زندگی در فضا ، خلا و بی وزنی و هزاران مشکل دیگر، اما اینگونه به نظر می‌رسد که فضانوردان چیزی برای نگرانی ندارند. مطالعات جدید حاکی از تشخیص یک مشکل در سلامتی فضانوردانی است که زندگی طولانی مدت در فضا را تجربه می‌کنند.
این نگرانی درباره وضعیت سلامتی فضانوردان مربوط به گسترش بافت در قسمت بالایی مغز است. هنوز مشخص نیست که این تورم بافتی چه پیامد‌هایی را در پی خواهد داشت و آیا تاثیرات مخربی نیز دارد یا خیر؟ اما تصور اینکه در عین حال پیشگامان عرصه سفر به مریخ در پی فشرده سازی مغز هستند، کاری دشوار است.
پژوهش صورت گرفته با سرمایه‌گذاری ناسا بوده و در آن ۳۴ فضانوردی شرکت کرده‌اند که در ماموریت‌های کوتاه مدت یا طولانی مدت ایستگاه فضایی بین‌المللی (International Space Station) حضور داشته و یا سفر‌هایی کوتاه مدت بوسیله شاتل فضایی داشته‌اند.
مغز هر داوطلبی قبل و پس از هر ماموریت، بوسیله تکنولوژی تصویربرداری شدید مغناطیسی عملکردی (fMRI) -روشی که به طور متناوب از مغز در حال پردازش و استراحت تصویربرداری می‌شود- مورد آزمایش قرار گرفت و نتایج برای تجزیه و تحلیل به متخصصان نئورولوژی سپرده شد. هیچ یک از نئورولوژیست‌ها اطلاعی نداشتند که ممکن است این آزمایش‌ها به فضانوردانی تعلق داشته باشد که مدتی را بین یک هفته تا چند ماه در فضا سپری کرده‌اند.
نتایج به دست آمده حاکی از آن بود که حضور طولانی مدت در فضا احتمال گسترش برخی ناهنجاری‌های وخیم را افزایش می‌دهد. از میان ۱۸ فضانورد ایستگاه بین‌المللی که مدت طولانی ساکن آنجا بودند، ۱۷ نفر نشانه‌هایی از باریک شدن سلکس (Sulcus) مغز (شیاری در قشر مرکزی مغز) را بروز دادند. این اختلال در بین ۳ نفر از افرادی که در ماموریت‌های کوتاه مدت شرکت کرده بودند نیز گزارش شد.
تصویر زیر که از مقاله مرتبط با این پژوهش در مجله The New England Journal of Medicine برگرفته شده است، تغییرات مغز فضانوردی قبل (A) و بعد (B) از یک ماموریت فضایی طولانی مدت را با هم مقایسه می‌کند.
سلکس مغزی، شیاری در مغز است که لوب پیشانی و آهیانه را از هم تفکیک می‌کند. آن قسمت‌هایی از مغز که مسئول بروز واکنش نسبت به محرک‌های حسی هستند. در ۱۲ نفر از فضانوردانی که ماموریت‌های طولانی مدت را سپری کرده بودند، حرکت کلی مغز به سمت بالای جمجمه دیده شده بود.
این موضوع در هیچ یک از فضانوردانی که سفر فضایی کوتاه‌مدت داشتند گزارش نشد. در آماری مشابه، در ۱۲ نفر از افراد دارای سفر فضایی طولانی مدت و تنها ۱ نفر از افراد دارای سفر فضایی کوتاه مدت، کاهش مقدار مایع مغزی-نخاعی گزارش شد.
شاید در نگاه اول این نتایج نگران‌کننده باشد، اما حقیقت این است که پی بردن به دلیل این کاهش حجم مغز کار ساده‌ای نیست. یکی از سوال‌های مطرح شده این است که آیا کاهش مایع مغزی-نخاعی، در نهایت منجر به کاهش جریان مغزی نخاعی می‌شود یا آنکه فشار وارده به بافت‌های مجاور را کاهش می‌دهد؟
دانا رابرت، محقق این پژوهش از دانشگاه پزشکی کارولینای جنوبی به خبرنگار سی‌ان‌ان گفته است:
هنوز مشخص نیست که آیا این تغییرات با افزایش زمان ماموریت فضایی افزایش می‌یابد و یا ممکن است پس از مدتی به حالت نرمال خود بازگردد. طبق فرضیه سازی‌های ما، حرکت مغز به سمت بالا و گسترش بافت مغزی به سمت بالا، ممکن است ناشی از متراکم شدن ساختار‌های سیاهرگی در بخش بالایی مغز باشد. هنوز به طور قطع نمی‌توان گفت، اما گمان می‌کنیم این موضوع در نهایت منجر به افزایش فشار مایع مغزی-نخاعی و نیز فشار خون در ناحیه سر شود.
واضح است که نیاز به انجام پژوهش‌های بیشتر وجود دارد و ماموریت‌های آینده می‌تواند داده‌های این پژوهش‌ها را فراهم آورند. اما آنچه که با توجه به اطلاعات موجود پیش‌بینی می‌شود، چندان امیدوارکننده نیست.
غیرمنتظره نخواهد بود اگر به این نتیجه برسیم که کم بودن میزان گرانش (Microgravity) عامل چگونگی تغییرشکل اندام‌هایی نظیر مغز و تاثیر آن بر حرکت مایعات باشد.
مدت زمان سقوط آزاد طیف گسترده‌ای از تغییرات را بر روی بیولوژی بدن ما ممکن می‌سازد که غالبا تاثیرات منحصر به فرد و متفاوتی در آناتومی زنان و مردان می‌گذارد. اگر با گفتمان فضانوردان آشنایی داشته باشید، ممکن است عبارت “پاهای لک لکی شکل” (Puffy head bird legs) به گوشتان خورده باشد؛ این عبارت حالتی را توصیف می‌کند که در آن مایعات بدن در قسمت‌های بالایی تجمع می‌کنند. در این حالت پاها نازک و استخوانی شده و ناحیه صورت متورم می‌شود.
حضور در فضا به مدت حداقل ۶ ماه می‌تواند شکل چشمان شما را تغییر دهد و منحصرا اختلالاتی را در دید شما منجر شود. نکته جالب توجه اینجاست که تحقیقات زیادی در مورد سیستم عصبی مرکزی انسان انجام نشده است. چندین سال قبل پژوهشی مشابه از تغییرات قابل توجه در حجم بخش‌های مختلف مغز انسان روایت می‌کرد (نتایج این تحقیق را می‌توانید در اینجا مطالعه کنید).
همچنین شواهدی وجود دارد که گواهی می‌دهد قرار گرفتن در معرض مقدار زیاد تشعشعات احتمال گسترش بیماری آلزایمر را افزایش می‌دهد. سوالی که باید در پی آن بود این است که آیا سفر طولانی مدت به مریخ می‌تواند باعث چند برابر شدن چنین خطراتی شود؟
سفر‌های فضایی تاثیرات مطلوبی بر بدن انسان نمی‌گذارند؛ اما نباید از خاطر ببریم، همین چند قرن گذشته بود که سفر‌های طولانی مدت با کشتی در دل اقیانوس‌ها نیز خطرات خاص خودش را بر روی سلامت انسان می‌گذاشتند. باید امیدوار بود که سفر‌های فضایی نیز چنین سرنوشتی داشته باشند.
بشریت در کاوش‌های فضایی هنوز در پله‌های اول به سر می‌برد و باید امیدوار باشد؛ چرا که اشراف کامل و دقیق بر مشکلات، قدم اول در حل آنهاست.
نتایج این تحقیق در مجله The New England Journal of Medicine به چاپ رسیده است.
بیشتر بخوانید:
.
منبع: ScienceAlert
