در ماه آوریل سال 1979، یک سلاح بیولوژیکی سری از آزمایشگاهی در اتحاد جماهیر شوروی به صورت تصادفی خارج شد و منجر به کشته شدن حداقل 66 نفر و تعداد نامعلومی حیوان در روسیه مرکزی کنونی شد.
حال، پس از پشت سر گذاشتن تقریبا 40 سال، محققان موفق به تعیین توالی ژنوم این باکتری شدند. این مطالعه محققان تایید می کنند، سویه ای از باکتری سیاه زخم، باکتری باسیلوس آنتراسیس توسط دانشمندان روسی اصلاح شده بود.
اگر چه جنگ سرد به پایان رسیده؛ اما تهدید یک جنگ بیولوژیکی هنوز هم وجود دارد. حال، محققان با شناسایی توالی ژنتیکی این گونه سیاه زخم، موفق به شناسایی باکتری مرگبار شده اند. همچنین با این مطالعه می توانیم، امیدوار باشیم که محققان موفق به کشف روش هایی برای متوقف کردن این باکتری خواهند شد.
این مطالعه همچنین، از استراتژی ها و قابلیت های اتحاد جماهیر شوروی در زمینه جنگ بیولوژیکی پرده بر می دارد. در زمان این حادثه، این سویه سیاه زخم در آزمایشگاه مخفی به نام کامپوند 19، در نزدیکی شهر سوردلوفسک (یکاترینبورگ کنونی) نگهداری می شده است.
اما روز 2 آوریل سال 1979، باکتری اصلاح شده از فیلتر هوا (که پس از تعویض درست نصب نشده بود) از آزمایشگاه خارج شده بود. این باکتری در عرض یک هفته، دست کم 66 نفر – و با توجه به برخی گزارش ها حتی تا 105 نفر- را از پای در آورده بود.
مقامات شوروی در آن زمان، عامل شیوع بیماری را گوشت های آلوده فروخته شده در بازار سیاه می دانستند؛ اما تحقیقی که در سال 1994 توسط محققان دانشگاه هاروارد انجام شد، نشان داد، علت واقعی این واقعه، انتشار اسپور سیاه زخم از آزمایشگاه کامپوند 19 بوده است.
به نوشته بث مول از وب سایت ArsTechnica: “این یکی از بزرگترین شیوع های سیاه زخم در تاریخ، و یکی از معدود شواهد موجود از سلاح های بیولوژیکی شوروی است. “
بسیاری از کارشناسان از این واقعه به عنوان یک ” چرنوبیل بیولوژیکی ” نام می برند. فاجعه اتمی چرنوبیل بدترین حادثه اتمی غیرنظامی تاریخ بوده که در سال 1986 در نیروگاه چرنوبیل اوکراین روی داده است. در پی این فاجعه، قریب به 5 میلیون نفر آسیب دیدند و بسیاری از افراد به بیماری های خطرناک از جمله سرطان تیروئید مبتلا شدند و هنوز هم با گذشت چند دهه از این فاجعه، آثاری از مواد رادیو اکتیو و جهش های ژنتیکی در مردم منطقه مشاهده می شود.
در واقع، اگر در آن روز باد به سمت مرکز شهر می وزید، هزاران نفر و یا حتی صدها هزار نفر، می توانستند در اثر این حادثه کشته شوند.
اما با وجودی که تحقیقات سال 1994 نشان داد، عامل این واقعه، باکتری سیاه زخم بوده؛ ولی تا به حال دانشمندان قادر به تعیین توالی ژنتیکی این سلاح بیولوژیکی نبوده اند. باکتری باسیلوس آنتراسیس عامل بیماری سیاه زخم است. این باکتری حتی در حالت طبیعی و اصلاح نشده خود هم بسیار وحشتناک است.
البته این بیماری معمولا در انسان بسیار نادر است و بیشتر در حیوانات گیاهخوار اهلی شیوع پیدا می کند؛ اما این باکتری ها قادر به ایجاد اسپورهایی هستند که تقریبا غیر قابل تخریب و تشخیص هستند و می توانند برای چند دهه، سالم باقی بمانند.
هنگامی که این باکتری استنشاق، خورده، و یا به هر روش دیگری وارد بدن ما شود، عفونت و سمی ایجاد می کند که تنها در عرض چند روز موجب مرگ می شود. خوشبختانه، بیماری سیاه زخم با مصرف منظم آنتی بیوتیک از بین می رود، همچنین برای این بیماری، واکسنی نیز ساخته شده است.
اما در طول دوران جنگ سرد، شوروی در حال ساخت سویه ای از سیاه زخم بود که قادر به مقاومت در برابر آنتی بیوتیک و همچنین واکسن بود. برای کشف بررسی نسخه نهایی این بیماری، تیمی از محققان دانشگاه آریزونا شمالی، نمونه هایی از این باکتری مرگبار را که متعلق به یکی از قربانیان واقعه 1979 بود، مورد آزمایش قرار دادند.
از آنجایی که این باکتری ها در فرمالدئید نگهداری می شده اند، دی ان ای نمونه ها آسیب دیده بود؛ اما با این وجود، محققان با در کنار هم قرار دادن بخش های باقی مانده، موفق به ایجاد ژنوم کاملی از کدهای دی ان ای باکتری شدند.
محققان هنگامی که این سویه جدید را با خانواده گونه های دیگر سیاه زخم مقایسه کردند، دریافتند، سویه جدید، یکی از بستگان بسیار نزدیک باکتری اصلی باسیلوس آنتراسیس بوده است. در واقع، محققان، تنها قادر به مشاهده تفاوت های ژنتیکی اندکی بین این دو سویه بودند.
اما نتایج این مطالعه همچنین نشان می دهد، محققان شوروی ممکن است تلاش کرده اند تا سویه سیاه زخم جدید خود را کشنده تر از نسخه اصل آن کنند. البته این فقط سویه ای است که از آزمایشگاه کامپوند 19 خارج شده است، بنابراین ما هنوز از دیگر سویه ها و باکتری های موجود در این آزمایشگاه فوق سری چیزی نمی دانیم.
همچنین شایعات مشابهی وجود دارد که دانشمندان شوروی در حال اصلاح باکتری طاعون (یـِرسینیا پستیس)، باکتری فرانسیسلاتولارنسیس عامل بیماری تولارمی، و باکتری لژیونلا عامل بیماری لژیونر بوده اند. این شایعات از آنجایی قوت می گیرد که شواهدی مبنی بر به کارگیری سلاح های بیولوژیکی اتحاد جماهیر شوروی در آزمایشگاه های روسیه امروز وجود دارد.
فرض بر این است که مکان هایی مانند کامپوند 19 باید در سال 1975 پس از تصویب کنوانسیون منع سلاح‌های بیولوژیکی بسته شده باشد؛ اما حادثه سوردلوفسک، خلاف چنین چیزی را به اثبات می رساند. به نظر می رسد، آزمایش بر روی سلاح های بیولوژیکی تا سال ها بعد هم ادامه داشته است.
مول در ادامه یادداشت خود می نویسد: “در واقع، گزارش هایی که از کشورهای جدا شده از شوروی در دهه 1990 در اختیار داریم، از برنامه های گسترده ای در زمینه سلاح های بیولوژیکی با بهره گرفتن از ده ها هزار محقق و بودجه های کلان خبر می دهد.”
از آن آنجایی که مقامات روسیه، از دسترسی به اطلاعات آزمایشگاه ها و امکانات باقی مانده از دوران شوروی خودداری کرده اند. بنابراین با وجودی که مدارک موثقی از وجود سلاح های بیلوژیکی در اختیار نداریم، در عین حال، هیچ مدارکی هم دال بر عدم وجود چنین سلاح هایی در اختیار نداریم.
این مطالعه در نشریه ” mBio” به چاپ رسیده است.
.
منبع: sciencealert
