دکتر سورنا ستاری فارغ‌التحصیل دانشگاه صنعتی شریف، اکنون در کابینه حسن روحانی به عنوان معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری مشغول به فعالیت است.
وی در مدت کمتر از چهار سالی که در این سمت مشغول به کار بوده است، تلاش کرده تا به سهم خود، اقتصاد کشور از اقتصاد نفتی فاصله بگیرد. زیرا به گفته‌ی وی:
اقتصاد نفتی همانند بچه پولداری است که همه نیازمندی‌های خود را خریداری می‌کند بدون آنکه از توان خود بهره‌ای ببرد!
تیم وی در تلاشند تا کاروان دانش‌بنیان کشور را به سمت سرمایه‌گذاری خطر پذیر هدایت کنند که وی به خود در این حوزه نمره قبولی می‌دهد زیرا اعطای وام به شرکت‌های نوپا را به عنوان سمی برای این شرکت‌ها می‌داند.
ستاری در عین حال که این سوال را مطرح می‌کند، آیا قوانین سختگیرانه به نفع شرکت‌ها است یا به ضرر آنها؟ نبود مالکیت فکری را نیز از دیگر چالش‌های حوزه دانش‌بنیان معرفی می کند.
دکتر ستاری فردی ساده‌اندیش و بی‌آلایش است، معتقد است در محیط آرام و با پر و بال دادن به دیگران بهتر می‌توان کار کرد.
او قصد دارد دولت آینده را در حوزه دانش‌بنیان همراهی کند و حتی از اجرای طرح‌های بزرگ در دولت آینده خبر می‌دهد. وی افزود:
طرح بزرگ شهر دانش‌بنیان را اجرایی می‌کنیم تا تهران به یک شهر بزرگ فناوری تبدیل شود.
مصاحبه با دکتر ستاری
مصاحبه با دکتر سورنا ستاری فرزند شهید سرلشگر خلبان منصور ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، رییس بنیاد ملی نخبگان و نایب رییس هیات امنای صندوق نوآوری و شکوفایی در دو بخش تنظیم شده است که بخش اول آن به این شرح است:
چالشی جهانی به نام مهاجرت نخبگان
دکتر سورنا ستاری، مشکل اصلی کشور را در جذب استعدادهای برتر، ساختار اقتصادی مبتنی به منابع زیرزمینی و خام‌فروشی دانست و گفت:
مادامی‌که این ساختار اقتصادی به توانمندی و خلاقیت نیروی انسانی متخصص و تحصیل کرده متکی نیست ناگزیر مسیر خام‌فروشی ادامه دارد. البته کشورهای دیگری نیز وجود دارند که با چنین چالش‌هایی مواجه هستند که اکنون زمان پایان دادن به خام‌فروشی و آغاز ایجاد زیست بوم کارآفرینی با به‌کارگیری نخبگان و استعدادهای برتر فرارسیده است.
وی به چالش خروج نخبگان و استعدادهای برتر از برخی کشورهای اروپایی اشاره کرد گفت:
کشورهای عضو اتحادیه اروپا به میزان زیادی با این چالش مواجهند و در حال حاضر نخبگان کشورهای شرق اروپا مانند یونان و صربستان بیشترین آمار خروج به نقاط دیگر جهان را در بین اعضای این اتحادیه دارند. از سوی دیگر آلمان و فرانسه نیز به عنوان اصلی‌ترین کشورهای مقصد نخبگان و استعدادهای برتر شناخته می‌شوند که این دو گروه مهاجرت کننده و مهاجرپذیر درگیر مشکلات زیادی هستند.
ستاری همچنین اظهار کرد:
برداشته شدن مرزها و لغو روادید میان کشورهای اتحادیه اروپا باعث شده است که نخبگان و متخصصان اغلب این کشورها به کشورهایی چون آلمان مهاجرت کنند.
رییس بنیاد ملی نخبگان، بحث مهاجرت نخبگان را یک چالش مهم جهانی دانست و خاطرنشان کرد:
در کشورهایی که اقتصاد آنها دانش‌بنیان نیست، فرقی میان فرد متخصص با یک فرد عادی وجود ندارد و اگر بخواهیم نخبگان و متخصصانمان را به کشور بازگردانیم و استعدادها را حفظ کنیم باید ابتدا وضعیت داخلی از جمله شرایط تحقق اقتصاد دانش‌بنیان را فراهم کنیم، بنابراین باید تغییر شرایط موجود را از خودمان آغاز کنیم. در نتیجه لازم است فرهنگ، روش و نگرش سیاست اقتصادی‌مان را تغییر دهیم.
ستاری، افزود:
دانشگاه‌ها به این منظور ایجاد شده اند تا نیروی انسانی متخصص ایجاد کنند، نه اینکه جوان تحصیل کرده‌ای که می‌توانست در حوزه کشاورزی فعالیت دانش‌بنیان داشته باشد، با تمایل و عادت کردن به پشت میزنشینی، تقریبا هیچ ارزش افزوده‌ای از طریق فعالیت تخصصی او که کشاورزی است برای کشور ایجاد نکند و یا در وضعیت کشاورزی کشور بهبودی حاصل نشود.
ایجاد تحول از سوی نسل کارآفرین
دکتر ستاری در این زمینه، رویکرد کشور نسبت به نیروی انسانی و سرمایه‌های فکری را نیازمند اصلاح می داند که خوشبختانه این رویکرد در چند سال اخیر آغاز شده است.
وی با بیان اینکه ایجاد نمودن چنین فضاهایی تنها در گرو دریافت هزینه‌های دولتی نیست، افزود:
این جوانان باید از نظر شغلی و محیط کسب و کار تامین باشند؛ چون آنها به دنبال نوآوری و پیگیری رویاها و ایده‌های خود هستند. بنابراین باید ماهیت اقتصاد، دانشگاه و سیستم کشور به نفع اقتصاد دانش‌بنیان تغییر کند که این تغییرات می‌تواند هر روزه از سوی همین جوانان ایجاد شود.
ستاری به اقدامات انجام شده برای جذب نخبگان در بنیاد ملی نخبگان اشاره کرد و گفت:
عمده فعالیت ما بر تغییر نگرش‌ها بوده است. قرار نیست فردی به واسطه رتبه آزمون سراسری بالا در بنیاد ملی نخبگان به عنوان استعداد برتر شناسایی شود بدون آنکه مسوولیت و یا تعهدی داشته باشد. قرار نیست کسی به صرف ارائه اختراعی و یا گواهی ثبت اختراع از دولت پول دریافت کند؛ چون با این روش اختراعات تجاری‌سازی نخواهد شد و وارد چرخه تجاری‌سازی و تولید نمی‌شود.
تقاضای بازگشت محققان ایرانی مقیم خارج
معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور، ارتباط با متخصصان ایرانی مقیم خارج از کشور و شناسائی و جذب آنها را از دیگر اقدامات بنیاد ملی نخبگان برشمرد و در این مورد بیان نمود:
پس از ۲ سال و نیم از اجرای طرح جذب نخبگان ایرانی مقیم خارج بیش از ۸۰۰ نفر از این افراد به کشور بازگشته‌اند و به طور متوسط روزی ۳ نفر از ایرانیان مقیم خارج از ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا که قصد بازگشت به کشور دارند برای جذب به موسسات و دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی معرفی می‌کنیم.
تقاضای جذب و بازگشت نخبگان غیر مقیم به کشور برای بازگشت، به بنیاد ملی نخبگان ارسال می گردد و این بنیاد برای افراد مورد نظر در مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی مرتبط جایابی می‌کند.
برخی درخواست کار در یک شرکت دارند و برخی متقاضی اشتغال در دانشگاه‌ها هستند که این شرایط از سوی بنیاد ملی نخبگان و با همکاری نهادهای مرتبط برای آنها فراهم می‌شود.
رییس بنیاد ملی نخبگان، با تاکید بر اینکه سازوکار بازگشت این افراد به کشور یک سازوکار استاندارد است افزود:
براساس این فرآیند، فرد به مدت یک سال مورد حمایت قرار می‌گیرد که شامل پرداخت حقوق، تسهیل در دسترسی‌ها و سایر تسهیلات مادی و غیر مادی می‌شود علاوه بر آن فردی نیز مراقب و «منتور» این متخصص است تا کارهای اداری وی را پیگیری کند.
دکتر ستاری، در زمینه بازگشت نخبگان خاطر نشان کرد:
تاکید ما الزام بر بازگشت این افراد نیست، بلکه درصدد ایجاد ارتباط و برگزاری سمینارها و کنفرانس‌های علمی و بازدید از مراکز علمی و تحقیقاتی هستیم.
ستاری در مورد حمات از نخبگان اضافه کرد:
تا زمانی که ما استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان را توسعه ندهیم و تا روش‌های سنتی در اقتصاد و صنعت را کنار نگذاریم هرگز نمی‌توانیم از نخبگانی که به خارج از کشور رفته‌اند و یا در داخل کشور هستند، استفاده کنیم.
دکتر ستاری با تاکید بر اینکه حرکت و جنبش جدیدی در حوزه کسب‌وکارهای نوآورانه در کشور به راه افتاده است، گفت:
جوانان هم در حوزه کسب و کار و هم در حوزه فناوری اتفاقات خوبی رقم زده‌اند که به عنوان نمونه می‌توان به رشد کیفی مقالات اشاره کرد که این رشد در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶ بیش از ۱۷ درصد بوده است و بالاترین میزان رشد تولید مقالات را در دنیا داریم.
ستاری تاکید کرد جامعه باید نسبت به استفاده از حوزه فناوری حساس شود و ادامه داد:
استاندارهای کشور، همان طور که از کشف معدن گچ و فولاد در کشور خوشحال می‌شوند، در مواجهه با استعدادهای برتر نیز باید خوشحال شوند و نگران این موضوع باشند که چرا این استعدادها در استان‌های خود به‌کار گرفته نمی‌شوند و برای ادامه فعالیت‌های تخصصی خود شهرهای بزرگ را انتخاب می‌کنند.
انتقاد از بچه پولدارها و خام فروشی
معاون علمی و فناوری رییس جمهور گفت:
بیش از ۳ هزار شرکت دانش بنیان تایید شده در کشور داریم که میزان فروش آنها بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان در سال گذشته بوده است، به‌طور مثال یک شرکت دانش‌بنیان در سال گذشته از صفر شروع کرده و امسال ۱۵۰ میلیون دلار قیمت گذاری شده و اینها گام‌های بزرگی است که برداشته شده است.
دکتر ستاری توسعه سرمایه گذاری جسورانه را از دیگر اتفاقات خوب کشور دانست و ادامه داد:
ما تا پیش از این با این نوع سرمایه‌گذاری بیگانه بودیم البته در شیوه تجارت چندهزارساله کشور ما بحث سرمایه‌گذاری خطرپذیر وجود داشته ولی در ۱۰۰ سال اخیر آن را کنار گذاشتیم و حالا باید به این سمت حرکت کنیم که حداقل ۴۰ درصد از سیستم سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها از طریق این نوع سرمایه‌گذاری تامین شود.
ستاری در ادامه تاکید نمود:
سرمایه گذارانی که در حوزه‌هایی چون پتروشیمی، فولاد و سیمان سرمایه‌گذاری می‌کردند به سمت سرمایه‌گذازی در استارتاپ‌ها حرکت کردند چون متوجه شدند این حوزه، عرصه‌ای با سود زیاد است.
تهران شهر دانش بنیان ایران می شود
دکتر ستاری در مورد طرح بزرگ دانش بنیان، ابراز امیدواری نمود و تاکید کرد که در صورت ادامه همکاری در دولت آینده، این طرح را اجرایی کند و تهران به شهر بزرگ فناوری تبدیل شود.
ستاری با تاکید بر توسعه شرکت‌های دانش بنیان و ماندگاری جوانان در کشور اضافه کرد:
در دنیا و در ایران دیگر دوران نفت، پتروشیمی، فولاد و سیمان گذشته است و این واقعیت با مقایسه میزان ارزش افزوده ۴ سال قبل پالایشگاه‌های نفت و گاز با حال حاضر تایید می‌شود ولی از طرفی در کشور، شرکت‌های دانش‌بنیانی توسعه یافته‌اند که به زودی به بزرگترین شرکت‌های کشور تبدیل می‌شوند.
ایجاد کشش بازار در هجوم محصولات دانش بنیان
در خصوص ایجاد کشش بازار برای جذب محصولات دانش بنیان داخلی و در زمینه کافی نبودن بازار ۸۰ میلیونی برای این نوع محصولات، دکتر ستاری گفت:
در ابتدا باید بگویم که بسیار خوشحال هستم که می‌شنوم بازار ۸۰ میلیون نفری داخلی کوچک بوده و پاسخگوی جذب این محصولات نیست و ما باید به دنبال بازارهای بزرگتر باشیم.
وی بر اینکه ما در کشور بیشتر در زمینه کارخانجات صحبت می‌کنیم نه صنعت، تاکید کرد و ادامه داد:
ما با اقتصاد نفتی خط تولید را از خارج به کشور وارد کردیم و به طور کلی کشوری که خط تولید را از خارج وارد می‌کند نیاز به تاسیس دانشگاه ندارد و از سوی دیگر ما نگران مهاجرت نخبگان از کشور هستیم. کشوری که صنعت ماشین‌سازی ندارد، طراحی ندارد و قادر به بهینه‌سازی محصولات نیست نیاز به دانشگاه ندارد. هدف کشور از تربیت مهندسان مکانیک، طراحی و ساخت ماشین است ولی وقتی خط تولید از خارج وارد می‌شود ما صنعت ایجاد نکرده‌ایم بلکه کارخانه ایجاد کردیم و در چنین شرایطی اگر بخواهیم تغییراتی در خط تولید ایجاد کنیم باید از متخصصان خارجی کمک بگیریم.
رییس بنیاد ملی نخبگان بیان کرد:
در سال‌های اخیر به سمت ماشین‌سازی و ایجاد خط تولید حرکت کرده‌ایم وبرخی از شرکت‌هایی که در حوزه‌هایی چون نانو و زیست‌فناوری اقدام به طراحی خط تولید محصولات خود کرده‌اند، از آنجایی که دانش فنی در اختیار این شرکت‌ها است می‌توانند هر نوع تغییری را در آن ایجاد کنند.
وی همچنین به موضوع صادرات محصولات دانش بنیان اشاره کرد و تاکید کرد که صادرات این محصولات پیچیده‌تر از صادرات مواد خام است و افزود:
صادرات دانش بنیان نیاز به تاییدیه‌ها و استانداردهای بین‌المللی دارد و اخذ این گواهینامه‌ها در شرایط پیش از برجام تقریبا غیر ممکن بود.
ستاری در صحبت های خود به توانمندی صادرات دارو اشاره کرد و گفت:
پیش‌بینی ما در زمینه صادرات داروهای زیست‌فناوری در سال جاری ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار بوده است و برای نخستین بار دو داروی ایرانی در اروپا در حال ثبت است ضمن آنکه در روسیه نیز ۵ نوع داروی به ثبت رسیده ارائه کردیم.
معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در ادامه ی صحبت های خود در زمینه صادرات دارو گفت:
داروهای زیست‌فناوری که از طرف ایران به روسیه صادر شدند توانسته‌اند ۱۰۰ درصد بازار این کشور را در اختیار بگیرند و جایگزین نمونه‌های آمریکایی این دارو در روسیه شوند. از جمله می توان به داروی MS نیز اشاره نمود. البته داروی ضد سرطان نیز تاییدیه‌های آن اخذ و صادرات آن شروع شده است.
به گفته دکتر ستاری، اقتصادی که عادت کرده بود با پول نفت نیازهای خود را از خارج تامین کند، اکنون به دنبال بازاربابی بین‌المللی، گرفتن استانداردها و رقابت با رقبا در کل جهان است.
حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان
دکتر ستاری به حمایت‌های مالی از شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره نمود و بازاریابی و تولید محصول بر اساس نیاز و سلیقه مشتری را یک نکته ی مهم دانست و گفت:
شرکت‌های کوچک با این مساله بیگانه هستند و حمایت از این شرکت‌ها با اعطای وام به آنها صحیح نیست؛ زیرابسیاری از شرکت‌ها زمین می‌خورند و نمی‌توانند وام را پس دهند.
ستاری به دلایل مضر بودن اعطای وام به حمایت از شرکت‌های نوپا اشاره نمود و گفت:
از آنجایی که بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان به بلوغ لازم نرسیده‌اند تا از این پول برای توسعه بازار خود استفاده کنند، قطعا در تجاری‌سازی و بازپرداخت وام به مشکل بر خواهند خورند.
وی در این مورد ادامه داد:
اشتغال تنها در گرو رفع مشکل منابع مالی نیست، اینکه تصور شود که به هر نفر مثلا ۱۰ تا ۲۰ میلیون وام اعطا شود تا کسب و کارهایی ایجاد کند تصور اشتباهی است. ما در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان برای فرد مستعد و صاحب ایده که می‌خواهد ایده خود را تجاری سازی کند تصمیم‌گیری می‌کنیم.
وی در تحقق یک کسب و کار نوآورانه، داشتن ایده را در اولویت های سوم و چهارم و پول را در اولیت پنجم و ششم قرار داد و گفت:
این رویکرد را می‌توان در ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان مشاهده کرد. این شرکت‌ها از یک زیرزمین فعالیت خود را آغاز می‌کنند و در مدت یک سال تبدیل به یک شرکت بزرگ خواهند شد؛ چون یک ایده ممکن است در ذهن خیلی‌ها باشد ولی تنها یک نفر که مصمم، خلاق و پیگیر است می‌تواند ایده را تجاری‌سازی کند.
دکتر ستاری برنامه‌ریزی را دلیل بروز رفتارهای حرفه‌ای از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان دانست و اضافه کرد:
روزهای نخست که برای بازدید از شرکت‌ها می‌رفتم همه آنها درخواست وام داشتند ولی خوشحالم که اکنون دیگر هیچکدام آنها درخواست وام ندارند چراکه آنها می‌دانند با سرمایه‌گذاری و VC می‌توانند طرح خود را توسعه دهند نه با وام. آنها همچنین می‌دانند وام گرفتن برای بسیاری از آنها در واقع سم است.
دکتر ستاری در پایان صحبت های خود ادامه داد:
اگرچه بسیاری از وام‌های اعطا شده به این شرکت‌ها در قالب وام‌های قرض‌الحسنه است ولی بالاخره این شرکت‌ها باید وام به همراه سود آن را باز پرداخت کنند و اگر بازار خود را به خوبی شناسایی نکنند زمین خواهند خورد.
.
منبع: isna
