بارش شهابی اژدهایی همه ساله در اواسط ماه مهر در صورت فلکی اژدها اتفاق می‌افتد. این بارش شهابی نرخ ساعتی سرسویی کمی دارد ولی ارزش رصد کردن نیز دارد. امسال این بارش شهابی با اواخر ماه قمری مصادف شده است.
بارش شهابی اژدهایی همه ساله در حوالی ماه اکتبر به اوج خود می‌رسد، اما آنچنان هم انتظار دیدن پدیده‌ای تماشایی را نداشته باشید. چرا که حتی در اوج این بارش شهابی که در 17 مهر (9 اکتبر اتفاق خواهد افتاد)، آذرگوی‌های اژدهایی به تعداد اندک ظاهر می‌شوند و نباید مشاهده بیشتر از چند شهاب در ساعت را انتظار داشت. اما با این وجود هم مشاهده این پدیده آسمانی خالی از لظف نیست، چرا که بارش‌های شهابی حتی در تعداد اندک نیز از جمله شگفت‌انگیزترین نمایش‌ها به شمار می‌روند.
به عنوان مثال در سال 1993، آنطور که ستون‌نویس وبسایت Space می‌گوید مشتاقان آسمان‌شب در اروپا در حوالی ماه اکتبر چیزی در حدود 500 آذرگوی اژدهایی را در دقیقه مشاهده کردند. به علاوه،وی اضافه کرد که رصدگران در سراسر ایالت‌های غربی ایالات متحده در سال 1946 در اوج بارش شهابی اژدهایی هزاران شهاب را در ساعت نظاره‌گر بودند.
بارش شهابی اژدهایی را می‌توان در شبانگاه یکشنبه 15ام تا بامداد دوشنبه 16 مهرماه در جریان اوج این بارش مشاهده کرد. رصدگران و علاقه‌مندان قادر خواهند بود با استفاده از دوربین دوچشمی و یا تلسکوپ و یا چشم غیرمسلح در مناطقی به دور از آلودگی شهر به مشاهده این پدیده نجومی زیبا مشغول شوند. بارش‌های شهابی در نتیجه عبور زمین از میان خرده‌اجرام به جا مانده از دنباله‌دارها ایجاد می‌شود. بارش شهابی اژدهایی همه‌ساله در اواسط ماه مهر به اوج خود می‌رسد.
بارش شهابی اژدهایی زمانی اتفاق می‌افتد که زمین از جریان خرده‌اجرام باقی مانده از دنباله‌دار 21P-گیاکوبینی زینر (21P/Giacobini-Zinner). دراماتیک‌ترین بارش‌های شهابی از این نوع در وهله اول به سال‌های 1933 و 1946 تعلق دارد و با اندکی فاصله شهاب باران‌های زیبایی در اکتبر سال‌های 1926، 1952، 1985، 1998 و 2011 مشاهده کرد. اسپیس می‌نویسد افزایش تعداد آذرگوی‌های اژدهایی در این سال‌ها به دلیل عبور زمین در میان خرده‌اجرام به جا مانده از دنباله دار 21P/Giacobini- Zinner با فاصله اندکی نسبت به عبور این دنباله‌دار از آن ناحیه از مدارش بوده است.
بیشتر بخوانید : دنباله دار چیست و از این اجرام غبارآلود یخی چه می‌دانیم؟
متخصصان و منجمان پیش‌بینی نمی‌کنند که چنین عبور نزدیکی در سال 2018 اتفاق بیافتد. بنابراین لازم است دوباره بگوئیم که برای یک جشن آسمانی باشکوه خود را منتظر نگذارید. به بیان بهتر، به گفته بیل کوک (Bill Cooke)، متخصص شهاب ناسا، این بارش شهابی که نرخ ساعتی سرسویی 5 تا 8 شهاب در هر ساعت را ثبت خواهد کرد، چندان قابل توجه نخواهد بود.کوک به وبسایت اسپیس گفته است :
این آذرگوی‌های اژدهایی از آن دسته بارش‌هایی هستند که شما یا هیچ یک از آنها را نخواهید دید و یا خوش‌شانس خواهید بود و تعدادی از آنها را مشاهده می‌کنید. به علاوه از آنجایی که انتظار می‌رود، فعالیت آذرگوی‌های اژدهایی بسیار شعیف باشد، مشاهده هیچ انفجاری پیش‌بینی نخواهد شد.
این موضوع به این دلیل است که صورت فلکی اژدها (Draco)، که پس زمینه بارش شهابی اژدهایی است یا بهتر گفته باشم برای مشاهده آذرگوی‌های اژدهایی می‌بایست به آنجا خیره شد، اندکی پس از شب‌هنگام در بالاترین نقطه آسمان قرار دارد. صورت فلکی اژدها در حدفاصل دو صورت فلکی خرس بزرگ (دب اکبر) و خرس کوچک (دب اصغر) قرار دارد.
رفتن به مناطقی که آسمانی صاف و بدون ابر و نیز آلودگی نوری کم دارند، شرایط را برای مشاهده آذرگوی‌های اژدهایی بسیار مهیا خواهد کرد. مسعود عتیقی، مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران، در خصوص توصیف پدیده شهاب به ایسنا می‌گوید :
شهاب‌ها که در گذشته به آن “شهانه” می‌گفتند ذرات میلی‌متری و میکرومتری هستند که از دم دنباله‌دارهای جا مانده هستند. این ذرات در فضا عموما به صورت توده‌های بزرگ قرار دارند که در برخورد با جو زمین بارش‌های شهابی را سبب شده و از این رو عامل هر بارش شهابی ذرات یک دنباله‌دار است که پس از عبورهای متوالی دنباله‌دارها از نزدیکی خورشید ایجاد می‌شود و چه بسا تنها هسته دنباله‌دارها به جای بماند.
مدیر انجمن نجوم ایران با اشاره به این نکته که میان شهاب (Metoer) و شهاب سنگ (Metoeride) تفاوت وجود دارد، در توضیح وجه تمایز این دو پدیده گفت که شهاب‌سنگ‌ها دارای جرم و حجم قابل توجهی هستند و در جو می‌سوزند ولی شهاب‌ها ذرات بسیار ریزی هستند که در فاصله ۸۰ تا ۱۵۰ کیلومتری سطح زمین طی فرآیند شیمیایی نور زیادی از خود منتشر می‌کنند که گاها بسیار درخشان بوده و به آنها “آذرگوی” یا “آتش گوی” (Fire ball)می‌گوییم.
عبور شهاب‌ها در آسمان در مدت زمان کوتاهی اتفاق می‌افتد و مشاهده این پدیده مستلزم عادت کردن زیاد چشم به تاریکی آسمان است. زمانی که آذرگوی‌ها به اتمسفر زمین اصابت می‌کنند اتم‌های آنها برانگیخته شده و الکترون‌های مدار ظرفیت‌شان با دریافت انرژی به مدارهای بالاتر می‌رود. همواره دریافت انرژی با کاهش پایداری همراه است. به این دلیل که اتم‌ها همواره خواهان رسیدن به حداکثر پایداری هستند، این الکترون‌های برانگیخته شده مجددا با انتشار انرژی خود به صورت انرژی نوری مثل نرو فلورسانس (Fluorescence) به مدار ظرفیت بازمی‌گردند.
هر بارش شهابی بر اساس نام صورت فلکی که اصلاحا کانون بارش آن است، نام‌گذاری می‌شود. کانون بارش (Radian) را با حرف R نمایش می‌دهند. از جمله مهمترین بارش‌های شهابی دیگر می‌توان به بارش شهابی برساوشی در فصل تابستان و بارش شهابی اسدی در فصل پاییز اشاره کرد.
بیشتر بخوانید : بارش شهابی برساوشی ؛ از آتش‌بازی آسمان مردادماه چه باید بدانیم؟
در ماه مهری که در آن قرار داریم، دو بارش شهابی معروف یعنی بارش شهابی اژدهایی و جباری توجه بسیاری از دوست‌داران آسمان را به خود جلب می‌کند که دومی در حوالی 29 مهرماه به نقطه پیک بارش می‌رسد. در خصوص بارش شهابی اژدهایی نیز همانطور که اشاره کردیم، دنباله‌دار “ژیاکوبینی زینر”/۲۱P منشاء شهاب‌سنگ‌های آن است.
نکته قابل ذکر دیگری که در خصوص بارش شهابی اژدهایی وجود دارد، نرخ ساعتی سرسویی (ZHR) است. عتیقی، مدیر انجمن نجوم آماتور ایران در این خصوص به ایسنا می‌گوید :
ZHR میزان بارش ساعتی سمت الرسی است که با در نظر گرفتن این موضوع که کانون بارش درست بالای سر ناظر زمینی باشد یا اینکه رصدگر در محیطی به دور از نور مزاحم ماه و یا سایر آلاینده‌های نوری و حتی غبار باشد می‌تواند تعدادی از شهاب‌های این بارش شهابی را مشاهده کنند. هر چه ارتفاع کانون بارش به افق نزدیکتر باشد یا فرد رصدگر در آلودگی نوری باشد، شهاب‌های کمتری را می‌تواند مشاهده کند.
علاقه‌مندان به عکاسی و رصد آسمان شب باید به این نکته توجه داشته باشند که برای رصد این پدیده نجومی به هیچ‌گونه دوربین دوچشمی یا تلسکوپی نیاز نیست و دو جفت چشم سالم تنها ابزار مورد نیاز به شمار می‌رود. البته وجود تلسکوپ و یا دوربین دو چشمی منجر به بهره‌مندی بیشتر از زیبایی‌های بارش شهابی اژدهایی خواهد شد. رصدگران با توجه به کاهش دمای هوا در شب‌های این فصل از سال باید توجه داشته باشند که استفاده از لباس و مواد غذایی گرم در کنار پتو و مکانی تخت برای دراز کشیدن و غرق در آسمان شدن، ضروری به نظر می‌رسد.
به علاوه در همه نیازی نیست که تنها بر روی صورت فلکی اژدها (Draco) متمرکز باشیم. منجمان پیشنهاد می‌کنند که برای رصد بارش‌های شهابی باید به پهنه بیشتری از صورت فلکی در آسمان مترکز بود. همانطور که بالاتر نیز گفته شد، رفتن به مناطقی به دور از آلودگی نوری شهری می‌تواند بسیار کارساز باشد.
یکی از مهمترین نکاتی که رصد بارش شهابی اژدهایی را در این موعد از سال آسان‌تر می‌کند، وقوع این پدیده در پایان ماه قمری و بدون حضور درخشان‌ترین جرم آسمان شب یعنی ماه است. در نتیجه شرایط برای مشاهده این پدیده بسیار مساعد خواهد بود. برای عکاسی از بارش‌های شهابی عمدتا پیشنهاد می‌شود تا از دوربین‌های مکانیکی یا دیجیتال که به DSLR موسوم هستند، استفاده شود. مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در این خصوص می‌گوید :
این نوع دوربین‌ها امکان نوردهی به مدت دلخواه را دارند و باید ISO بر روی عددهای بالاتر ۸۰۰ یا ۱۶۰۰ قرار گیرد و با لنز میدان دید باز (واید) به سمت بخشی از آسمان ترجیحا در اطراف صورت فلکی کانون بارش نشانه رفت و در وضعیت B تا زمانی که شهابی از جلوی لنز در آسمان عبور کند، به عکاسی ادامه داد.
در زمان بارش‌های شهابی از مهمترین اقداماتی که رصدگران می‌توانند انجام دهند، می‌توان به تهیه گزارش‌های علمی از بارش با ذکر نام فرد یا اسامی اعضای گروه، مختصات جغرافیایی، تعداد شهاب‌های رصد شده و نیز بازه زمانی مشاهده شهاب‌ها اشاره کرد. هم چنین صورت فلکی که شهاب در آن جا به جا می‌شوند، میزان شدت نور هر شهاب و بیان میزان جا به جایی هر شهاب بر حسب درجه در آسمان از دیگر جزئیاتی است که رصدگران می‌توانند در گزارش‌های نجومی خود به آن اشاره کنند.
بیشتر بخوانید :
- رویداد‌های نجومی سال ۲۰۱۸ ؛ آسمان سال آینده چه شکلی خواهد بود؟
- هر آنچه از بارش شهابی جوزایی باید بدانیم ؛ یک آتش بازی سیارکی
- بارش شهابی اسدی ۲۶ آبان ؛ این رقص آسمانی را از دست ندهید!
- دنباله‌دار امواموا (Oumuamua) از خارج از منظومه شمسی آمده است
منبع : Space
