بزرگترین گسل های ایران کدامند؟ با وقوع زلزله تهران، این سوال که تهران بر روی چه گسل هایی قرار گرفته و بزرگترین گسل های ایران کدامند؛ موضوعیت خاصی یافته است.
بنا بر بررسی آمار، ریسک زلزله در ایران به‌ویژه در مورد 10 شهر مهم و اصلی ایران بالاست، به این معنی که علاوه بر بالا بودن سطح خطر با توجه به احداث شهری بر روی گسل بزرگ ایران، در این مناطق به لحاظ تمرکز جمعیتی طبعاً ریسک آسیب‌پذیری نیز به‌مراتب بالاتر می‌رود.
گسلهای بزرگ ایران خطری بزرگ برای شهرها هستند. این جمله شاید این روزها به‌کرات منعکس‌شده باشد اما سوال اینجاست که به‌راستی گسلهای بزرگ ایران در کجا واقع‌شده‌اند و یا اینکه در شهر و یا منطقه‌ای که زندگی می‌کنیم، تا چه حد امنیت‌های زلزله‌شناسی رعایت شده و یا به تعبیر عامیانه‌تر آن آیا خانه‌هایمان روی گسلهای بزرگ ایران قرارگرفته است؟
از نظر محققان لرزه‌نگاری کشور، “زمانی می‌توان یک گسل را به‌عنوان یک قطعه گسل در نظر گرفت که کل طول آن در یک اتفاق زلزله گسیخته شود. به عنوان مثال، یک سامانه گسلی مانند زاگرس که حدود هزار کیلومتر طول دارد، تنها در یک رویداد زمین‌لرزه گسیخته نشده و قطعات مختلف آن در رویدادهای مختلف و مجزای زلزله در طول‌های کوچکتر ازهم‌گسیخته شده است.
یک برداشت اشتباه این است که در زمان زلزله یک سوراخ در زمین باز می‌شود تا قربانیان بی‌گناه را ببلعد. این به‌هیچ‌وجه واقعیت ندارد و فقط بعد از یک زلزله قوی، ممکن است تعدادی شکاف روی زمین یا زیرزمین به وجود آید. اینها نه گسل هستند و نه شکاف عمیقی هستند که آماده نزدیک شدن به هم باشند و تنها شکاف‌هایی هستند که ممکن است در اثر فرونشستن خاک براثر لرزش زمین ایجاد شوند.
بزرگترین گسل های ایران
خطر بیخ گوش شهرهای مهم!
بر اساس اعلام مرکز آمار کشور در سال ۹۴، مهمترین شهرهای ایران شامل تهران با حدود ۸.۹ میلیون جمعیت، مشهد با حدود ۲.۹ میلیون، اصفهان با ۲ میلیون، کرج با حدود ۲ میلیون، تبریز با ۱.۹ میلیون، شیراز با ۱.۸ میلیون، اهواز با ۱.۴ میلیون، قم با ۱.۳ میلیون، کرمانشاه با ۱.۱ میلیون و ارومیه با حدود ۹۰۰ هزار نفر جمعیت هستند.
با یک حساب سرانگشتی به‌خوبی می‌توان دریافت که حدود ۱۵.۳ میلیون نفر از جمعیت ایران در داخل ۱۰ شهر اول ایران زندگی می‌کنند. از طرف دیگر برآورد می‌شود که حدود ۹.۹ میلیون نفر در حاشیه همین ۱۰ شهر اول ساکن هستند و بنابراین جمعیتی بالغ‌بر ۲۵ میلیون نفر در داخل و حومه ۱۰ شهر اول ایران زندگی می‌کنند.
نکته مهم این است که بر اساس نقشه پهنه‌بندی خطر نسبی زلزله در بستر گسلهای بزرگ ایران در فهرست ۱۰ شهر اول، فقط شهر اصفهان است که در رده خطر نسبی بالای زلزله قرار نمی‌گیرد. بنابراین، با کسر جمعیت اصفهان و حومه، حدود ۲۲ میلیون نفر از جمعیت (حدود ۲۸ درصد) از جمعیت ایران در سال ۹۴ در پهنه خطر نسبی بالا به لحاظ حضور بر روی گسلهای بزرگ ایران قرار دارند و زندگی می‌کنند.
اما تهران به عنوان پایتخت با مجموعه ای گسل ها محاصره شده است. اهمیت پایتخت به عنوان مرکز تجمع قدرت اقتصادی – سیاسی کشور، نگرانی ها درباره زلزله خیز بودن آنرا دو چندان میکند. اما با گسل های تهران چقدر آشنایی دارید؟
بزرگترین گسل های ایرن ؛ پایتخت بر پایه هایی لغزان
تهران دارای 13 گسل است که شامل موارد زیر می شود:
گسل مشا-فشم
این گسل جز گسل های بزرگی است که زیرشاخه های زیادی داشته است که زلزله 1830 میلادی به منطقه شرقی را به فعالیت این گسل نسبت داده اند و افزون بر اینها زلزله ی گسترده ی در سال 958 میلادی با بزرگای گشتاوری 7/7 در 50 کیلومتری تهران به وقوع پیوسته است به بخش غربی این گسل نسبت داده شده است؛ موضوع مهمی که در رابطه با این گسل مطرح است این است که با گسل شمال تهران در بالادست سد لتیان تلاقی شده و فعال شدن این گسل می تواند سبب شود که گسل تهران نیز فعال گردد.
گسل شمال تهران
اگر این گسل فعال گردد می تواند خسارت های بیشتری حتی در زمان زلزله را حاصل شود. گسل شمال تهران مابین گسل مشا و شهر واقع شده است. این گسل را می توان یک چشمه لرزه زا دانست. آنگونه که به نظر می آید این گسل به عنوان یکی از شاخه های گسل فشاری مشامی باشد.
گسل جنوب ری
این گسل در ایوانکی در جنوب تهران به طول بیست کیلومتر واقع شده است .می توان این گونه گفت که همه ی این گسل ها برای تهران به عنوان یک چشمه لرزه زا باشند.این گسل در بخش جنوبی خود دارای شاخه های است که در شمال واقع شده است و گسل شمال ری گفته می شود.
گسل شمال ری
این گسل در اطراف عظیم آباد در پیرامون کناره جنوبی بزرگراه ری ـ بهشت زهرا واقع شده و دیواره ی به ارتفاع دومتری داشته است. امتدان این گسل شرقی-غربی است و طول حدودت16/5 کیلومتر داشته است.
گسل معکوس آهار
این گسل بخشی از گسل معروف مشا-فشم را تشکیل داده که با داشتن طول حدودا 400 کیلومتر از جنوب غربی شاهرود در شرق تا آبیک در غرب ادامه داشته است و شیب آن به سمت شمال حدود 35 تا 70 درجه می باشد و بخشی از این گسل در قسمت آهار، گسل آهار گفته می شود که به عنوان یکی از زیر شاخه های فرعی آن به شمار می رود.
گسل معکوس امامزاده داوود
این گسل از تقریبا از کنار امامزاده داوود رد می شود و در راستای شمال غرب-جنوب غرب واقع شده است.این گسل به سمت شمال شرق با شیبی حدود 80 درجه می باشد که در پیرامون ولنجک به گسل شمال تهران متصل می گردد.
راندگی پورکان ـ وردیج
این گسل راستای شمال غرب جنوب شرق می باشد و مسیر آن از پیرامون پورکان در راه جاده کرج چالوس تا وردیج و بعد از آن شمال کن و فرحزاد ادامه داشته است.
گسل کهریزک
این گسل از ابتدا از شمال سطان آباد در غرب تا کهریزک و بعد از آن شمال شمس آباد در شرق ادامه داشته است.این گسل در آبرفت های جنوب تهران دیواره ی با ارتفاع 1-10 متر را ایجاد نموده است
راندگی نیاوران
با راستای شمال شرقی – جنوب غربی است که با طول حدودا سیزده کیلومتر از سعادت آباد تا نیاوران و شمال اقدسیه ادامه داشته است.
گسل محمودیه
این گسل با راستای شرقی-غربی می باشد که سازوکار کششی دارد.
گسل شبان کوثر
این گسل با راستای شرقی – غربی است و در شمال تهران پارس با طول سه کیلومتر می باشد.
گسل شرق
این گسل دارای قدرت، قوی ترین زلزله است که از سمت شرق به تهران ورود پیدا کرده است و از اراضی سرخه حصار گذر می کند و روی بزرگراه شهید بابایی حرکت می کند و امتداد آن در مجیدیه و سیدخندان می باشد.
گسل ملاصدرا
این گسل سبب شده تا قسمت های مثل شهرک غرب، میرداماد، سعادت آباد، محلات ونک ناایمن شوند و امتداد آن از خیابان شریعتی تا شهرک غرب بوده است. جالب است بدانید در مجاورت این گسل دقیقا برج میلاد واقع شده است.
خطرناک ترین و بزرگترین گسل های ایران
زمین‌لرزه‌های متعدد روزهای اخیر باعث ترس و وحشت همه مردم شده است و همین مسئله دلیلی شده تا بازار پیش‌بینی و شایعات درباره زلزله در کشور داغ شود، اما قرار گرفتن کشورمان روی کمربند زلزله علت وقوع زمین‌لرزه‌های متعدد است.
بیشتر شهرهای کشور در مناطقی قرار دارند که خطر وقوع زلزله با قدرت بالا در آنها زیاد است اما در پهنه جغرافیایی کشورمان مناطقی هم هستند که کم‌خطرتر از دیگر نقاط زلزله‌خیز محسوب می‌شوند و می‌توان از آنها به‌عنوان «مناطق سفید» زلزله نام برد؛ مناطقی که احتمال وقوع زلزله‌هایی با قدرت بالای ۶ ریشتر در آنها در بازه زمانی حتی هر سه هزار سال یک‌بار است و از این مناطق می‌توان به‌عنوان مناطقی برای سرمایه‌گذاری‌های صنعتی یا انتقال پایتخت و مراکز حساس کشور به آنها نام برد.
سرزمین ایران توسط گسلهای اصلی و فرعی با روندهای مختلف پوشیده شده است. تعدادی از گسلهای اصلی که در زمین شناسی و منطقه ساختاری ایران ، حوضه‌های رسوبی ، تشکیل کانسارهای رگه‌ای و مناطق زلزله خیز ایران نقش دارند عبارتند از :
سامانه گسلی زاگرس بزرگترین گسل ایران
بنا بر اعلام پژوهشکده لرزه‌نگاری کشور، مبنی بر تقسیم بندی گسلهای بزرگ ایران ، سامانه گسلی زاگرس از مرز ایران و عراق یعنی مریوان آغاز می‌شود و تا شمال بندرعباس به طول مجموع هزار کیلومتر کشیده شده است که این سامانه گسلی، طولانی‌ترین سامانه گسلی ایران شناخته می‌شود.
روراندگی سراسری زاگرس از نوع گسلهای راندگی – فشاری است و بر اساس مطالعه برو و ریکو (۱۹۷۱) این گسل در اصل متشکل از دو گسل موازی است که در بعضی جاها برهم منطبق هستند و در بعضی جاها از هم فاصله زیاد دارند. گسل جنوب غربی قدمت بیشتری دارد و یک گسل معکوس کم شیب و مرز ایران باختری و زاگرس به حساب می‌آید. جابه‌جایی افقی این گسل حدود ۴۰ کیلومتر است. دومین گسل زاویه قائم دارد و راستگرد است. این روراندگی، گسل اصلی عهد حاضر نام دارد و در اصل مجموعه‌ای از چندین قطعه گسل کوچکتر در امتداد یکدیگر است.
گسل مکران طولانی ترین گسل ایران
گسل مکران از جنوب شرق ایران و ساحل دریای عمان، یکی دیگر از گسلهای طولانی کشورمان است. مکران تنها گسلی است که به دلیل قرار گرفتن در لبه فرورانش پوسته اقیانوسی به زیرپوسته قاره‌ای، زلزله‌هایی با بزرگی بیشتر از 8 ریشتر و حتی تا 9 ریشتر در بدترین حالت در آن رخ می‌دهد. گسل مکران در 7 آذر 1324 هجری شمسی (28 نوامبر 1945 میلادی)، زلزله 8.2 ریشتری را تجربه کرده بود.
گسل قطر-کازرون مهمترین گسل ایران
سامانه گسلی قطر-کازرون نیز به‌عنوان یکی دیگر از گسلهای مهم ایران دارای چند قطعه است که ازجمله آن می‌توان به قطعات گسل برازجان، کنارتخته، کازرون و دنا اشاره کرد. زمین‌شناسان بر این باورند که گسل قطر- کازرون، تغییراتی را در کف خلیج‌فارس ایجاد کرده اما اطلاعات زیادی در مورد تغییر شکلی که این سامانه در کف خلیج‌فارس ایجاد کرده موجود نیست و تنها ازنظر فیزیکی و تصویری در عکس‌های ماهواره‌ای و برداشت‌های ژئوفیزیکی و ژئوموفولوژی، می‌توان این سامانه را تا شبه‌جزیره قطر دنبال کرد.
گسل البرز ؛ بزرگترین گسل های ایران
از شرق گرگان تا لاهیجان بین واحد گرگان تا رشت و البرز قرار دارد و روند آن از روند البرز مرکزی تبعیت میکند. این گسل از سیلورین یا قبل از آن فعالیت داشته و شمال آن فاقد سنگهای ائوسن است، ولی رخساره‌های دریایی میوسن شمال آن با البرز تفاوت دارد.
گسل آبیک – فیروزکوه ؛ بزرگترین گسل های ایران
از آبیک قزوین تا فیروزکوه در بخش جنوبی البرز کشیده شده است و قسمتی از آن به نام راندگی مشا – فشم خوانده می‌شود. گسل آبیک فیروزکوه حداقل از دوره لیاس فعالیت داشته است. چون رسوبات سازنده شمشک (لیاس) فعالیت‌های آتشفشانی مزوزوئیک در شمال آن بیشتر است.
گسل سمنان بزرگترین گسل های ایران مرکزی
در شمال سمنان قرار دارد و جدا کننده کوههای البرز از ایران مرکزی است. این گسل در فاصله 15 تا 25 کیلومتری گسل عطاری قرار دارد که احتمالا هر دو در دشت آهوان – قوشه به یکدیگر می‌پیوندند. گسل سمنان از شرق تا دامغان و از غرب تا دشتهای ده نمک – گرمسار امتداد دارد. این گسل چپ گرد است و شیب آن به طرف جنوب ناپیوستگیهایی در سنگهای ایوسن شمال سمنان بوجود آورده است.
گسل تبریز بزرگترین گسل های ایران در شمال غرب
این گسل از شمال تبریز پس از گذشتن از خوی و ماکو به سمت کوههای آستارا در ترکیه ادامه می‌یابد. با توجه به اینکه در طول گسل تغییر روند مشاهده می‌شود، احتمالا این گسل می‌تواند از به هم پیوستن چند گسل حاصل شده باشد، ولی به هر حال روند کلی آن شمال غربی – جنوب شرقی است و احتمالی در امتداد گسل قم – زفره است. این گسل از جنوب شرقی به کوههای زنجان – سلطانیه می‌رسد و راستگرد است. گسل تبریز در فاصله بین خوی تا ماکو مرز سنگهای آفره رنگین آذربایجان غربی را مشخص میکند.
گسل آستارا
این گسل با روند شمالی – جنوبی در شرق آذربایجان و بخش غربی دریاچه خزر از شمال ایران تا قفقاز کسیده شده است. گسل آستارا در فرورفتگی دریاچه خزر نسبت به سرزمین آذربایجان شرقی نقش داشته است.
گسل ارومیه
از ماکو به طرف جنوب ، از غرب دریاچه ارومیه می‌گذرد و در زرینه رود ختم می‌شود. این گسل ادامه گسل تبریز به شمار می‌آید و احتمالا فرورفتگی دریاچه ارومیه نتیجه عملکرد آن است. به دلیل عدم وجود سنگهای تریاس و ژوراسیک و در مقابل گسترش زیاد سپر قدیمی سنگهای پرکامبرین تا پرمین در مغرب آن می‌تواند حاکی از وجود کوهزایی کاتانگایی باشد. ضمنا فعالیت این گسل در فاز سیمرین پیشین نیز مشاهده می‌شود.
گسل درونه (گسل بزرگ کویر)
این گسل از شمال نایین به طرف شرق تا مرز افغانستان به طول 700 کیلومتر امتداد دارد و کویر بزرگ ایران مرکزی را در بخش شمالی محدود میکند. آخرین جنبش آن راستگرد بوده است و مرز جنوبی ناحیه کاشمر – درونه را مشخص میکند که آمیزه‌های رنگین گسترش دارند. روند گسل درونه از شمال نائین به طرف شرق قدری به شمال متمایل و سپس به حالت قوسی درآمده است و سرانجام به طرف شرق-جنوب شرقی تا مرز افعانستان کشیده می‌شود. نام آن از بخش درونه واقع در جنوب کاشمر گرفته شده‌است.
گسل قم-زفره
این گسل از نواحی قم تا زفره (شمال شرق اصفهان) ادامه دارد و از نوع گسل های راستگرد است که در خروج و بوجود آمدن سنگهای آذرین دوره ایوسن نقش اساسی داشته است. گسل قم-زفره همانطور که ذکر شد احتمالا دنباله گسل تبریز است.
گسل هریرود
این گسل با روند شمالی- جنوبی مسیرهای رود هریرود (مرز ایران و افغانستان) و رود تجن را طی میکند و در نواحی ترکمنستان و کوههای اورال شوروی نیز عملکرد خوبی داشته است. جنبش آن چپگرد بوده و در طرفین آن سنگهای ژوراسیک و کرتاسه جابجا شده است. این گسل بخش غربی بلوک هلمند را محدود کرده است و از مغرب دشت زابل گذشته و به زاهدان می‌رسد. طول قسمتی از گسل هریرود که در ایران قابل تشخیص می‌باشد 825 کیلومتر است. این گسل در فاز کاتانگایی فعال شده و در فازهای بعد نیز فعالیت آن تداوم داشته است.
گسل نهبندان
گسلی است با روند شمالی-جنوبی که حد شرقی بلوک لوت را محدود میکند. طول آن حدود 750 کیلومتر است و در بخش جنوب به سمت شرق متمایل شده‌است و بالاخره به طرف مرز ایران و پاکستان ادامه می‌یابد که نبوی دلیل آن را ترکیب این گسل از سه گسل مجزا می‌داند. اولین جنبش گسل نهبندان را به پرکامبرین نسبت می‌دهند که در فازهای دیگر نیز تداوم داشته است. سنگهای دو طرف آن کرتاسه بالایی ایوسن است، ولی اطراف ده سلم سنگهای دگرگونی پالئوزوئیک را جابجا کرده است.
گسل نایبند
این گسل نیز روند شمالی-جنوبی دارد و طول آن از ناحیه بشرویه تا بم 600 کیلومتر است. این گسل حد غربی بلوک لوت را محدود میکند و بویژه در تشکیل حوضه رسوبی طبس و پیدایش کوههای مشتری نقش مهمی داشته است. گسل نایبند قدیمی‌ترین بیرون‌زدگیهای منطقه را که به دوره دونین تعلق دارد جابجا کرده‌است به همین جهت احتمال داده می‌شود که سن آن به قبل از دونین و حتی به پرکامبرین برسد.
گسل کازرون ؛ بزرگترین گسل های ایران در جنوب
طول این گسل حدود 500 کیلومتر است و روند تقریبی شمالی- جنوبی دارد و از نوع گسلهای راستگرد است. این گسل باعث جابجایی منطقه زاگرس و سکوی عربستان شده‌است. بنابراین مرز سکوی عربی با زاگرس ایران را مشخص میکند. زمان جنبش آن را به پرکامبرین نسبت می‌دهند، ولی در کوارتز دوباره جنبش آن شروع و زلزله‌های قر – کازرون نمایانگر جنبش عهد حاضر آن است.
مناطق سفید در نقشه مناطق زلزله خیز ایران کجاست؟
مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به اینکه مناطق کم‌خطر از نظر زلزله در کشورمان عمدتا مناطقی هستند که کسی در آنها زندگی نمی‌کند، گفت: منطقه کویر لوت یا کویر مرکزی ایران جزو مناطقی هستند که لرزه خیزی کمی دارند و کسی هم در آنجا زندگی نمی‌کند. اما نوار سنندج – سیرجان ناحیه‌ای است که شامل استان اصفهان، سنندج، اراک و همدان می‌شود که از لرزه‌خیزی پایینی برخوردار است، همچنین ناحیه جنوب اهواز به سمت آبادان و خرمشهر نیز همین وضعیت را دارد اما بقیه مناطق ایران جزو مناطق پرلرزه هستند.
اما چرا به این مناطق، مناطق سفید از نظر زلزله گفته می‌شود؟ به گفته زارع این مناطق، مناطق کم‌لرزه هستند چرا که مثلا در اصفهان هر دو تا سه هزار سال یک زلزله ۶.۵تا ۷ریشتر و هر ۸هزار سال یک زلزله بالای ۷ریشتر اتفاق می‌افتد اما در منطقه‌ای مثل جنوب البرز که تهران هم در آن جای گرفته هر ۲۰۰سال انتظار زلزله‌ای با قدرت ۶.۵تا هفت ریشتر و هر سه هزار سال انتظار وقوع زمین لرزه با قدرت ۷.۵ریشتر را داریم.
به همین دلیل به منطقه البرز منطقه خطرناک از نظر زلزله گفته می‌شود و منطقه اصفهان منطقه کم‌خطر و سفید است. زارع ادامه داد: به همین دلیل است که گفته می‌شود حوالی شهر گلپایگان و نوار سنندج – سیرجان که پیش از این از شهرهای آن را نام بردم، منطقه خوبی برای سرمایه‌گذاری درازمدت و توسعه کشور محسوب می‌شوند چرا که از لرزه خیزی کمتری برخوردارند.
بیشتر بخوانید:
- فعال شدن گسل مشا ؛ آیا جای نگرانی وجود دارد؟
- زلزله تهران را لرزاند؛ زمین لرزه 5.1 ریشتری تهران و مازندران 19 اردیبهشت 99
- بزرگترین زلزله های جهان و ایران؛ 20 مورد از شدیدترین زمین لرزه های دنیا
- پروژه هارپ چیست و چه ارتباطی با زلزله دارد؟
- آیا پیش بینی زلزله با هوش مصنوعی محقق خواهد شد؟
.
گردآوری: techrato
