اکثر افراد سالم، تمایلی به باور احساس آشنایی‌پنداری و تغییر رفتار خود ندارند؛ اما مانند نئو در ماتریکس، منطقاً می‌دانند که چیزی درست کار نمی‌کند! پس باید پرسید: دژاوو چیست ؟
چرا دژاوو رخ می دهد ؟ انواع دژاوو چیست ؟ دلایل رخ دادن دژاوو چیست ؟ دژاوو و جهان های موازی چیست؟ چرا برخی از افراد این پدیده را بیشتر از دیگران تجربه می‌کنند؟ در ادامه می‌کوشیم به این پرسش‌ها پاسخ دهیم تا به جواب دژاوو چیست هم برسیم!
بیشتر بخوانید:
از دید علم اعصاب دژاوو چیست ؟
متأسفانه یا خوشبختانه، تا آنجا که ما می‌دانیم، 60 درصد از افرادی که گزارش داده‌اند در زندگی خود دژاوو را تجربه کرده‌اند، فقط یک نقص در شبیه‌سازی در ماتریکس را تجربه نکرده‌اند و چیزهای بیشتری نیز در این میان وجود دارد.
اغلب دانشمندان علوم اعصاب به این نتیجه رسیده‌اند که این توهم حافظه، نشانه‌ای از یک مغز بیمار نیست و در حقیقت امر، به هیچ وجه یک خطای حافظه‌‌بنیاد محسوب نمی‌شود؛ در واقع تقریباً برعکس. همان‌طور که اوکانر استدلال می‌کند، دژاوو زمانی اتفاق می‌افتد که نواحی جلویی مغز تلاش می‌کنند تا یک داده نادرست را اصلاح کنند.
برای اکثریت قریب به اتفاق مردم، تجربهٔ دژاوو احتمالاً چیز خوبی است. این نشانهٔ آن است که نواحی صحت‌سنجی مغز به خوبی کار کرده و از به خاطر سپردن رویدادهای تکراری جلوگیری می‌کند.
اوکانر می‌گوید:
در یک فرد سالم، چنین به‌یاد آوردیِ نادرستی که هر روز اتفاق میفتد، قابل انتظار است؛ زیرا حافظهٔ شما میلیون‌ها و میلیاردها نورون را درگیر می‌کند که آشفتگی بسیاری دارد.
متأسفانه، هیچ مدل و یا تعریف توافق شده‌ای وجود ندارد که دقیقاً توضیح دهد در طول دژاوو چه اتفاقاتی در مغز میفتد. با این‌حال، بیشتر نظریه‌های اصلی رقیب همین ایده را دارند که: دژاوو زمانی رخ می‌دهد که نواحی‌ای از مغز (مانند لوب گیجگاهی)، سیگنال‌هایی مبنی بر تکرار تجربهٔ گذشته از خود ساطع می‌کنند.
پس از این، نواحی تصمیم‌گیری پیشانی مغز به طور مؤثر بررسی می‌کند که آیا چنین سیگنالی با آنچه تجربه شده سازگار است یا خیر! و می‌پرسد: «آیا پیش‌تر اینجا بوده‌ام؟»
خُب، اگر واقعاً در آن مکان بوده باشید، ممکن است برای بازیابی خاطرات بیشتر تلاش کنید!
دژاوو مانند «نقصی در ماتریکس»
برخی فکر می‌کنند دژاوو نشانهٔ آن است که شما تجربه‌ای از زندگی گذشته را به یاد می‌آورید. اوه چه ترسناک! امّا آیا حقیقت دارد؟
کری-آن ماس، در نقش ترینیتی در سه‌گانه ماتریکس، به ما (و کیانو ریوز در نقش نئو) می‌گوید که دژاوو یک «نقص در ماتریکس» است. واقعیت شبیه‌سازی شده‌ای که بشریت را از اینکه ماشین‌های هوشمند واقعاً جهان را تسخیر کرده‌اند غافل می‌کند. این توضیح برای داستان‌های علمی تخیلی سایبرپانک عالی است، اما هیچ درک علمی از این پدیده را به‌دست نمی‌دهد!
ما احساس دژاوو را با رمز و راز و حتی ماوراء‌الطبیعه مرتبط می‌دانیم، زیرا زودگذر و معمولاً غیرمنتظره است. همان عناصری که دژاوو را برای ما جذاب می‌کند، درست همان چیزهایی است که مطالعه را نیز سخت‌تر می‌سازد. اما دانشمندان سعی کرده‌اند از ترفندهایی مانند هیپنوتیزم و واقعیت مجازی استفاده کنند تا حقیقت ماجرا را دریابند.
چرا دژاوو رخ می دهد ؟ می‌تواند پدیده‌ای مبتنی بر خاطره باشد!
برای پاسخ به این سوال، که دژاوو چیست باید بدانیم که چرا دژاوو رخ می دهد. دانشمندان سعی کرده‌اند به طور موثر دژاوو را در آزمایشگاه بازسازی کنند. در مطالعه‌ای که در سال 2006 توسط گروه مطالعات حافظه دانشگاه لیدز انجام شد، پژوهشگران در ابتدا برای بیماران تحت هیپنوتیزم خاطره ایجاد کردند.
آن خاطره معمولاً چیزی ساده بود مانند بازی کردن یا نگاه کردن به یک کلمه چاپ شده در یک رنگ خاص. سپس به بیماران در گروه‌های مختلف پیشنهاد داده شد که یا خاطره را فراموش کنند یا به خاطر بسپارند، که این امر، بعداً می‌تواند باعث ایجاد حس دژاوو در هنگام مواجهه با بازی یا کلمه شود.
دانشمندان دیگری کوشیده‌اند با استفاده از واقعیت مجازی، دژاوو را ایجاد کنند. مطالعه‌ای نشان داد که شرکت‌کنندگان گزارش داده‌اند که هنگام حرکت در بازی ویدیویی Sims (نسخه واقعیت مجازی)، زمانی که یک صحنه به طور هدفمند برای نگاشت فضایی به صحنه دیگر پیوند داده شده بود، دژاوو را تجربه کرده‌اند. (به عنوان مثال، همهٔ بوته‌هایِ یک باغ مجازی با انبوهی از زباله‌ها جایگزین شدند تا زباله‌دانی با همان چیدمان ایجاد شود.)
این آزمایشات دانشمندان را به این ظن و گمان واداشت که دژاوو پدیده‌ای مبتنی بر خاطره است. ما با موقعیتی مواجه می‌شویم که شبیه به یک خاطره واقعی است، اما نمی‌توانیم آن خاطره را به طور کامل، به یاد بیاوریم. بنابراین مغز ما شباهت‌های بین تجربهٔ فعلی ما و تجربه پیشین را تشخیص می‌دهد و ما را با احساس آشنایی پنداری تنها می‌گذارد!
اگر نمی‌دانیم که دقیقاً دژواوو چیست ، دست‌کم می‌توانیم دلایل رخ دادن دژاوو را بررسی کنیم.
بیشتر بخوانید:
دلایل رخ دادن دژاوو
پاسخ به پرسش دژاوو چیست شاید دشوار باشد امّا فراتر از این کلیات، ده‌ها فرضیه وجود دارد که مترصد آن‌اند که توضیح دهند چرا ممکن است خاطرات ما به این شکل کار کند. برخی می‌گویند این مانند یک اتصال کوتاه در مدارهای مغز ما است که منجر به حافظهٔ کوتاه مدّت می‌شود، به طوری که اطلاعات دریافتی جدید به جای توقف در انبار حافظه کوتاه مدّت، مستقیماً به حافظهٔ بلند مدت می‌رود. برخی دیگر قشر لوب گیجگاهی را مقصر می‌دانند؛ ناحیه‌ای از مغز که سیگنال می‌دهد که چیزی آشنا به نظر می‌رسد یا خیر! که به نوعی بدون خاطراتی که پشتیبان آن هستند تحریک شده است.
تئوری دیگر این است که دژاوو با خاطرات برساخته مرتبط است؛ خاطراتی که واقعی به نظر می‌رسند اما واقعی نیستند. این شکل از دژاوو شبیه به احساسی است که نمی‌توانید بین چیزی که واقعاً اتفاق افتاده و رویا، تفاوت قائل شوید. با این‌حال، پژوهشگران از این ایده دست شستند.
پژوهشگران مطالعه‌ای با تصویرسازی تشدید مغناطیسی کارکردی (fMRI) برای اسکن مغزی 21 شرکت‌کننده استفاده کردند، زیرا که پیش‌تر، نوعی دژاوو ناشی از بودن در شبیه‌سازی را تجربه کرده بودند. جالبی ماجرا اینجاست که مناطقی از مغز که درگیر حفظ خاطرات هستند، مانند هیپوکامپ، آن‌طور که ما گمان می‌کنیم اگر این احساس با یک خاطره کاذب مرتبط باشد، تحریک نمی‌شوند.
در عوض، پژوهشگران دریافتند که نواحی فعال مغز آنهایی هستند که در تصمیم‌گیری نقش دارند. آنها این نتیجه را به این معنا تفسیر می‌کنند که دژاوو می‌تواند در عوض، نتیجه‌ای از انجام نوعی حل تعارض توسط مغز ما باشد. به عبارت دیگر، مغز ما مانند یک رولودکس‌ـــ به دنبال هرگونه تضاد بین آنچه که فکر می‌کنیم تجربه کرده‌ایم و آنچه واقعاً برای‌مان اتفاق افتاده است‌ـــ، حافظه‌های‌مان را بررسی و بازبررسی می‌کند!
دژاوو و جهان های موازی
جهان‌های موازی اشاره دارد به بی‌شمار جهان دیگر که در کنار جهان ما وجود دارند! امّا بعید می‌دانیم که به پرسش دژاوو چیست پاسخ دهند!
خب شاید اگر بخواهید به روش غیرمرسوم دژاوو را توضیح دهید، درهم‌تنیدگی کوانتومی بهترین گزینه باشد! گفتی همه‌چیز زیرسر ذرّه‌هایِ اسرارآمیز زیراتمی است و در بطن ماجرا، دژاوو پنجره‌ای است به سوی جهانی دیگر. امّا چرا نمی‌شود تمام شانس‌مان را روی این توضیح خرج کنیم؟ «آزمودن» دوستان من!
گیرم که این فرضیهٔ جهان‌های موازی درست باشد، امّا طبق نظریه‌پردازی‌های آنها، باید رادیویی را با فرکانس‌های گوناگون تصوّر کنیم، و ما هم فقط قادریم به یک کدام از این فرکانس‌ها گوش دهیم، بنابراین اساساً این دژاووی ِما زمانی رخ می‌دهد که برای لحظه‌ای، سهواً فرکانس‌ها روی هم بیفتند، تعامل‌هایِ بین‌جهانی برای لَختی در زمان! (خود این نظر هم باگ دارد، اگر فرکانس‌ها فرق دارند چطور روی هم میفتند؟)، آدم را یاد فیلم‌های پاپ-کرنی مارول می‌اندازد، ولی خوب همه چیز روی تئوری احتمال و نظریه چندجهانی بنا شده که نمی‌شود آزمودش بنابراین شاید بهتر باشد، دست از آن بشوییم!
چرا بعضی از افراد بیشتر دژاوو را تجربه کنند؟
اوکانر تخمین می‌زند که یک فرد سالم به طور متوسط، یک بار در ماه، دژاوو را تجربه می‌کند و به طور عام، عوامل زیادی می‌توانند شانس شما را برای احساس دژاوو افزایش دهند. خوب در واقع امر یعنی:
چقدر خسته و استرسی هستید؟ زمانی که مغز شما تا این اندازه خسته شده، سیستم عصبی داخلی شما فرصتی برای بهبودی و تنظیم واقعی خود نداشته است. بنابراین شلیک عصبی شما به احتمال زیاد کمی کند است و منجر به دژاوو می‌شود.
تحقیقات همچنین ارتباط احتمالی بین انتقال دهندهٔ عصبی دوپامین (تقویت‌کننده‌ای چهره و معروفِ خلق و خو) و دژاوو را برجسته کرده است.
دوپامین انتقال دهنده‌ای عصبی و محرک‌زاست. اوکانر توضیح می‌دهد که وقتی در بارهٔ نواحی مغزی، که سیگنال‌های آشنایی‌پنداری را نشان می‌دهند، صحبت می‌کنیم، درَشان اثر دوپامینرژیک وجود دارد؛ به این معنی که دوپامین درگیر است.
به همین دلیل است که مصرف داروهای دوپامینرژیک، تفریحی یا با کاربرد پزشکی، اغلب باعث افزایش گزارش‌های دژاوو همراه می‌شوند.
بیشتر بخوانید:
چرا مثل گذشته دژاوو را تجربه نمی‌کنید؟
یک عامل دیگر نیز وجود دارد. تا به حال تعجب کرده‌اید که چرا مثل گذشته دژاوو را تجربه نمی‌کنید؟ خوب این به این دلیل است که، طبق تحقیقات علمی دقیق، عذرخواهی می‌کنم، امّا شما کمی پیر شده‌اید! متأسفانه، مانند بسیاری از مشکلات حافظه، این فقط یک بخش طبیعی از پیری است.
اوکانر می‌گوید:
شما کمتر متوجه اشتباهات می‌شوید.
این واقعاً جالب است که افراد جوان‌تر دژاووی بیشتری تجربه می‌کنند. معمولاً انتظار می‌رود که افراد مسن‌تر دارای ویژگی‌های عجیب و غریب حافظه باشند. با این‌حال، این پدیده برای جوانان بیشتر اتفاق می‌افتد، زیرا افراد جوان‌تر معمولاً نوع بیشتری از فعالیت‌های محرّک غصبی در مغز خود دارند. آنها عموماً فعال‌تر هستند و یک بخش جلویی مغز واقعاً سالم و واقعی دارند.
آیا دژاوو می‌تواند نشانه بیماری باشد؟
اگر حافظه شما یاری‌تان کند، اکنون می‌دانید که دژاوو مکانیسم ذهنی سالم است؛ پدیده‌ای بدون خطر! امّا اگر مدام احساس دژاوو داشته باشید چه اتفاقی میفتد؟ یعنی اگر هر تجربهٔ جدیدی آشنا به نظر می‌رسید آن‌موقع چطور؟
بله خیلی عجیب است، امّا این امر، ممکن است برای برخی افراد اتفاق بیفتد. اوکانر می‌گوید: «مورد شگفت‌آور از مردی در فنلاند وجود داشت که ترکیبی از داروهای آنفولانزا را مصرف کرده بود که برای نورون‌هایِ دوپامین محرک بودند.» اوکانر می‌گوید، این باعث شد که او دژاووی مداوم داشته باشد.
به نظر او آنقدر جالب بود که مدتی به مصرف آنها ادامه داد؛ امّا در نهایت تاثیر خود را از دست داد!
انواع دژاوو
با این‌حال، برخی از مردم این فتیش را ندارند که از این وضعیت لذت ببرند. منظور همان افرادی هستند که از «déjà vécu» (فرانسوی به معنای «از پیش زندگی‌شده») رنج می‌برند، دائماً این احساس را دارند که قبلاً وضعیت فعلی‌ِشان را تجربه کرده‌اند. القصه، هیچ چیز برای آنها تازگی ندارد!
یکی از چیزهایی که افراد مبتلا به دژاوِکو را بسیار جالب می‌کند این است که توانایی بررسی این احساسات را از دست می‌دهند. اوکانر می‌گوید: «اغلب این افراد به سادگی از تماشای تلویزیون دست می‌کشند، چرا که احساس می‌کنند هر قسمت را قبلاً دیده‌اند؛ همه چیز شبیه به تکرار مکررات است!»
اگرچه جالب و بدیع به نظر می‌رسد، اما دیدن آن دلخراش است زیرا اغلب ممکن است در بیماران مبتلا به زوال عقل اتفاق بیفتد و حتّی نشانه‌ای از بدتر شدن سیر پیشرفت آن باشد.
آنتاگونیست دژاوو: ژمه‌وو!
یک آنتاگونیست موازی عجیبی هم با دژاوو وجود دارد: ژمه‌وو (jamais vu)، هرگز ندیده! این ترکیب فرانسوی اساساً به معنای عدم شناخت موقعیتی است که منطقاً باید آشنا باشد و اغلب با فراموشی همراه است، امّا این پدیده چیزی بیش از یک نقص حافظه لحظه‌ای است.
اوکانر توضیح می دهد: «این فراموشی مرسوم نیست. احساس سرگردانی است. مثل آن‌که باید چیزی را تشخیص دهید امّا ندهید! نکته واقعاً مهم این عنصر، آگاهی است. شما می‌دانید که این احساس در واقع اشتباه است، مگر اینکه متوجه آن شوید، البته در زمان دریافتن آن، دیگر ژمه‌وو را تجربه نمی‌کنید.»
این اتفاق کمتر از دژاوو رخ می‌دهد، اما مانند دژاوو، زمانی اتفاق می‌افتد که ما خسته هستیم و برای جوانان بیشتر از افراد مسن اتفاق میفتد.
برخی از آزمایش‌های آزمایشگاهی ظاهراً توانسته‌اند در شرکت‌کنندگان ژمه‌وو را تحریک کنند. به عنوان نمونه، مطالعه‌ٔ دانشگاه لیدز که در آن، از 93 شرکت‌کننده خواسته شد تا یک کلمه آشنا (در این مورد: در) را در طی دو دقیقه مکرراً بنویسند.
پس از این زمان، بیش از 70 درصد از شرکت‌کننده‌ها با وجود اینکه منطقاً می‌دانستند که «در» درست نوشته شده یا در حقیقت یک کلمه واقعی است، به آنچه که نگاشته بودند، شک کردند.
جالب‌ترین چیز در مورد این آزمایش، این است که می‌توان آن را در هر جایی تکرار کرد. بنابراین، اگر دو دقیقه وقت و یک خودکار دارید، به سادگی بعد از ما تکرار کنید: در، در، در، در…
بیشتر بخوانید:
| گوشت مصنوعی آزمایشگاهی تأییدیه FDA را دریافت کرد! |
| کشف قدیمی‌ترین کهکشان توسط جیمز وب [+ تصاویر] |
| ایران در سال 2040 یکی از خشک‌ترین کشورهای دنیا است! |
منبع: ScientificAmerican ،BBCFocus ،Medium
لطفاً دیدگاه خود را درباره دژاوو چیست ؟ در بخش کامنت‌ها با تکراتو در میان بگذارید.
