بزرگترین زلزله های جهان و ایران؛ 26 مورد از شدیدترین زمین لرزه های دنیا

بزرگترین زلزله های جهان تاکنون در گوشه و کنار دنیا اتفاق افتاده‌اند. وقوع زلزله که یکی از دردناک‌ترین بلایای طبیعی در دنیاست، خسارت‌های جانی و مالی بسیاری را می‌تواند به همراه داشته باشد. در این مقاله به بزرگترین و شدیدترین زلزله های ایران و جهان می‌پردازیم.

روند ثبت و طبقه‌بندی زمین‌لرزه‌ها به‌صورت ابزاری و دقیق از اواخر قرن نوزدهم آغاز شد؛ به همین دلیل، بزرگی زمین لرزه‌های قدیمی فقط به‌صورت تخمینی بیان می‌شود. بزرگ‌ترین زمین‌لرزه‌ای که تا کنون ثبت شده، به بزرگی 9.5 ریشتر در سال 1960 در شیلی، در منطقه فرورانش بوده است؛ جایی که صفحه اقیانوس آرام به زیر صفحه آمریکای جنوبی حرکت می‌کند.

بزرگترین زلزله های جهان

طی چند ماه اخیر، زلزله‌های شدیدی در جهان رخ داده و خسارت و تلفات زیادی داشته است. بعد از زلزله مراکش در شهریور ماه که بیش از 2000 نفر کشته داشت، حالا شاهد پیامدهای زلزله افغانستان هستیم که بیش از 2400 کشته بر جای گذاشته است؛ زلزله‌ای که در مشهد نیز احساس شد.

در ادامه تعدادی از مخرب ترین زلزله‌های تاریخ را که در قرن‌های اخیر اتفاق افتاده‌اند، بررسی می‌کنیم. پس از آن، به شدیدترین زلزله های ایران اشاره می‌کنیم.

1. زلزله شهر والدویدا در شیلی

زلزله شهر والدویدا در شیلی، یکی از قویترین زلزله‌ها بود که در تاریخ اتفاق افتاد. زلزله‌ای 9.5 ریشتری که در 22 می 1960 در شیلی اتفاق افتاد و حدود 1655 کشته، هزاران زخمی و همچنین دو میلیون بی خانمان بر جای گذاشت. این زمین لرزه را می‌توان با جرات بزرگترین زلزله جهان نامید.

این زلزله با وجود قدرت بسیاری که داشت، به علت اینکه در عمق زمین به وقوع پیوست، در مقایسه با زلزله‌های بزرگ دیگر و نسبت به بزرگی 9.5 ریشتری، خسارات زیادی از خود به جای نگذاشت.

2. زلزله بخش پرنس ویلیامز سوید در آلاسکا

زلزله بخش پرنس ویلیامز سوید در آلاسکا با شدت 9.2 ریشتر در 27 مارس 1964 به وقوع پیوست. مرکز این زلزله در بخش غیرمسکونی ایالت آلاسکا اتفاق افتاد. وقوع این زلزله سونامی‌های زیادی را در اقیانوس آرام به همراه داشت. نکته مهم دیگر اینکه لرزش این زلزله در حدود 3 دقیقه طول کشید و یکی از مخرب ترین زلزله های تاریخ بود.

این زلزله در بسیاری از شهرهای مجاور نیز خسارت‌های سنگینی را به جا گذاشت. از ساکنین شهرهای مجاور حدود 128 نفر کشته شدند. زلزله آلاسکا همچنین یکی از بزرگترین زلزله های جهان بود.

3. زلزله سوماترا در اندونزی

زلزله سوماترا با بزرگی 9.1 ریشتر، یکی دیگر از بزرگترین زلزله های جهان به شمار می‌رود که در 26 دسامبر 2004 در اندونزی اتفاق افتاد. این مورد، سومین زمین لرزه بزرگ و پرقدرت تاریخ بود. شمار کشتگان در اندونزی 165 هزار و 700 نفر بود و در سریلانکا نیز 35 هزار و 400 نفر جان خود را از دست دادند.

4. زلزله نزدیک سواحل شرقی هفوشو در ژاپن

این زلزله که یکی از قویترین زلزله‌های دنیا به‌شمار می‌آید، در 11 مارس 2011 به وقوع پیوست و شدت آن 9 ریشتر اعلام شده است. این زلزله که در شهر سندای در سواحل شرقی ژاپن رخ داد، توانست بیش از هزاران کشته بر جای بگذارد.

این زلزله بزرگترین زلزله ثبت شده در تاریخ ژاپن بود و به اندازه‌ای به راه‌های ارتباطی و شبکه‌های حمل ونقل خسارت وارد شده بود، که ارزیابی کامل تلفات آن کار بسیار سختی بود. این زلزله باعث شد تا سیستم خنک کننده تاسیسات هسته‌ای فوکوشیما داییچی از کار افتد. با این اتفاق مقامات سریعا دستور ترک منطقه را دادند. با این وجود باز هم آمار کشته‌شدگان بسیار زیاد بود.

5. زلزله شهر کام چاتکا در روسیه

زلزله شهر کام چاتکا در روسیه که در 4 نوامبر 1952 به وقوع پیوست، دارای شدت 9 ریشتری بود و یکی از مخربترین زلزله های تاریخ نیز به شمار می‌رود. این شهر علاوه بر زلزله خیز بودن به فوران آتشفشان نیز بسیار معروف بود. همچنین در سال 1923 نیز زلزله ای به شدت 8.5 ریشتر در این شهر اتفاق افتاد.

وقوع زلزله‌ی 9 ریشتری، سونامی‌های بزرگی را در اقیانوس آرام باعث شد. امواج مخرب این اقیانوس به شمال ژاپن، جزیره هاوایی و سواحل غربی آمریکا نیز رسید.

6. زلزله شهر مائول شیلی

در 27 فوریه 2010 زلزله‌ای بزرگ و قوی در شهر مائول شیلی با شدت 8.8 ریشتر به وقوع پیوست. این زمین لرزه بزرگ باعث کشته شدن 700 نفر شد و یکی از بزرگترین زلزله های جهان محسوب می‌شود.

مرکز این زلزله در 325 کیلومتری سانتیاگو، پایتخت شیلی اعلام شده بود. بعد از وقوع این زمین لرزه در 53 کشور خطر سونامی اعلام شد. از این زلزله نیز به عنوان یکی از بزرگترین زلزله های تاریخ یاد می‌شود.

7. زلزله شهر اکوادور در کلمبیا

در 31 ژانویه 1906، یکی از مخرب ترین زمین لرزه های جهان در شهر اکوادور در کلمبیا با شدت 8.8 ریشتر اتفاق افتاد.

این زلزله 8.8 ریشتری، حدود 111 سال پیش در مرز کلمبیا و اکوادور اتفاق افتاد و باعث کشته شدن1500 نفر شد و حدود 5000 نفر نیز زخمی شدند. در ادامه سونامی بزرگی نیز سراسر اقیانوس آرام را در نوردید.

8. زلزله جزیره رت آیلند آلاسکا

یکی دیگر از بزرگترین زلزله های جهان در آلاسکا رخ داد. این زلزله مهیب با شدت 8.8 ریشتر در 4 فوریه 1965 اتفاق افتاد. این زلزله عمق زیادی داشت؛ اما چون در مکانی غیر مسکونی رخ داد خسارت جانی در پی نداشت و تنها به تاسیسات محلی در آلاسکا آسیب وارد کرد.

9. زلزله شهر سوماترای اندونزی

زلزله مخرب دیگری نیز همزمان با زمین لرزه 9.1 ریشتری در شهر سوماترای اندونزی به وقوع پیوست، اما شدت زلزله این بار 8.8 ریشتر بود و در تاریخ 25 نوامبر 1833 به وقوع پیوست. این زلزله 1000 نفر کشته داشت و باعث شد تا بسیاری از ساکنین شهر سوماترا جان خود را از دست دهند. همچنین چندین روستا به صورت کامل زیر خاک دفن شدند.

10. زلزله کاسداکیای اقیانوس آرام

این زلزله که در تاریخ 26 ژانویه 1700 اتفاق افتاد، شدت 8.7 ریشتری داشت و بنابراین می‌توان آن را یکی از بزرگترین زلزله های جهان دانست. محل رخداد این زلزله مخرب، اقیانوس آرام و نزدیکی سواحل غربی مشترک آمریکا و کانادا بود.

آمار دقیقی از خسارت‌های جانی و مالی این زلزله بزرگ وجود ندارد اما تعدادی از دهکده‌های ژاپن و مناطق مسکونی در غرب آمریکا کاملا به زیر آب رفتند.

11. زلزله نانتو در تایوان

این زمین لرزه یکی از بزرگترین زلزله های مخرب دنیا بود در تاریخ 20 سپتامبر 1999 در شهرستان نانتو تایوان اتفاق افتاد. بزرگی این زلزله 7.6 ریشتر بود و توانست بیش از 2 هزار کشته و 11305 زخمی برجای بگذارد. خسارات به جای مانده از این زمین لرزه، حدود 14 میلیارد دلار برآورد شده است.

12. زلزله کریس چرچ در نیوزلند

یکی از مرگبارترین زلزله‌های دنیا در شهر کریس چرچ که دومین شهر بزرگ کشور نیوزلند است اتفاق افتاد. این شهر با 2 زمین لرزه در سال‌های 2010 و 2011 آسیب‌های فراوانی دید. ابتدا زلزله ای با قدرت 7.1 ریشتر در سال 2010 به وقوع پیوست که کشته‌ای نداشت. در ادامه در سال 2011 زلزله‌ای اتفاق افتاد که قدرت آن 6.3 ریشتر بود و باعث مرگ 166 نفر شد.

13. زلزله کانتربوری در نیوزیلند

زلزله کانتربوری در نیوزیلند با قدرت 7.1 ریشتر در سال 2010 رخ داد و یکی از بزرگترین زلزله های جهان بود. این زلزله یکی از مخربترین زمین لرزه ها بود ولی خوشبختانه کشته‌ای برجای نگذاشت و فقط خسارات مالی وارده بیش از 6 میلیارد دلار برآورد شد.

14. زلزله کوبه (هانشین) در ژاپن

این زلزله در تاریخ 17 ژانویه 1995 با شدت 6.8 ریشتر در کوبه ژاپن اتفاق افتاد. زمین لرزه کوبه (هانشین) ژاپن، یکی از زلزله های مرگبار دنیا بود و توانست جان 6500 نفر را بگیرد. میزان خسارت ناشی از این زلزله 100 میلیارد دلار تخمین زده شده و یکی از مرگبارترین زلزله های جهان بود.

15. زلزله نورث ریج کالیفرنیا، آمریکا

این زلزله در سال 1994 اتفاق افتاد و با وجود اینکه 6.7 ریشتر بود اما نسبت به برخی زلزله های دیگر، قدرت چندانی نداشت. کانون زلزله در مرکز لس آنجلس واقع شده بود و توانست حدود 60 کشته و 5000 زخمی برجای بگذارد.

این زلزله یکی از شدیدترین زلزله های تاریخ آمریکا بود. در این زلزله خسارت وارده به خانه‌ها، ساختمان‌ها و مراکز تجاری و اداری، حدود 25 میلیارد دلار برآورد شد.

16. زلزله چواتسو در ژاپن

این زمین لرزه در سال 2004 با بزرگی 6.6 ریشتر در چواتسو ژاپن اتفاق افتاد. شمار کشته شدگان این زلزله 16 نفر، تعداد زخمی ها 4586 نفر و بی خانمان شدگان 100 هزار نفر اعلام شد. خسارات مالی ایجاد شده توسط این زلزله حدود 28 میلیارد دلار اعلام شده است.

17. زلزله 2023 ترکیه

یکی دیگر از بزرگ ترین زلزله های جهان در ترکیه – سوریه اتفاق افتاد. در ۶ فوریه ۲۰۲۳ (۱۷ بهمن ۱۴۰۱)، در ساعت ۰۴:۱۷ به وقت ترکیه (۱:۱۷ گرینویچ)، زمین‌لرزه‌ای سهمگین و فاجعه‌آمیز به بزرگی ۷٫۸ ریشتر مرکز و جنوب ترکیه و شمال و غرب سوریه را به مدت ۷۵ ثانیه لرزاند و خسارت‌های گسترده‌ای به جای گذاشت. در این زلزله، مجموعا از دو کشور بیش از ۵۹٬۰۰۰ نفر کشته و ۱۲۱٬۷۰۴ نفر زخمی شدند.

زمین‌لرزه در ۳۴ کیلومتری غرب، شهر غازی عینتاب و در عمق ۱۷٫۹ کیلومتری زمین روی داد که با مقیاس شدت مرکالی اصلاح‌شده IX (شدید و وحشت‌آور) بود. همچنین زمین‌لرزه‌ای دیگر ۹ ساعت بعد در جهت بین شمال و شمال شرقی استان قهرمان مرعش با شدت ۷٫۵ ریشتر و در فاصله ۱۰۵ کیلومتری کانون زلزلهٔ اول رخ داد. زلزله ۲۰۲۳ ترکیه-سوریه؛ قوی‌ترین زمین‌لرزه در عصر معاصر در این منطقه، بعد از زمین‌لرزه ۱۹۳۹ ارزنجان رتبه‌بندی شده‌است. این زلزله پس از زلزله ۱۶۶۸ آناتولی شمالی، شدیدترین زمین‌لرزه تاریخ ترکیه به‌شمار می‌رود.

18. زلزله نیوکاسل در استرالیا

زلزله نیوکاسل استرالیا که 5.4 ریشتری بود، در 28 دسامبر 1989 اتفاق افتاد و یکی از بزرگترین زلزله های جهان به شمار می‌رود. خسارت مالی ایجاد شده توسط این زلزله حدود 1200 میلیون دلار اعلام شد. این زلزله 13 کشته و 160 زخمی برجای گذاشت.

19. زلزله مراکش

یکی دیگر از بزرگترین زلزله های جهان در مراکش اتفاق افتاد. این زمین لرزه به قدرت ۶.۸ در مقیاس ریشتر بامداد شنبه (۱۸ شهریور/ ۹ سپتامبر) مغرب را لرزاند. گزارش رسانه‌ها حاکی است شدت این زمین‌لرزه به اندازه‌ای بود که از شهر «رباط» در شمال مراکش تا «سیدی افنی» در جنوب این کشور احساس شد.

سازمان زمین شناسی ایالات متحده (USGS) کانون زلزله را در نزدیکی منطقه تفریحی «اوکایمدن» برآورد کرده. این منطقه در کوه‌های اطلس واقع شده و حدود ۷۵ کیلومتر با شهر مراکش، چهارمین شهر بزرگ کشور مغرب فاصله دارد. تاکنون 2012 نفر در اثر این زلزله جان خود را از دست داده‌اند. شمار مجروحین زلزله مراکش به 2059 نفر می‌رسد و وضعیت 1404 نفر بحرانی اعلام شده است.

20. زلزله هرات در افغانستان

بامداد روز شنبه ۱۵ مهر 1402 (۷ اکتبر 2023) زمین‌لرزه‌ای به شدت ۶/۳ ریشتر شمال غرب افغانستان در نزدیکی مرز ایران را لرزاند. مرکز این زمین‌لرزه شهر مرزی هرات و در ۱۰ کیلومتری عمق زمین گزارش شده است. در این زمین لرزه، کل خانه‌های روستاهای هرات که بسیار در برابر لرزش زمین شکننده بودند، به آوار تبدیل شدند. همچنین به دلیل نبود امکانات، روستاییان از بیل و با دست‌های خالی برای جستجوی افراد گمشده استفاده می‌کردند. شمار کشته‌های این زمین لرزه به بیش از 2400 نفر می‌رسد و بسیاری مفقود شده‌اند.

بزرگترین زلزله های ایران

کشور ایران نیز جمله کشورهای زلزله خیز است و در طول دوران‌های مختلف زمین لرزه های مهیب با خسارات بالایی را به خود دیده است.

1. زلزله مرگبار رودبار

رودبار یکی از بزرگترین زلزله های جهان را تجربه کرد. این رویداد در 31 خرداد ماه سال 1369، برابر با بیستم ژوئن سال 1990 در ناحیه رودبار، منجیل و لوشان در بخش باختری البرز، در ساعت 30 دقیقه و 13 ثانیه بامداد در استان گیلان رخ داد. کانون این زلزله در عرض جغرافیایی 36 درجه و 49 دقیقه و در طول جغرافیایی 49 درجه و 24 دقیقه و 51 ثانیه اعلام شد. بزرگی این زلزله بین 7.3 تا 7.7 در مقیاس ریشتر بود.

این زلزله نزدیک به 35 هزار نفر کشته، 60 هزار نفر مجروح و بیش از 500 هزار نفر بی‌خانمان داشت. در این واقعه حدود 200هزار واحد مسکونی تخریب شدند که تعداد 60هزار واحد از آن به کلی ویران شده بودند و خسارات اولیه ناشی از زلزله بیش از  800میلیارد ریال تخمین زده شد.

در منطقه اشکور رودسر بر اثر ریزش کوه ارتفاعات کلیشم عمارلو و همچنین شکاف عمیق ایجاد شده، 4 روستا در دل خاک دفن شدند. مطالعه و بررسی عوارض برجا مانده از این زلزله نشان می‌دهد که عمق کانونی این زمین لرزه در ژرفای 19 کیلومتر زیر سطح زمین واقع شده است.

2. زلزله 1396 کرمانشاه و غرب ایران

این زمین لرزه که با نام‌های دیگری همچون زمین لرزه ازگله، زمین لرزه 2017 عراق و زمین لرزه مرز ایران-عراق شناخته می‌شود، در شامگاه یکشنبه 21 آبان 1396 در نزدیکی شهر ازگله در استان کرمانشاه و در نزدیکی مرز ایران و عراق، در مقیاس 7.3 ریشتر در عمق 11 کیلومتری زمین اتفاق افتاد.

این زمین لرزه شدید در 14 استان ایران احساس شد که از جمله آن‌ها می‌توان به کرمانشاه، لرستان، همدان، ایلام، زنجان، آذربایجان شرقی و غربی، کردستان، خوزستان، قزوین، اصفهان و حتی استان‌هایی بسیار دورتر نظیر خراسان رضوی، تهران و گیلان اشاره کرد.

برطبق آخرین اخبار، زمین لرزه 1396 کرمانشاه تا حوالی ساعت 22 روز 22 آبان‌ماه، بیش از 430 نفر کشته و 6700 نفر مصدوم تلفات داشته است.

مشخصات زلزله 21 آبان 96 کرمانشاه و غرب ایران

• تاریخ و زمان وقوع به وقت محلی: ۱۳۹۶/۰۸/۲۱ ۲۱:۴۸:۱۶
• طول جغرافیایی: ۴۵٫۹
• عرض جغرافیایی: ۳۴٫۸۴
• عمق زمین لرزه: ۱۱ کیلومتر
• نزدیک‌ترین شهرها:
• ۵ کیلومتری ازگله (کرمانشاه)
• ۲۵ کیلومتری تازه آباد (کرمانشاه)
• ۳۷ کیلومتری باینگان (کرمانشاه)

3. زمین لرزه بم

زمین لرزه بم در تاریخ ۵ دی ماه ۱۳۸۲ در ساعت 5 و 26 دقیقه در جنوب شرقی کشور و در جنوب شرقی کرمان رخ داد و بزرگی آن 6.6 ریشتر بود. این زلزله در ساعات آغازین بامداد که اکثر افراد خواب بودند اتفاق افتاد. آمار تلفات رسمی این زلزله بیش از 25 هزار نفر و مجروحان نیزحدود 50 هزار نفر اعلام شدند. بیش از 100 هزار نفر نیز در این زلزله بی خانمان شدند.

پس از بررسی‌ها مشخص گردید که کانون زمین لرزه در محدوده شهر بم واقع شده بود. بر اساس بررسی‌های انجام شده مشخص گردید که بخشی از گسل بم که از کنار شهر بم می‌گذشت، در این زلزله فعال شده بود.

4. زلزله سراوان

زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۷ ٫ ۸ در ساعت ۱۵ و ۱۴ دقیقه روز ۲۷ فروردین ۱۳۹۲ در نزدیکی شهر گُشت از توابع شهرستان سراوان در استان سیستان و بلوچستان رخ داد. این زمین‌لرزه در شهر‌های ابوظبی، دوبی، دوحه، دهلی نو، کراچی و کویته و بلوچستان پاکستان نیز احساس شده است.

5. زلزله بوئین زهرا

۱ تیر ۱۳۸۱ در منطقه شمال‌غربی مشکوک – بحث ایران که روی گسل بزرگی قرار گرفته بود، زمین لرزه‌ای رخ داد. رومرکز این زمین لرزه در نزدیکی شهرستان بوئین‌زهرا و چنگوره در جنوب استان قزوین بود که بزرگی ریشتر این زمین‌لرزه ۶ ٫ ۵ و بزرگای گشتاوری آن ۶ ٫ ۳ اندازه‌گیری شده است. در زمین‌لرزه بوئین‌زهرا دست‌کم ۲۶۱ نفر کشته و ۱۵۰۰ تن زخمی شدند.

6. سیلاخور بروجرد

3 بهمن 1287 قمری (حدود 1242 خورشیدی)، دشت سیلاخور بروجرد زلزله‌ای 7.3 ریشتری را تجربه کرد. گفته می‌شود این زلزله دست‌کم 8 هزار کشته برجای گذاشته است.

سوالات متداول

شدیدترین زلزله تاریخ ایران کدام است؟

دوم دی ماه سال ۲۳۵ شمسی که مصادف است با سال ۸۵۶ میلادی زمین‌ لرزه‌ای به بزرگی ۷.۹ ریشتر، شهر دامغان را لرزاند. این زمین‌لرزه حدود ۲۰۰ هزار کشته برجای گذاشت و تاکنون پس از گذشت بیش از هزار سال از آن فاجعه، ششمین زمین‌لرزه کشنده در تاریخ مدون بشر به‌شمار می‌آید.

پرتلفات‌ترین زلزله ایران کدام است؟

پرتلفات‌ترین زلزله در رودبار و منجیل روی داده است. اسناد و مدارک، کشته‌های زلزله رودبار در سال ۱۳۶۹ را بیش از ۳۷ هزار نفر نشان می‌دهند. هرچند که برخی از کارشناسان معتقدند زلزله بم در سال ۱۳۸۲ پرتلفات‌ترین بود. می‌گویند تعداد کشته‌های زلزله بم به بیش از ۴۱ هزار نفر رسید. آن زمان به علت مسائل امنیتی آمار را کمتر اعلام کرده‌اند. اما در آمار رسمی آمده است که زلزله بم ۳۵ هزار کشته بر جای گذاشته است.

تهیه و گردآوری: تکراتو