سد چیست و چرا و چگونه ساخته می‌شود؟ [ بزرگ ترین سدهای ایران و جهان ]

در این مقاله قصد داریم به شما بزرگ ترین سدهای ایران و جهان را معرفی کنیم.‌ اما قبل از آن، خوب است بدانیم سد چیست و چرا و چگونه ساخته می‌شود؟ با ما همراه باشید.

از گذشته تا به امروز انسان‌ها برای جمع کردن آب مورد نیاز خود برای مصارف خانگی و کشاورزی اقدام به ساخت بزرگترین سد ممکن در زمان خود می‌کردند. با گذشت زمان و رشد شهرها و بزرگ شدن جوامع انسانی و همچنین بوجود آمدن صنایع مختلف، نیاز مردم به ذخیره منابع آبی بیشتر احساس شد.

در نتیجه سدهای بزرگتری ساخته شدند تا علاوه بر مصارف خانگی و کشاورزی پاسخگوی نیازهای صنعتی نیز باشد. سد یک مانع است که جریان آب یا جریانات زیرزمینی را متوقف یا محدود می‌کند. مخازن و منابع آب که نه تنها سیلاب را متوقف می‌کند بلکه آب را برای فعالیت‌هایی مانند آبیاری، مصرف آب، مصارف صنعتی، آبزی پروری و کشتیرانی فراهم می‌کند. در این مقاله قصد داریم به معرفی بزرگ ترین سدهای ایران و جهان بپردازیم. با تکراتو همراه باشید.

بزرگ ترین سدهای ایران و جهان

در اوایل ساخت، سدها برای تولید نیروی برق آبی یا الکتریسیته استفاده می‌شدند. اما با پیشرفت روز افزون سدها کاربردهای دیگری همچون آب‌های کشاورزی، مصارف خانگی، مصارف صنعتی و دیگر موارد استفاده قرار گرفت. سدها انواع مختلفی از لحاظ سازه‌ای داردند. سدهای قوسی، سدهای وزنی، سدهای قوسی-وزنی، سدهای خاکی، سدهای سنگریزه ای و سدهای بتن غلتکی از جمله انواع سدها هستند.

امروزه بارش باران بسیار کاهش یافته و با مشکل کمبود آب مواجه هستیم. به همین علت سد یکی از مهم‌ترین موارد برای نگهداری و آب رسانی به مناطق مسکونی به حساب می‌آید. همچنین لازم به ذکر است که با توجه به کاهش یافتن بارش باران آب پشت سدها هم کاهش یافته است. حال که به مفهوم اصلی سد چیست و  سد چگونه ساخته می شود؟ آشنا شدیم به معرفی بزرگ ترین سدهای ایران و جهان می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

 Kariba

سد Kariba یکی از بزرگ ترین سدهای جهان است که بین دو کشور زیمباوه و زامبیا بر روی رودخانه زامبیزی بنا نهاده شده است. این سد با ظرفیت 185 میلیارد متر مکعب آب یکی از پر آب‌ترین سدهای جهان است که دارای 128 متر ارتفاع و 579 متر طول است. این سد توسط یک معمار فرانسوی به نام آندره کویین انجام گرفت که بعدها یک کنسرسیوم ایتالیایی متشکل از چند کمپانی بزرگ در بین سال‌های 1955 تا 1959 وظیفه ساخت آن را به عهده گرفتند. مراحل ساخت این سد با سرعتی باور نکردنی پیش رفت و در عرض چهار سال تبدیل به بزرگترین سد جهان شد. همچنین این سد عظیم به وسیله دو توربین، ظرفیتی معادل 1320 مگاوات برق تولید می‌کند که بین دو کشور زیمباوه و زامبیا تقسیم می‌گردد.

Bratsk

نمونه‌ای دیگر از بزرگ ترین سد (های) جهان است که در کشور سیبری واقع شده است. سد Bratsk که بین سال‌های 1954 و 1964 ساخته شده، حاوی 169 میلیارد متر مکعب آب است که مساحتی معادل 5.4 کیلومتر مربع را زیر پوشش خود قرار می‌دهد. این سد 125 متر ارتفاع و حدود یک و نیم کیلومتر طول دارد که به عنوان بزرگترین سد روسیه و یکی از بزرگترین سدهای ایران و جهان به حساب می‌آید. بر فراز این سد بزرگ یک بزرگراه ریلی و جاده‌ای ساخته‌اند. سد Bratsk بوسیله 18 توربین با ظرفیتی معادل 4500 مگاوات، برق مناطق زیادی را تامین می‌کند. اسم این سد در لیست بزرگ ترین سدهای ایران و جهان قرار گرفته است.

Akosombo

سد Akosombo دارای ظرفیتی معادل 144 میلیلارد متر مکعب است که در زمره بزرگ ترین سدهای ایران و جهان قرار گرفته است. این سد با ارتفاع 114 متری و طول 660 متری خود، دریاچه Volta در کشور غنا را بوجود آورده است. در واقع با ساخت بزرگترین سد کشور غنا یعنی سد Akosombo، دریاچه Volta به عنوان بزرگترین دریاچه مصنوعی جهان شناخته می‌شود. این سد که با حمایت مالی بانک جهانی و همچنین کشورهای آمریکا و انگلیس در بین سال‌های 1961 تا 1965 ساخته شده، مسئول تولید انرژی الکتریکی لازم برای سه کشور غنا، بنین و توگو است. این سد یکی از بزرگ ترین سد (های) جهان محسوب می‌شود.

 Daniel-Johnson

این سد به عنوان یکی از بزرگی‌ترین سد قوسی جهان شناخته می‌شود و در زمره بزرگ ترین سد (های) جهان قرار گرفته است. سد Daniel-Johnson در کشور کانادا قرار دارد بر روی رودخانه Manicouagan واقع شده و با 214 متر ارتفاع و 1300 متر طول، ظرفیتی معادل 140 میلیارد متر مکعب دارد. این سد که ساخت آن در بین سال‌های 1959 تا 1970 طول کشیده، بزرگترین سد کشور کاناداست که به افتخار اولین نخست وزیر در استان کبک نامگذاری شده است.

 Guri

سد Guri یکی از منحصر به فردترین سدهای جهان است که دارای ظرفیتی معادل 10 هزار مگاوات تولید انرژی است که تقریباً 70 درصد انرژی الکتریکی مورد نیاز کشور ونزوئلا را تامین می‌کند. این سد در لیست بزرگ ترین سد (های) جهان قرار گرفته است که در کشور ونزوئلا قرار دارد. صرفاً به همین دلیل نیز با نام نیروگاه برق آبی سیمون بولیوار هم شناخته می‌شود. سد Guri که بزرگترین سد کشور ونزوئلاست، 162 متر ارتفاع و هفت و نیم کیلومتر طول دارد که آن را تبدیل به طویل ترین سد جهان نیز می‌کند.

 Aswan

یکی از بزرگ‌ترین سد جهان است که بر روی رودخانه نیل در کشور مصر قرار گرفته است. سد Aswan با 132 میلیارد متر مکعب ظرفیت در فهرست بزرگترین سدهای جهان قرار می‌گیرد که در بین سال‌های 1960 تا 1970 ساخته شده است. این سد با تولید 2100 مگاوات برق انرژی الکتریکی مورد نیاز کشورهای مصر و سودان را تامین می‌کند و یکی از مهم‌ترین مخازن تامین انرژی این کشور است. دریاچه پشت این سد به نام جمال عبدالناصر رئیس جمهور سال‌های پیش کشور مصر که دستور ساخت سد را داد نامگذاری شده است.

W.A.C. Bennett

این سد یکی از بزرگ‌ترین سدهای جهان با ظرفیت معادل 74 میلیارد متر مکعب گنجایش، ارتفاع 183 متر و طول بیش از 2 کیلومتر است و بر روی رودخانه صلح در استان بریتیش کلمبیا در کشور کانادا قرار دارد. سد W.A.C. Bennett در بین سال‌های 1961 تا 1967ساخته شده است و در بریتیش کلمبیاست واقع شده است. این سد بسیار بزرگ به افتخار اولین نخست وزیر نامگذاری شده است. نیروگاه برق آبی سد Bennett نیز در سال 1968 با ظرفیت 2790 مگاوات شروع به تولید انرژی الکتریکی کرده است که یکی از مهم‌ترین مخازن تولید برق کشور کانادا به حساب می‌آید.

Krasnoyarsk

از بزرگ ترین سد (های) جهان است که در کشور روسیه قرار گرفته است. Krasnoyarsk نام سدی است که بر روی رودخانه انیسج در منطقه سیبری واقع شده و ظرفیتی بیش از 73 میلیارد متر مکعب دارد. همچنین ارتفاع آن به 124 متر و طول آن به حدود یک کیلومتر می‌رسد. ساخت این سد که قرار بود یکی از بزرگ ترین سد (های) جهان باشد در سال 1956 آغاز شد و بعد از تقریبا 16 سال در سال 1972 به پایان رسید. نیروگاه آبی سد Krasnoyarsk نیز با ظرفیت 6 هزار مگاوات، بزرگترین سد از نظر تولید انرژی الکتریکی در کشور روسیه است که وظیفه تامین برق برای کارخانه آلومینیوم UC Rusal در منطقه سیبری را دارد.

 Zeya

از جمله بزرگ ترین سدهای ایران و جهان سد Zeya است که در کشور روسیه در نزدیکی مرز مشترک با کشور چین ساخته شده است. این سد با ظرفیت 68 میلیارد متر مکعب یکی از بزرگترین سدهای جهان است که برای ساختن آن چیزی نزدیک به دو میلیارد متر مکعب بتن ریزی شده است. ارتفاع سد Zeya بیش از 110 متر و طول آن به 714 متر می‌رسد و ظرفیتی معادل 70 میلیارد متر مکعب دارد که بزرگترین سد منطقه آمور نام گرفته است.

 Robert-Bourassa

یکی دیگر از بزرگ ترین سدهای ایران و جهان است که دارای ارتفاعی معادل 162 متر و طول 2.8 کیلومتر سد Robert-Bourassa در استان کبک از کشور کانادا به عنوان بزرگ ترین سدهای جهان با گنجایش 61 میلیارد متر مکعب شناخته می‌شود. دریاچه پشتی این سد داری سه کیلومتر مربع است که نیروهای برقی آبی آن با ظرفیت 5 هزار و 600 مگاوات در فاصله 140 متری زیر زمین ساخته شده است. این سد از بزرگ‌ترین سد بتنی جهان به حساب می‌آید.

 کرخه

سد کرخه یکی از بزرگ ترین سدهای ایران و جهان است که بر روی رودخانه کرخه در شهرستان اندیمشک در استان خوزستان ساخته شده است. این سد با ارتفاع 127 متر و طول 3030 متر از لحاظ حجم بدنه بزرگترین سد تاریخ ایران است و با حجم مخزنی به میزان 7 میلیارد و 300 میلیون مترمکعب، بزرگترین دریاچه مصنوعی ایران را بوجود آورده است. ساخت این سد از 1370 تا 1380 طول کشیده است. سد کرخه یکی از مهم‌ترین مخازن تولید الکتریسته به حساب می‌آید که 400 مگاوات برق مورد نیاز منطقه را فراهم می‌کند. در کنار این سد تونل دشت عباس ساخته شده است که از جمله مهم‌ترین پروژه‌های سد کرخه به حساب می‌آید. این پروژه به منظور انتقال آب مورد نیاز برای آبیاری زمین‌های دشت‌عباس به صورت تحت فشار، به طول 6097 متر و قطر داخلی 5.5 متر به بهره برداری رسیده است.

گتوند

سد گتوند یکی از بزرگ ترین سدهای ایران و جهان است که بر روی رودخانه کارون در جنوب غربی ایران واقع شده است. این سد در فاصله 25 کیلومتری شمال شهر شوشتر و در ده کیلومتری شمال شرقی شهر گتوند در استان خوزستان قرار دارد. سد گتوند آخرین سد قابل احداث بر روی رودخانه کارون بوده و دریاچه پشت این سد با مخزنی 4 میلیارد و 500 میلیون متر مکعبی در رتبه دوم از فهرست بزرگترین سد های ایران قرار می‌گیرد. همچنین ارتفاع این سد 182 متر است که بلند ترین سد خاکی ایران محسوب می‌شود. عملیات اجرایی این طرح در سال 1376 آغاز شد و در سال 1390 به پایان رسیده و ظرفیت نیروگاهی آن نیز دوهزار مگاوات است.

 دز

سد دز که در واقع قدیمی ترین و بزرگ ترین سد (های) ایران است که در زمره بزرگ ترین سدهای ایران و جهان قرار گرفته است. این سد در 23 کیلومتری شمال اندیمشک توسط یک کنسرسیوم ایتالیایی ساخته شده است. عملیات اجرایی ساخت این سد در سال 1338 خورشیدی توسط شرکت‌های ایتالیایی آغاز و در سال 1341 خورشیدی پایان یافت. این سد 125 هزار هکتار از اراضی پایین دست را آبیاری می‌کند و نقش مهمی در کنترل سیلاب‌های بالا دستش دارد. همچنین نیروگاه این سد دارای قدرت 520 مگاواتی است که برای تامین بخشی از برق مورد نیاز منطقه راه‌اندازی شده است.

دریاچه‌ای پشتی این سد دارای 65 کیلومتر طول و حدود 60 کیلومترمربع مساحت شکل داده که گنجایش نهایی آن 3.3 میلیارد مترمکعب آب است. این سد با ارتفاع 203 متر در زمان ساخت خود بزرگترین سد ایران بود و به عنوان یکی از مرتفع‌ترین سد‌های جهان و ششمین سد جهان در زمان ساخت شناخته می‌شد و در حال حاضر نیز در بین بلندترین سدهای جهان در جایگاه پنجاهم قرار دارد.

 سیمره

از جمله بزرگ ترین سد (های) ایران سد سیمره است. این سد در مسیر رودخانه سیمره ساخته شده است که از دو استان لرستان در شهرستان رومشکان، ایلام در شهرستان بدره می‌گذرد. این سد یکی از بزرگ‌ترین سد‌ها از نوع بتنی دو قوسی است که توانایی تولید انرژی به میزان سالانه 673 گیگاوات ساعت را دارد. ارتفاع این سد 180 متر و طول آن به 202 متر می‌رسد و ظرفیت مخزن آن 3 میلیارد و 200 میلیون متر مکعب است که دریاچه‌ای به مساحت 62 کیلومتر مربع را در پشت خود به وجود آورده است. سد سیمره با شش هزار متر مکعب بتن‌ریزی بزرگترین سد غرب کشور است و زمره بزرگ ترین سدهای ایران و جهان به حساب می‌آید.

 شهید عباس پورپ

سد شهید عباس پورپ یکی  دیگر از بزرگ ترین سد (های) ایران است که بر روی رودخانه کارون احداث شده است. این سد در پیش از انتقال به نام رضاشاه کبیر نام داشت. سد شهید عباس پورپ در استان خوزستان در  کیلومتری شهر مسجد سلیمان احداث شده است. این سد با ارتفاع 188 متر و طول تاج 385 متر از اولین سدهای ساخته شده در خاورمیانه و بزرگترین سد ایران در دهه پنجاه شمسی بود که احداث آن در سال 1344 آغاز و تا سال 1354 ادامه داشت. حجم مخزن این سد 3 میلیارد و 130 میلیون متر مکعب بوده که مساحتی در حدود 54 کیلومتر مربع را زیر آب برده است. سد شهید عباس پورپ یکی از بزرگ ترین سدهای ایران و جهان به حساب می‌آید.

کارون 3

نمونه‌ای دیگر از بزرگ ترین سد (های) ایران سد کارون 3 است که بر روی رودخانه کارون در شهرستان ایذه و مرز استان خوزستان و چهارمحال و بختیاری احداث شده‌ است. سد کارون 3 یکی از بزرگ‌ترین مخازن تولید الکتریسیته است که در حال حاضر سالیانه 4172 میلیون کیلووات ساعت انرژی تولید می‌کند. ارتفاع بدنه سد 205 متر و طول تاج آن 402 متر و حجم مخزن آن نزدیک به 3 میلیارد متر مکعب است. عملیات اجرایی ساخت این طرح در سال 1373 آغاز شد و در سال 1383 پس از ده سال به بهره برداری رسید. این سد در رده بزرگ ترین سدهای ایران و جهان به حساب می‌آید.

کارون 4

کارون 4 در استان چهارمحال و بختیاری و شهرستان لردگان واقع شده است که از جمله بزرگ ترین سد (های) ایران به حساب می‌آید. این سد که بر روی سرشاخه‌های اصلی رود کارون از جمله رود بازفت بهشت اباد و ارمند احداث شده، در حال حاضر بزرگترین سد دو قوسی خاورمیانه است. این سد 230 متر ارتفاع و 440 متر طول دارد و گنجایش مخزن آن 2 میلیارد و 300 میلیون مترمکعب است. ظرفیت نیروگاهی سد کارون 4 نیز هزار مگاوات است. همچنین پل کارون 4 بر روی همین سد ساخته شده است که استان چهارمحال و بختیاری را به استان خوزستان وصل می‌کند. کارون 4 یکی از بزرگ ترین سدهای ایران و جهان در فروردین 1381 کلنگ ساختش بر زمین خورد و در تیرماه سال 1390 توسط رئیس‌ جمهور وقت افتتاح گردید.

سپیدرود

یکی دیگر از بزرگ ترین سد (های) ایران است که در شمال ایران در ابتدای رودخانه بزرگ سپیدرود و در امتداد رود قزل‌اوزن در نزدیکی شهر منجیل ساخته شده ‌است. سد سپیدرود یا سد منجیل برای تنظیم آب این دو رود برای کشاورزی در جلگه گیلان و نیز تولید برق استفاده می‌شود. این سد که در هنگام ساخت و اوایل دوره بهره‌برداری به سد سفید رود معروف بود، از سال 1346 به سد شهبانو فرح تغییر نام داد، ولی از سال 1357 تاکنون به نام اولیه خود یعنی سد سفیدرود شناخته می‌شود.

ساخت این سد از سال 1335 تا 1340 طول کشید است. این سد جزوه اولین سدهای ایران است که به بهره برداری رسیده است. ارتفاع سد از کف رودخانه 92 متر و طول تاج آن 425 متر است که ظرفیت مخزن آن به یک میلیارد و 800 میلیون می‌رسد. سد سفیدرود پنج واحد تولید برق دارد که در مجموع بیش از 87 مگاوات برق تولید می‌کنند. این سد یکی از مهم‌ترین مخازن تولید برق الکتریسته است و در زمره بزرگ ترین سدهای ایران و جهان به حساب می‌آید.

 درودزن

سد مخزنی درودزن یکی دیگر از بزرگ ترین سدهای ایران و جهان است که در استان فارس بر روی رود کر احداث شده است. این سد به سد داریوش هم معروف است و دارای 58 متر ارتفاع و 810 متر طول دارد و با نزدیک به یک میلیارد متر مکعب حجم مخزن به عنوان بزرگترین سدهای ایران شناخته می‌شود. ساخت این سد در مهرماه سال 1351 به پایان رسید و تا به امروز بزرگترین سد ساخته شده در استان فارس و رود کر است.

بوکان

سد بوکان که به نام سد شهید کاظمی هم شناخته می‌شود یکی دیگر از بزرگ ترین سدهای ایران و جهان به حساب می‌آید. این سد در جنوی شرقی استان آذربایجان غربی به صورت رسی ساخته شده است. عملیات احداث این سد در مرداد ماه سال 1346 با هدف تأمین آب کشاورزی، شرب و برق منطقه توسط یک شرکت اتریشی آغاز و در مهرماه 1350 در بوکان افتتاح شد. طول تاج سد بوکان 530 متر و ارتفاع آن از پی 50 متر است و بزرگترین سد شمال غربی ایران و منطقه قفقاز است و با افزایش حجم مخزن سد در سال 1384، حجم کل مخزن این سد به 762 میلیون مترمکعب رسیده است. سد بوکان نمونه‌ای دیگر از بزرگ ترین سد (های) ایران بشمار می‌رود.

نحوه ساخت سد

سدها یکی از پیچیده‌ترین سازه‌هایی هستند که بشر تاکنون موفق به ساخت آن شده است. برای دانستن نحوه ساخت سد نیازمند اطلاعاتی در خصوص اطلاعات هیدرولوژی مانند محل ایستگاه‌های نمونه گیری، جریان مورد بهره برداری، نیاز آبی با توجه به هدف طرح، مطالعات سیل محتمل دوره ساخت و طرح، مطالعات کیفی و کمی رسوب، وضعیت آب های زیرزمینی و تاثیر ساخت سد بر آنها، حق آب، آمار هواشناسی، آمار درجه حرارت در ماه های مختلف، آمار باران و شدت و مدت آن در ماه های مختلف و مواردی از این دست را دانست تا سد مورد نظر را در مکان درست و به شکل کاملا استاندارد احداث کرد.

بیشتر بخوانید:

• بزرگترین زلزله های جهان و ایران؛ 20 مورد از شدیدترین زمین لرزه های دنیا
• حقایقی از بزرگترین و مرگبارترین سوانح هوایی جهان در طول تاریخ
• نگاهی به بزرگترین آتش سوزی های ساختمانی جهان
• بزرگترین سیل های ایران و جهان
• خطرناک ترین و بزرگترین گسل های ایران

نظر شما در خصوص بزرگ ترین سدهای ایران و جهان چیست؟ نظرات خود را در بخش کامنت ها با تکراتو در میان بگذارید.