صحرای بزرگ آفریقا را در نظر بگیرید، شاید به نظر تصور چنین چیزی غیرممکن است،اما درجایی که هم‌اکنون سراسر آن را ماسه‌ها و تپه‌های شنی پوشانده، تا همین چند هزار سال قبل علفزارها سرسبز و دریاچه‌های پرآبی وجود داشته است. مطالعات جدید باستان شناسان نشان می دهد، انسان‌ها نقش مهمی در تغییرات سریع محیط‌زیست و درنتیجه کاهش بارندگی داشته‌اند.
در زیر ماسه‌های صحرای بزرگ آفریقا، علائمی از رودخانه‌های قدیمی و آثاری از گیاهان و حیوانات وجود دارد که یادآور گذشته سرسبز این ناحیه هستند. دوره حدود 10 هزارساله که به آن دوره آفریقای مرطوب می‌گویند، عامل آن را تا حد زیادی بادهای موسمی آفریقا می‌دانند. این تنها یکی از چرخه‌های دوره مرطوب است که قدمتی 9 میلیون ساله دارد و بنابر فرضیه فعلی، با تغییر مدار زمین به پایان رسیده است.
درحالی‌که فرضیه‌های فعلی نوسان مداری سیاره ما را دلیل پایان یافتن آخرین دوره مرطوب بزرگ می‌دانند. اما دیوید رایت از دانشگاه ملی سئول چنین نظری ندارد، وی می‌گوید:”در شرق آسیا نظریه‌های زیادی در مورد اینکه جمعیت نوسنگی موجب توقف بادهای موسمی شده‌اند، وجود دارد. چنین چیزی می‌تواند در مورد صحرای بزرگ هم صدق کند.”
صحرای بزرگ آفریقا بزرگ‌ترین بیابان جهان محسوب می‌شود، این بیابان در 10 کشور آفریقایی امتداد و وسعتی بیش از 9 میلیون کیلومترمربع دارد. میانگین بارش باران در صحرای بزرگ متفاوت است؛ اما بخش زیادی از بیابان دارای میانگین بارشی کمتر از 20 میلی‌متر است. وضعیت باد در 11 هزار سال قبل نسبت به اکنون متفاوت بوده و درنتیجه شاهد آب و هوایی بسیار متفاوت بوده‌ایم. جسیکا تیرنی، دیرینه اقلیم‌شناسی از دانشگاه آریزونا، می‌گوید: “صحرای بزرگ 10 برابر نسبت به حالا، مرطوب‌تر بوده است.”
تیرنی با تجزیه‌وتحلیل رسوبات دریایی سواحل غرب آفریقا، میزان بارش باران در آخرین دوره سبز صحرا را اندازه‌گیری کرده است. این دوره سبز با مهاجرت انسان‌ها به این منطقه همزمان شد، انسان‌هایی که با خود کشاورزی را به این منطقه آوردند. اما پس‌ازآن حدود 8 هزار سال قبل، بادهای موسومی شروع به ضعیف‌تر شدن کردند.
تیرنی می‌گوید:”به نظر می‌رسد، این دوره خشک هزارساله منجر به مهاجرت اجباری انسان‌ها شد. مورد جالب اینکه، انسان‌هایی که پس از دوره خشکی به این ناحیه بازگشتند، انسان‌های متفاوتی بودند، اغلب آن‌ها گله‌های بزرگ احشام را به همراه داشتند. این دوره خشک دو فرهنگ مختلف را از هم جدا کرد.”
به گفته رایت، این اقوام کشاورز بودند که درنهایت موجب تغییر آب‌وهوا از مرطوب به خشک شدند. تحقیقات او شامل تجزیه‌وتحلیل شواهد باستان شانسی از نخستین علائم موجود از سبک زندگی چوپانی در صحرای بزرگ و انطباق آن با پوشش گیاهی باستانی اسکراب (بوته‌زارهای بیابانی به همراه درختچه‌ها و گیاهان علفی) است.
این انسان‌ها بودند که منجر به تغییر اکوسیستم منطقه شدند، آن‌ها با کشاورزی و دام داری منجر به حذف پوشش گیاهی این منطقه شدند. با انعکاس نور خورشید (آلبدو) از خاکی روشن‌تر، دمای ناحیه گرم‌تر شد و حلقه بازخوردی ایجاد شد که برای کاهش باران‌های موسمی و کاهش پوشش گیاهی اسکراب کافی بود.
رایت می‌گوید، تغییر محور مداری زمین دراین‌بین در 8200 سال قبل تأثیر کمی داشته؛ اما تأثیر آن موقتی بوده است. اما رایت برای متقاعد کردن دیگر محققان کار سختی را در پیش دارد، وی در حال حاضر، مشغول برنامه‌ریزی برای به دست آوردن شواهد بیشتری است.
رایت می‌گوید:”در همه جای صحرای بزرگ دریاچه‌هایی وجود داشته‌اند. این دریاچه‌ها دارای شواهدی از تغییرات پوشش گیاهی هستند. ما باید به این دریاچه‌های سابق قدیمی برویم و با بررسی‌های باستان‌شناسی، شواهدی از سبک زندگی مردمان آن دوره به دست بیاوریم تا امکان اثبات فرضیه فوق را داشته باشیم.”
ازآنجایی‌که حدود یک ششم جمعیت جهان در بیابان‌ها زندگی می‌کنند، تحقیقاتی این‌چنینی که رابطه انسان را با اکوسیستم خشک و مرطوب نشان می‌دهند، از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند. چه کسی می‌داند، شاید روزی حتی بتوانیم با کمک علم، صحرای بزرگ را همچون سابق سرسبز کنیم!
.
منبع: sciencealert
