خاصی، چهره آنها تا حد قابل توجهی جوان شود. در واقع برخلاف تصور برخی، در هیچ بخشی از فیلم از بازیگر بدل به جای این سه استفاده نشده و همه سکانسها را خودشان بازی کردند.
Goodfellas (رفقای خوب)
- بازیگران: رابرت دنیرو، جو پشی، ری لیوتا، لورین براکو و پل سوروینو
- سال اکران: 1990
- امتیاز در آیامدیبی: 8.7
رفقای خوب یکی دیگر از بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی است که بازهم در تم مافیایی و گنگستری ساخته شده، اما ویژگیهای خاص خود را دارد.
این فیلم پیش از کازینو و مرد ایرلندی ساخته شده و در اینجا برای اولین بار از زوج موفق دنیرو و پشی در قامت دو گنگستر رونمایی شد؛ دو گنگستر که سرقتهای بزرگی انجام میدهند یک نوجوان جاهطلب را با خودشان همراه میکنند اما مرتبا به او یک درس مهم را گوشزد میکنند: هیچوقت رفقات رو لو نده!
رفقای خوب روایت حل شدن یک پسر نوجوان در دل سازوکار مافیا است. پسری که گنگستر بودن و مافیا شدن از ریاست جمهوری آمریکا برایش جذابتر است. جو پشی در رفقای خوب شاید بهترین سکانس دوران بازیگری خود را خلق کرد؛ سکانسی که از ذهن طرفداران رفقای خوب هرگز پاک نمیشود.
رفقای خوب روایتی از شرارتهای گنگسترهای قدرتمند و ثروتمندی است که هیچ مرز اخلاقی ندارند و فقط به دزدی بیشتر میاندیشند.
این شاهکار در واقع اقتباسی از کتاب Wiseguy نوشته نیکولاس پیلگی است. داستان این کتاب درباره زندگی هنری هیل یکی از اعضای خانوادههای مافیایی است. این فیلم که با بودجه 25 میلیون دلاری ساخته شد نخستین بار در جشنواره فیلم ونیز به نمایش درآمد و سپس در آمریکا روی پرده رفت و 46 میلیون دلار فروخت.
بیشتر بخوانید:
Raging Bull (گاو خشمگین)
- بازیگران: رابرت دنیرو، جو پشی و کتی موریارتی
- سال اکران: 1980
- امتیاز در آیامدیبی: 8.2
گاو خشمگین از جدیدترین فیلم های مارتین اسکورسیزی نیست اما حتما باید آن را تماشا کرد. کارگردان بزرگ پیش از ساخت بسیاری از شاهکارهایش، فیلمی درباره یک بوکسور تنها شبیه به گاوی خشمگین ساخت و اسم فیلم هم همین شد.
داستان فیلم گاو خشمگین درباره بوکسوری به نام جیک لاموتا با هنرنمایی رابرت دنیرو است و فیلم هم مملو از مفاهیم اخلاقی بوده که به ظرافت به مخاطب منتقل میشوند. دنیرو در این فیلم نه یک عضو شرور مافیا است و نه یک جنتلمن شیکپوش سیگار به دست، او اینجا یک گاو خشمگین درنده بوده که رقبا را له میکند.
به عنوان یکی از بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی ساخت فیلم گاو خشمگین داستان جالبی دارد. روایت موجود از این قرار است که دنیرو و اسکورسیزی که همیشه دوستان صمیمی بودند از همه فاصله میگیرند و اسکورسیزی مدتی شدیدا تحت تاثیر کوکائین، زندگی خود را نابود میکند.
دنیرو اما با پیشنهاد ساخت همین فیلم به سراغ او میرود و گرچه اسکورسیزی در ابتدا مایل نبود، اما سپس پیشنهاد دنیرو را میپذیرد و فیلم گاو خشمگین به عنوان یکی از بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی ساخته میشود. برخی میگویند دنیرو با پیشنهاد و اصرار خود زندگی این کارگردان بزرگ را نجات داده و او را به مسیری انداخته که به اینجا رسیده است.
Taxi Driver (راننده تاکسی)
- بازیگران: رابرت دنیرو، جودی فاستر، آلبرت بروکس، سیبل شفرد، هاروی کایتل، لئونارد هریس و پیتر بویل
- سال اکران: 1976
- امتیاز در آیامدیبی: 8.3
اگر انتظار یکی از جدیدترین فیلم های مارتین اسکورسیزی را دارید، اینجا هم خبری نیست، چون تاکسی درایور از مهمترین آثار سالیان اوج فعالیت هنری اسکورسیزی است که در آن بازهم دنیرو جوان نمایشی خیرهکننده دارد.
این فیلم روایتگر داستان یک راننده تاکسی جوان است که در تاریکترین ساعات شهر بزرگ و مخوف نیویورک با تاکسی زردرنگ خود در خیابانها پرسه میزند.
مرد رنجور، منزوی و بیحوصلهای به نام تراویس بیکل که از وضعیت اسنفاک جامعه اطراف خود شدیدا رنج میکشد. این زبان مشکلی در ارتباط برقرار کردن با دیگران دارد و حس میکند که زبان بقیه را نمیفهمد.
دنیرو آنقدر در این نقش فرورفته و درخشان جزئیاتش را اجرا میکند که حالا تراویس بیکل به یکی از برجستهترین و تاثیرگذاترین شخصیتهای تاریخ سینما بدل شده است.
داستان راننده تاکسی اسکورسیزی درباره تاریکی، تنهایی، فساد، بیاخلاقی و نابرابریهای اجتماعی است. اینگمار برگمان این فیلم را فیلمی درباره خشونت در والاترین سطح هنری توصیف کرده است.
این فیلم اولین بار در جشنواره کن نمایش داده شد و همانجا جایزه اصلی بهترین فیلم این رویداد بزرگ را برنده شد. راننده تاکسی گرچه 44 سال پیش اکران شده اما تا امروز از آن به عنوان یکی از بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی و شاید تاریخ سینما یاد میشود.
بیشتر بخوانید:
Killers of the Flower Moon (قاتلان ماه گل)
- بازیگران: رابرت دنیرو، لئوناردو دیکاپریو، لیلی گلداستون، جسی پلمونس، تانتو کاردینال، برندن فریزر و جان لیسگو.
- سال اکران: 2023
- امتیاز در آیامدیبی: 8
فیلم قاتلان ماه گل که در ترجمه فارسی به آن قاتلان ماه کامل هم میگویند به عنوان یکی از بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی در سال 2023 با جمعی از ستارگان اکران شد. این فیلم اقتباسی از کتابی با همین نام نوشته دیوید گرن و چاپ سال 2017 است.
داستان فیلم مربوط به قتلهای ایالت اکلاهما و ماجراهای بعد از کشف نفت در زمینهای قبیلهای در دهه 1920 است. این فیلم ششمین همکاری اسکورسیزی و دیکاپریو و دهمین همکاری اسکورسیزی و دنیرو محسوب میشود.
اسکورسیزی و دیکاپریو در سال 2017 به پروژه پیوستند و در شرایطی که قرار بود ساخت فیلم از اوایل سال 2018 آغاز شود، به دلیل شیوع ویروس کرونا نهایتا مراحل ساخت آن در فوریه 2021 آغاز شد. تصویربرداری در فاصله بهار و پاییز 2021 در شهر اوسیج و واشینگتن انجام شد.
این فیلم که با بودجهای 200 میلیون دلاری ساخته شده با شروع خوبش در باکسآفیس بسیاری را به یک شاهکار دیگر از اسکورسیزی امیدوار کرده است.
قاتلان ماه گل به عنوان یکی از جدیدترین فیلم های مارتین اسکورسیزی اولین بار درجشنواره کن 2023 به نمایش درآمد و سپس توسط اپلتیوی پلاس و پارامونت پیکچرز در سینماها اکران شد و تا به امروز نقدهای مثبتی را دریافت کرده است.
سوالات متداول
بهترین فیلمهای اکشن مارتین اسکورسیزی کدامند؟
در لیست بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی عموم آثار تم جنایی و جنگی دارند. اما شاید بتوان گفت گاو خشمگین، رفقای خوب، دارودستههای نیویورکی و رفتگان بهترین فیلمهای اکشن این کارگردان هستند.
جدیدترین فیلم های مارتین اسکورسیزی کدامند؟
قاتلان ماه گل جدیدترین فیلم مارتین اسکورسیزی است که در سال 2023 اکران شده و بعد از آن باید از مرد ایرلندی به عنوان یکی از آثار متاخر اسکورسیزی یاد کرد.
بیشتر بخوانید:
نظر شما درباره بهترین فیلم های مارتین اسکورسیزی چیست؟ شما کدامیک از فیلمهای این کارگردان را به دیگران پیشنهاد میکنید؟ نظرات خود را در بخش کامنتها با تکراتو در میان بگذارید.