بارش شهابی برساوشی هر ساله از 27 مرداد تا 3 شهریور قابل مشاهده است و منشا آن دنباله‌داری است که سوئیفت تاتل نام دارد. بارش برساوشی حوالی صبح دیده می‌شود و حدود 60 تا 70 شهاب را می توان در هر ساعت مشاهده کرد.
بیل کوک (Bill Cooke)، متخصص شهاب‌ها در ناسا می‌گوید که احتمالا بارش شهابی برساوشی شاخص‌ترین بارش شهابی است که در طول یک سال رخ می‌دهد. در مرداد ماه امسال (97) نیز حوالی 22 مردادماه باید شاهد این پدیده زیبا باشیم. در طول پیک بارش شهابی برساوشی امسال پیش‌بینی می‌شود که حدودا در هر ساعت بین 60 تا 70 شهاب دیده شود. برای مقایسه در سال 2016 شاهد یکی از بزرگترین آتش‌بازی‌های آسمانی بودیم، جایی که در هر ساعت بین 150 تا 200 شهاب را می‌توانستیم مشاهده کنیم.
کوک می‌گوید شب‌های 21 و 22 مرداد 97 می‌توان اوج این بارش شهابی را در آسمان مشاهده کرد. او شخصا معتقد است که بهترین زمان برای مشاهده این نمایش شب 22 مرداد ماه است، هرچند که در هر دو شب می‌توان شاهد صحنه‌های چشم‌گیری بود. کوک به وب‌سایت اسپیس می‌گوید:
امسال ماه به صورت هلال و در نزدیکی فاز کامل خود قرار خواهد داشت. به این معنا که قبل از بارش شهابی که خود پس از نیمه‌شب شروع خواهد شد، در آسمان دیده می‌شود. امسال ماه در بهترین وضعیت خود برای مشاهده بارش برساوشی است و احتمالا برساوشی را بهترین بارشی شهابی سال لقب خواهد داد. به علاوه تعداد آذرگوی‌های بیشتری را نیز باید در این پدیده به انتظار بنشیینیم که به زیبایی‌های آن خواهد افزود.
بارش شهابی برساوشی ؛ یک آتش بازی تابستانه!
حوالی مرداد هر سال با عبور زمین از میان ذرات به جا مانده از دنباله‌داری به نام “سوئیفت تاتل” پدیده‌ای رخ می‌دهد که به آن بارش شهابی برساوشی می‌گوییم. مطابق اعلام ناسا امسال پیک بارش شهابی برساوشی شب 21ام خرداد است و در هر ساعت در آسمان تاریک و صاف می‌بایست شاهد درخشش 60 تا 70 شهاب باشیم. بارش برساوشی از زیباترین بارش‌های شهابی هرساله است که امسال شکوه و جلال آن با وضعیت محاق ماه دو چندان می‌شود.
رصدگران آسمان که در جتسجوی شهاب‌های برساوشی هستند، باید بتوانند مریخ را در ساعت 4 صبح به وقت محلی و زحل را در ساعت 2 به وقت محلی مشاهده کنند. به علاوه سیارات زهره و مشتری نیز پیش از بارش و به ترتیب در ساعات 9.5 و 11 شب در بهترین حالت خود برای رصد قرار دارند. اگر در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنید می‌توانید از این راهنمای مشاهده بارش شهابی برساوشی در مناطق شهری استفاده کنند.
سیاره مریخ در شب‌های اوج بارش شهابی برساوشی در حضیض مداری (نزدیکترین فاصله به زمین) قرار دارد و به صورت یک سیاره سرخ رنگ در آسمان دیده می‌شود و تا نزدیکی‌های صبح (تا ساعت ۴ بامداد) روز ۲۲ مرداد در آسمان دیده می‌شود.
بارش شهابی برساوشی چه زمانی قابل مشاهده است؟
سیاره زمین همه ساله حدود 27 مرداد تا 3 شهریور از مسیر حرکتی دنباله‌دار “سوئیفت تاتل” (Swift-Tuttle) و ذرات ریز به جا مانده از این دنباله‌دار عبور می‌کند. اوج بارش شهابی برساوشی زمانی خواهد بود که زمین از متراکم‌ترین بخش این ذرات عبور می‌کند. اوج بارش امسال همانطور که اشاره کردیم، شب‌های 21ام و 22ام مرداد خواهد بود. اوج بارش به این معناست که شما در حداقل بازه زمانی، بیشترین تعداد شهاب را مشاهده خواهید کرد. اما اگر رصدگر خبره‌ای باشید می‌توانید در روزهای قبل و بعد نیز تعدادی شهاب را به دام بیاندازید.
بیشتر بخوانید : دنباله دار چیست و از این اجرام غبارآلود یخی چه می‌دانیم؟
مشاهده بارش شهابی برساوشی از نیمکزه شمالی تا عرض‌های جغرافیایی میانی نیمکره جنوبی میسر است. همه آنچه برای مشاهده این آتش‌بازی آسمانی مورد نیاز است، آسمانی تاریک، زمینی تخت برای استراحت کردن و اندکی صبر و تحمل است.
مشاهده بارش شهابی برساوشی در ایران
اسدالله قمری‌نژاد، عضو کمیته نظارت و ارزیابی انجمن نجوم ایران در مصاحبه‌ای با ایسنا گفت که برای مشاهده این پدیده زیبای نجومی باید به آسمان صبحگاهی توجه کرد. قمری نژاد با اشاره دشوار بودن مشاهده این بارش شهابی از شهرهای بزرگ اذعان داشت:
در زمان بارش شهابی در سال جاری، ماه در وضعیت “محاق” (ماه تاریک) قرار دارد و ماه در آسمان صبحگاهی قابل مشاهده است، از این رو افرادی که قصد دارند این پدیده نجومی را رصد کنند، رصد بارش شهابی خوبی را تجربه خواهند کرد. رؤیت این بارش شهابی از شهرهای بزرگ به سختی صورت می‌گیرد. آنچه بارش شهابی سال جاری را زیباتر می‌کند، وجود سیارات “مریخ” و “زحل” در آسمان شبانگاهی است.
عضو کمیته نظارت و ارزیابی انجمن نجوم ایران نرخ ساعتی سرسویی بارش شهابی برساوشی 97 را بین 60 تا 70 شهاب در ساعت عنوان کرد. قمری‌نژاد گفت :
معمولا ZHR (تعداد شهاب‌های قابل مشاهده برای رصدکنندگان در مدت زمان یک ساعت) متوسط از دنباله‌دار “سویفت تاتل” حدود ۵۰ شهاب در ساعت است، ولی در بارش شهابی برساوشی سال ۱۳۹۵ تعداد ZHR ۱۵۰ تا ۲۰۰ شهاب بود که به دلیل وضعیت ماه، قادر به رصد این تعداد شهاب نبودیم. هر ساله از ۱۹ تا ۲۲ مرداد بهترین زمان مشاهده این بارش شهابی است؛ از این رو اگر بخواهیم ZHR بالا و رصد خوبی داشته باشیم، می‌توان در شامگاه روز ۲۱ و صبح روز ۲۲ مرداد اقدام به رصد این بارش کرد.
وی در مورد بهترین مناطق مشاهده بارش شهابی برساوشی و نیز عکاسی از این پدیده زیبای آسمانی اذعان داشت :
این بارش در همه نقاط کشور قابل مشاهده است، ولی در مناطقی که به دور از آلودگی نوری است، بهترین مناطق برای رصد این پدیده نجومی است. برای عکاسی از این پدیده بهتر است مناطقی انتخاب شود که در آن علاوه بر مناظر آسمانی، مناظر طبیعی نیز موجود باشد.
ولی کسانی که تنها می‌خواهند به ثبت این پدیده بپردازند و بعدها از داده‌های آن استفاده کنند و داده‌هایی در زمینه رنگ‌های شهاب‌ها کسب کنند، بهتر است مناطقی را انتخاب کنند که افق باز هم داشته باشند. کسانی که می‌خواهند به طور مداوم از این پدیده تصویربرداری کنند، بهتر است برای جلوگیری از خستگی بدن و گردن به صورت درازکش اقدام به تصویر کنند.
قمری نژاد آلودگی نوری را مهم‌ترین دلیل عدم مشاهده بارش شهابی برساوشی عنوان کرد و گفت:
در شهرهای بزرگ که دارای آلودگی نوری بالایی هستند، حتی سیارات پر نور زیاد را با زحمت می‌توان مشاهده کرد، از این رو نباید انتظار رصد شهاب‌ها را داشت. مساله دیگر آن است که اگر حتی در جای تاریک قرار دارید و از محیط پر نور به محیط تاریک می‌روید تا بارش شهابی مشاهده شود، در چنین شرایطی نیز نباید انتظار داشت که شهاب‌ها مشاهده شود.
حداقل زمان مورد نیاز برای سازگاری چشم با نور آسمان و تاریکی را ۱۵ تا ۳۰ دقیقه است. از این رو برای مشاهده این پدیده در بام‌ها باید توجه شود که برای مشاهده این بارش شهابی نیاز است تا به چشم زمان سازگاری با تاریکی داده شود. بر این اساس در زمان ۱۰ تا ۲۰ دقیقه و رفتن به پشت‌بام‌ها شهاب‌های این بارش شهابی میسر نخواهد شد.
وقتی ذرات مربوط به دنباله‌دار سوئیفت تاتل وارد جو زمین می‌شوند، هوای پیش روی خود را متراکم می‌کنند که منجر به افزایش دما می‌شود. در این حالت شهاب به نوبه خود می‌تواند تا بیش از 1650 درجه سلیسیوس گرم شود. این گرمای شدید منجر به تبخیر بخش عمده‌ای از این سنگ آسمانی (که اکنون شهاب نام دارد) می‌شود و مسیری درخشان در آسمان پدید می‌آورد.
عضو کمیته نظارت و ارزیابی انجمن نجوم ایران بیشتری نرخ ZHR بارش شهابی برساوشی را مربوط به سال 1992 دانست و بیان داشت:
در سال ۱۹۹۲ عبور دنباله‌دار “سویفت تاتل” را داشتیم که شاهد بیشترین بارش برساوشی بودیم و اگر بخواهیم آن را مجددا تجربه کنیم، باید تا سال ۲۱۲۶ منتظر باشیم، چراکه دوره بازگشت این دنباله‌دار ۱۳۰ سال به طول می‌کشد؛ از این رو باید قدر این لحظات را بدانیم. در سال ۱۳۹۵ بیشترین شهاب بین ۱۲۰ تا ۲۰۰ شهاب مشاهده شد، ولی به دلیل وجود ماه قادر به مشاهده آن نبودیم، اما در سال جاری به دلیل وضعیت ماه رصد این پدیده در شرایط بهتری قرار دارد.
بارش شهابی برساوشی چگونه بوجود می‌آید؟
دنباله‌دار سوتیفت تاتل بزرگترین جرم شناخته‌‌شده است که به طور متوالی از مقابل زمین عبور می‌کند. هسته آن حدودا 26 کیلومتر پهنا دارد و آخرین عبور آن از نزدیکی زمین در مدار حرکتی‌اش به دور خورشید به سال 1992 باز می‌گردد و عبور بعدی آن حدود بیش از 100 سال دیگر و در سال 2126 میلادی خواهد بود.
اما در طول تمام این سالها این دنباله‌دار به فراموشی سپرد نخواهد شد، چرا که زمین همه ساله از مسیر حرکت این سیاره که از ذرات به جا مانده از این جسم تشکیل شده است، عبور می‌کند و پدیده‌ای حاصل می‌شود که تحت عنوان بارش شهابی برساوشی از آن نام می‌بریم.
هنگامی که بر روی زمین به مشاهده این بارش شهابی مشغول هستیم، آنچه تحت عنوان شهاب می‌شناسیم در واقع تکه‌های جدا شده از دم این دنباله‌دار است که با ورود به جو زمین طی یک انفجار نورانی می‌سوزند. این شهاب‌ها با سرعت 59 کیلومتر بر ثانیه حرکت می‌کنند و مسیری را از خود برجای می‌گذارند. هنگامی که این اجرام در فضا هستند، به آنها “سنگ آسمانی” (meteoroid) و هنگامی که در اتمسفر در حال سوختن هستند، “شهاب” (meteor) نامیده می‌شوند.
اگر این قطعه‌ای از این شهاب‌ها از گزند فشار اتمسفر در امان بماند و سوخته نشود، به آن شهاب‌سنگ (meteorite) گفته می‌شود. بیشتر شهاب‌های برساوشی اندازه‌ای بسیار کوچک و در حدود اندازه دانه‌های شن دارند. بنابراین امکان تبدیل شدن آنها به شهاب‌سنگ تقریبا صفر است.
بارش شهابی برساوشی مرداد 97 روزهای 21ام و 22ام مرداد به اوج خود می‌رسند. این بارش شهابی که برای مشاهده آن باید در آسمان شمال به دنبال صورت‌فلکی برساووش بگردیم. مشخصات این صورت فلکی به قرار زیر است :
- بعد (α) : 3 ساعت
- میل (δ) : 45 درجه
- قابل مشاهده در عرض‌های جغرافیایی 90 تا منفی 35 درجه
سنگ‌های آسمانی که منجر به شهاب‌های برساوشی می‌شود معمولا با سرعت 214 هزار و 365 کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کنند و به اتمسفر زمین می‌رسند. همانطور که اشاره شد بخش عمده‌ای از شهاب‌ها اندازه‌ای در حد دانه‌های شن دارند. در پیک بارش شهابی برساوشی مرداد 97 شاهد نرخ ساعتی سرسویی 60 شهاب در ساعت هستیم. به طور میانگین هر یک دقیقه یک شهاب را می‌توان در آسمان مشاهده کرد.
زمانی که شهاب‌ها در اتمسفر در حال سوختن هستند، دما در بخش جلویی آنها 1650 درجه سانتی‌گراد است. بخش عمده‌ای از شهاب‌های برساوشی درارتفاع 97 کیلومتری از سطج زمین قابل مشاهده هستند. یکی از موضوعاتی که مشاهده بارش شهابی برساوشی مرداد 97 را تسهیل کرده است، رخ دادن آن در فصل تابستان است. علاقه‌مندان می‌تواند بدون دغدغه نسبت سرمای هوا به خارج از خانه بروند. آنطور که ناسا در مورد آنها نوشته است، شهاب‌های برساوشی از جمله درخشان‌ترین و سریع‌ترین بارش‌ها هستند.
هنگامی که در سال 1992 دنباله‌دار سوئیف تاتل از مقابل زمینگذر کرد، منجمان آماتور می‌توانستند در هر ساعت صدها شهاب را در آسمان نیمکره شمالی مشاهده کنند. جو رائو (Joe Rao)، نویسنده وب‌سایت اسپیس در خصوص این رخداد نادر آن زمان نوشت :
محتمل‌ترین دلیل آنچه مشاهده می‌شود این است که دنباله‌دار منشاء شهاب‌های برساوشی از در حال عبور از بخش درونی منظومه شمسی است. به همین دلیل سنگ‌های آسمانی که به اتمسفر زمین می‌رسند، اندازه بزرگتر دارند و اجتماع آنها حجم بیشتری را به خود اختصاص می‌دهد. در نتیجه چنین وضعیتی شهاب‌هایی که در آسمان مشاهده کردیم، درخشندگی بسیاری بیشتری داشتند و در بازه زمان یکسان نسبت به وضعیت عادی، تعداد بیشتری از آنها در آسمان قابل مشاهده بود.
در طول یک دهه گذشته فعالیت بارش شهابی برساوشی به حد نرمال خود افت کرده است. با این وجود بارش برساوشی همه ساله از جمله زیباترین بارش‌های شهابی است. در آگوست (مرداد) 2013 دنباله‌دار سوئیفت تاتل از فاصله 5.1 میلیارد کیلومتری از زمین گذر کرد.
حقایقی درباره بارش شهابی برساوشی
- سنگ‌های آسمانی که شهاب‌های برساوشی را به بار می‌آورند، از 60 تا 100 مایل (96 تا 160 کیلومتر) حتی در متراکم‌ترین بخش‌های رودخانه غباری سوئیفت تاتل حضور دارند. این رودخانه در واقع دسته‌هایی از جریان هستند که در گذرگاه‌های مختلف ِ مدار 130 ساله این دنباله‌دار به دور خورشید شکل گرفته‌اند. ذرات جدا شده از دنباله‌دار در فضا و تقریبا در همان مسیری که دنباله‌دار به دور خورشید می‌گردد، حرکت می‌کنند. با عبور زمین از این مسیر دنباله‌دار ها به اتمسفر سیاره ما برخورد می‌کند.
- در طول چرخش زمین به دور خودش، سمتی که در طول حرکت زمین در مدارش به سمت خورشید جهت گیری کرده است، مستعد برخورد با غبارهای فضایی بیشتری است. این بخش از آسمان به طور مستقیم صبح خیلی زود در بالای سرمان قرار دارد. به همین دلیل است که برای مشاهده بارش برساوشی و یا سایر بارش‌های شهابی و حتی شهاب‌های تصادفی آسمان عمدتا باید در ساعات پیش از طلوع آفتاب به سراغشان رفت.
- آخرین مرتبه سال 1992 بود که دنباله‌دار سوئیف تاتل در آسمان دیده شده است. (از مقابل زمین گذر کرده است.) برای مشاهده این گذر دیدنی و جذاب تنها به یک دوربین دوچشمی نیاز بود. کسی چه می‌داند شاید در دفعه بعدی که قرار باشد این دنباله‌دار از مقابل زمین عبور کنید (حدود 100 سال دیگر) اصلا چیزی به نام دوربین دوچشمی وجود نداشته باشد. خیلی پیش‌تر، در سال 1862، یعنی زمانی که آبراهام لینکلن رئیس جمهور آمریکا بود، این دنباله‌دار برای نخستین بار توسط دو ستاره شناس آمریکایی به نام‌های لوئیز سوئیفت (Lewis Swift) و هوراس تاتل (Horace Tuttle) مشاهده و کشف شد.
- مطابق برآوردها دنباله‌دار سوئیفت تاتل 2 هزار سال است که مورد شناسایی قرار گرفته است. گمان برده می‌شود که ثبتی از یک دنباله‌دار که به سال 188 بعد از میلاد بازمی‌گردد همان سوئیفت تاتل باشد. حتی احتمالا یک مورد دیگر در سال 69 قبل از میلاد نیز چنین باشد.
- دنباله‌دار سوئیفت تاتل در سال 2126 باز می‌گردد و همانطور که می‌دانید هیچ خطری از جانب آن زمین را تهدید نمی‌کند. ستاره‌شناسان گمان می‌کنند که در آن زمان، این جرم مانند دنباله‌دار هیل باپ (Hale-Bopp) با چشم غیرمسلح نیز قابل مشاهده باشد. اگر محاسبات تاریخی صحیح باشد، ظاهر شدن این دنباله‌دار در 2126 نخستین مشاهده این جرم در هزاره سوم توسط انسان خواهد بود. تصور کنید که فردی تا آن زمان زنده باشد.
بهترین راه برای مشاهده بارش شهابی برساوشی
آنطور که بیل کوک می‌گوید بهترین راه برای مشاهده بارش شهابی این است که تا جای ممکن، ناحیه بزرگتری از آسمان را با نگاه خود پوشش دهیم. باید به منطقه‌ای عاری از هرگونه آلودگی نور در خارج از شهرها و روستاها برویم و خود را برای ساعت‌هایی پر از آرامش و خیره شدن به آسمان آماده کنیم.
به طور معمول حدودا 30 دقیقه طول می‌کشد تا چشم انسان به تاریکی آسمان عادت کند. هرچه بیشتر در محیط باشید و به آسمان چشم بدوزیم، عمق بیشتر و چیزهای بیشتری را می‌توانیم مشاهده کنیم. همانطور که اشاره شد بارش شهابی برساوشی مردادماه 97 نرخ ساعتی سرسویی معادل 60 تا 70 دارد. این رقم به این معناست که به طور میانگین باید هر یک دقیقه منتظر عبور یک شهاب باشیم. البته در نظر داشته باشید که این شهاب‌ها می‌توانند خطوط عبوری کم‌نور و یا آذرگوی‌های بسیار درخشنده باشند.
برخی از دوست‌داران آسمان برای کمپ‌زدن در خارج از شهرها برنامه ریزی می‌کنند. اگر شما از این جمله نیستید، حداقل چیزهایی که نیاز دارید، جایی برای نشستن ومقداری خوراکی برای جند ساعت است. البته باید نسبت به حضور حشرات موزی نیز چاره‌ای بیاندیشید. در جایی به آرامی دراز کشیده و نگاه خود را برای چند ساعت به زیبایی‌های این پدیده آسمانی معطوف کنید.
بیشتر بخوانید :
- هر آنچه از بارش شهابی جوزایی باید بدانیم ؛ یک آتش بازی سیارکی
- رویداد‌های نجومی سال ۲۰۱۸ ؛ آسمان امسال چه شکلی خواهد بود؟
- بارش شهابی اسدی ۲۶ آبان ؛ این رقص آسمانی را از دست ندهید!
- اوج بارش شهابی ربعی 13 دیماه را شاهد باشید؛ ۴۰ شهاب در هر ساعت
.
