آزمایش میلگرام، اگر به مطالعه علوم اجتماعی علاقه‌مند باشید، حتما تابه‌حال چیزی از آن شنیده‌اید. آزمایش میلگرام، یک سری از آزمایش‌های بدنام بود که از سال 1961 شروع شد. نتیجه هولناک این آزمایش نشان داد، اکثر قریب به‌اتفاق شرکت‌کنندگان در آزمایش، درصورتی‌که شخص مقتدری از آن‌ها بخواهد، مایل‌اند، به شخص دیگر آسیب وارد کنند!
سری آزمایش‌های میلگرام که تبدیل به یکی از بحث‌برانگیزترین و معروف‌ترین آزمایش‌های روانشناسی در تمام تاریخ شده‌اند و اکنون 50 سال پس از آزمایش میلگرام، تیمی از محققان لهستانی، نسخه مدرنی از این آزمایش را تکرار کرده‌اند و باید بگوییم؛ متأسفانه نتایج این آزمایش هیچ تغییری نکرده است.
توماژ گژیپ، محققی از دانشگاه علوم اجتماعی و علوم انسانی ورشو در لهستان، می‌گوید:”اکثر مردم پس از اطلاع از آزمایش میلگرام، ادعا می‌کنند، هرگز چنین رفتاری را انجام نخواهند داد. مطالعه ما دوباره قدرت فوق‌العاده شرایطی را نشان داد که افراد با آن مواجه‌اند و اینکه شرکت‌کنندگان چگونه می‌توانند، با چیزهایی که به نظرشان ناخوشایند است، موافقت کنند.”
اگر با آزمایش میلگرام آشنا نیستند، باید بگوییم، سری آزمایش‌های میلگرام توسط روانشناس دانشگاه ییل، استنلی میلگرام انجام‌شده است. وی این آزمایش‌ها را از ژوئیه سال 1961، تنها سه ماه پس از محاکمه آدولف آیشمن شروع کرد.
سرهنگ آدولف آیشمن که در رژیم نازی یا سرپرست اداره امور مربوط به یهودیان در دفتر مرکزی امنیت رایش بود و در تعقیب و کشتارجمعی حدود ۶ میلیون یهودی در اروپا نقشی کلیدی داشت. او پس از شکست آلمان در جنگ دوم جهانی و سقوط رژیم نازی با خانواده‌اش به آرژانتین گریخت، اما در سال ۱۹۶۰ شناسایی و به اسرائیل ربوده شد. سرهنگ آیشمن باوجود انکار اتهاماتش در دادگاه اورشلیم، به مرگ محکوم شد و در سال 1962 به دار آویخته شد.
وی در دادگاه اظهار داشته بود: “من از جنایاتی که علیه یهودیان اعمال‌شده ابراز تنفر می‌کنم و عادلانه می‌دانم که مسئولان اصلی آن به سزای اعمال خود برسند. اما باید فرق قائل بود بین رهبران مسئول و افرادی که مانند من آلت دست رهبر بودند. من جزو رهبران مسئول نبودم و به همین دلیل هم خود را مقصر نمی‌دانم.”
میلگرام هم با این آزمایش می‌خواست بداند: “آیا ممکن است، آیشمن و هزاران همدستش در جریان هولوکاست فقط از دستورات اطاعت کرده باشند؟“
برای کشف این موضوع، میلگرام آزمایش‌هایی را طراحی کرد که طی آن، از شرکت‌کنندگان که همدست یک آزمایشگر مقتدر بودند، خواسته می‌شد، به شخصی که در اتاق مجاور است، بدون اینکه ببینندش، با هر بار پاسخ اشتباه به سوالات حافظه، شوک الکتریکی وارد کنند.
در این آزمایش ها، 30 دکمه مختلف با ولتاژهای متفاوتی در اختیار شرکت‌کنندگان بود. تا آنجایی که شرکت‌کنندگان می‌دانستند، شوک‌های الکتریکی از درجه بی‌ضرر 15 ولت شروع و با درجه مرگبار 450 پایان می‌یافت. در این مورد به شرکت‌کنندگان پیش از آزمایش، هشدارهایی مبنی بر خطرناک بودن درجه مرگبار ولتاژ داده‌شده بود.
اما درواقع، چیزی که شرکت‌کنندگان نمی‌دانستند، این بود که به‌هیچ‌وجه ماشین شکنجه‌ای در کار نیست، بلکه ماشینی که در این آزمایش‌ها مورداستفاده قرار می‌گرفت، جز ایجاد چندصدای ترسناک و نور کار دیگری انجام نمی‌داد. همچنین شخصی که قرار بود در اتاق مجاور با شوک الکتریکی شکنجه شود، بازیگر حرفه‌ای بود که قرار بود، نقش یک قربانی را ایفا کند.
این‌ها چیزهایی بود که شرکت‌کنندگان از آن اطلاعی نداشت. درواقع شرکت‌کنندگان فکر می‌کردند، با عمل خود به شخص دیگری آسیب وارد می‌کنند و ازآنجایی‌که به شرکت‌کنندگان گفته‌شده بود، این آزمایش در مورد حافظه و یادگیری در شرایط متفاوت است، آزمایشگرها از شرکت‌کنندگان می‌خواستند، حتما به کار خود ادامه دهند، چراکه نتایج آن برای آزمایش بسیار مهم است.
معروف‌ترین سری آزمایش‌های میلگرام، نشان داد، 65 درصد از 40 شرکت‌کننده از دستورات اطلاعت می‌کنند و 450 ولت، شوک الکتریکی مرگبار را باوجود جیغ و التماس‌های قربانی، به او وارد می‌کنند. برخی از شرکت‌کنندگان از ادامه آزمایش سر باز می‌زدند و در مقابل دستورات آزمایشگرها اعتراض می‌کردند، اما دوسوم افراد، تابع دستورات شخص مقتدر بودند.
در سال‌های پس از آزمایش میلگرام، برخی از محققان ادعا می‌کردند، روش میلگرام، دقیق نبوده و او در داده‌های آزمایش‌های دست برده است. اما آزمایش‌های او در سراسر جهان تکرار شده‌اند و نتایج تقریبا مشابه آزمایش اصلی بود. گفته می‌شود، این آزمایش‌ها تنها در مرکز اروپا انجام‌نشده است.
گژیپ و تیمش در مطالعه خود نوشتند:”هدف ما بررسی میزان اطاعتی بود که ساکنان لهستان امکان مواجه با آن را دارند. باید تأکید کنیم، آزمایش‌هایی با الگوی میلگرام، هرگز در مرکز اروپا انجام‌نشده است. تاریخ خاص و منحصربه‌فرد کشورهای این منطقه، موضوع اطاعت از اقتدار را به مضمون جالب‌توجهی تبدیل کرده است.”
در این نسخه مدرن آزمایش میلگرام، محققان از 80 داوطلب (40 مرد و 40 زن) با سنین بین 18 تا 69 دعوت به همکاری کردند. مشابه آزمایش میلگرام، شرکت‌کنندگان باید با هر بار پاسخ اشتباه، دکمه‌ای را فشار می‌دادند و به شخصی که در اتاق مجاور قرار داشت، شوک الکتریکی وارد می‌کردند.
این شوک‌ها هر بار قوی‌تر می‌شدند و شرکت‌کنندگان از سوی آزمایشگرها تشویق به ادامه شوک حتی با ولتاژهای مرگبار می‌شدند. اما در نسخه جدید آزمایش، برای انجام آزمایشی اخلاقی‌تر، تنها 10 دکمه (به‌جای 30 دکمه نسخه اصلی آزمایش) با ولتاژهای کمتری وجود داشت.
در پایان، محققان دریافتند، 90 درصد شرکت‌کنندگان از دستوراتی که از آن‌ها می‌خواست، در صورت نیاز بالاترین شوک الکتریکی را به افراد وارد کنند، اطاعت می‌کنند.
گژیپ می‌گوید:”نیم‌قرن پس از آزمایش‌های اصلی میلگرام در مورد اطاعت از اقتدار، اکثریت قابل‌توجهی از شرکت‌کنندگان، مایل بودند، شوک الکتریکی را به فرد بینوا وارد کنند!”
قبل از اینکه بخواهید، در مورد سرنوشت بشریت و وضعیت بغرنج آن مضطرب شوید، باید بگوییم؛ این آزمایش‌ها تنها در مقیاس‌های بسیار کوچکی انجام‌شده‌اند. ازاین‌جهت، تعمیم نتایج این آزمایش‌های به همه جوامع انسانی، بسیار دشوار است.
در واقع، این محققان لهستانی امیدوار بودند، تحقیقات میلگرام را گسترش دهند و حتی تفاوت‌های بین مردان و زنان را در چنین شرایطی موردبررسی قرار دهند. اما این محققان اعتراف کردند، با توجه به مقیاس بسیار کوچک این آزمایش‌ها، حصول چنین نتایجی از آن بسیار بعید بوده است.
این محققان در مطالعه خود، نوشته‌اند:”ما مجبوریم اعتراف کنیم، این فرضیه را رد می‌کنیم که جنسیت شخصی که قرار است تحت شوک الکتریکی قرار بگیرد، میزان اطلاعت پذیری شرکت‌کنندگان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.”
همچنین در سال‌های اخیر، بحث‌های زیادی در مورد چگونگی تفسیر نتایج آزمایش میلگرام وجود داشته است. در سال 2014، تیمی از محققان با رجوع به آرشیوهای موجود در دانشگاه ییل، متوجه شدند، به‌جای اینکه شرکت‌کنندگان در آزمایش از انجام رفتارهای خود مضطرب باشند، از اینکه توانسته‌اند سهمی مهم در علم داشته باشند، احساس خوبی داشته‌اند!
الکس هاسلام محققی از دانشگاه کوئینزلند، می‌گوید:”با این دانسته‌ها و شواهدی مبنی بر اینکه که عاملان به‌طورکلی به‌جای میل به انجام اعمال شرورانه، به انگیزه انجام عملی نیک و شایسته به چنین کاری دست می‌زده‌اند، دیدگاه جدیدی نسبت به روانشناسی رذالت پیش روی ما قرار گرفت.”
و حالا، نتایج آزمایش‌های این محققان، چندان تفاوتی با نتایج آزمایش میلگرام ندارد. البته باید به این موضوع هم بپردازیم که این نتایج، مشخصا به معنی چیز منفی در نهاد انسان‌ها نیستند!
.
منبع: sciencealert
