با پیشرفت تکنولوژی و گذار از دوران دیجیتال به عصر تکنولوژی، امروزه دیگر اجتناب از اینترنت به تصوری غیرقابل باور برای بسیاری از مردم تبدیل شده است. از همین رو محققان با پدیده‌ای مواجه شدهاند که بی‌گمان بسیاری از ما چندان به آن توجه نمی کنیم: اعتیاد به اینترنت. با تکراتو همراه باشید.
آیا شما بیش از حد در اینترنت به بازی‌های کامپیوتری می‌پردازید؟ آیا مجبور می‌شوید، به صورت آنلاین خرید کنید؟ نمی‌توانید از چک کردن نوتیفیکیشن‌های فیسبوک و دیگر شبکه‌های اجتماعی دست بردارید؟ آیا با استفاده بیش از حد از کامپیوتر، زندگی روزمره شما هم مختل میشود؟ اگر پاسخ شما به هر یک از سوالات فوق مثبت است، ممکن است شما هم به اختلال اعتیاد به اینترنت یا Internet Addiction disorder دچار شده باشید، موردی که از آن به عنوان استفاده مضر از اینترنت (CIU) یا استفاده مشکل زا از اینترنت (PIU) نیز نام برده میشود.
این اختلال، ابتدا در سال 1995، توسط دکتر ایوان گلدبرگ به عنوان یک اختلال واقعی مورد بررسی قرار گرفت، اما در آن زمان این مورد بیشتر جنبه تئوریک داشت و گاهی به کنایه از آن به عنوان یک «اختلال واقعی» نام برده می‌شد.
اما با همه‌گیر شدن اینترنت، این اختلال با سرعت فزاینده‌ای افزایش یافت و بسیاری از محققان، مشاوران درمانی، پزشکان و روان‌شناسان به آن به عنوان یک اختلال واقعی توجه کردند. اگر چه اعتیاد به اینترنت، به طور رسمی به عنوان یک اختلال در کتابچه‌ی «راهنمای آماری تشخیصی اختلالات روانی (DSM5)» به رسمیت شناخته نمی‌شود، اما در فرهنگهای آمریکایی و اروپایی، تا 8.2 درصد جمعیت دچار آن هستند.
با این وجود، برخی گزارش‌ها از آمار 38 درصدی در این مورد نام می‌برند. این اختلاف فاحش در آمارها، به این دلیل است که معیارهای درست و استانداردی برای این اختلال لحاظ نشده است. محققان در این مورد، اختلاف نظرهای زیادی دارند و تحقیقات آن‌ها در کشورها و فرهنگهای مختلف، نتایج متفاوتی را هم در پیداشته است.
پیشرفت مطالعه‌ی این اختلال که در زمره‌ی مشکلات روانی قرار میگیرد، بیش از هر چیزی، ناشی از عدم استانداردسازی در این زمینه‌ی مطالعاتی بوده است. با این حال، به طور کلی در میان محققان پذیرفته شده است که اعتیاد اینترنتی، تنها زیر مجموعه‌ای از اعتیاد به تکنولوژی است.
همان‌طوری که از نام آن هم واضح است، این اختلال بر توجه بیش از حد به اینترنت دلالت دارد، همچون اعتیاد به دیگر رسانه‌ها، از جمله اعتیاد به تلویزیون، اعتیاد به رادیو و انواع دیگر اعتیاد به رسانه‌ها. با توجه به انفجار عصر دیجیتال، این اختلال نیز در صدر فهرست این نوع اعتیادها قرار گرفته است.
نگرانی در مورد این مشکل روانی، این است که ما به طرز بی‌نهایت پردامنه‌ای، با تکنولوژی احاطه شده‌ایم. در عصر دیجیتال، اینترنت به همه جا نفوذ کرده است. اکثر کارهایی که انجام می‌دهیم را می‌توان در اینترنت هم انجام داد. می‌توانید یک پیراهن را در یک فروشگاه آنلاین سفارش دهید یا بدون هیچ نگرانی سفارش پیتزا بدهید. زمانی هم که بی‌خوابید، می‌توانید یک نفر را برای بازی آنلاین پیدا کنید، قطعا همیشه کسی هست که با شما بازی کند!
به همین دلیل درمان و جلوگیری از این اعتیاد، واقعا دشوار است. چرا که ما همیشه با اینترنت احاطه شده‌ایم و بسیاری از ما، مجبوریم (بنا به شرایط شغلی و…) به صورت روزانه از آن استفاده کنیم.
فقط به این خاطر که شما از اینترنت استفاده می‌کنید، ویدئوهای یوتیوب را تماشا می‌کنید یا به صورت مداوم شبکه‌های اجتماعی را بررسی می‌کنید، دچار این اختلال نیستید. مساله زمانی اتفاق می‌افتد که این فعالیت‌ها، زندگی عادی شما را مختل کنند. به طور کلی، اعتیاد به اینترنت به دسته‌های مختلفی تقسیم میشود. انواع رایج‌تر اعتیاد به اینترنت عبارتند از:
- اعتیاد به بازی‌های کامپیوتری
- شبکه‌های اجتماعی
- ایمیل
- وبلاگ‌نویسی
- خرید آنلاین
- استفاده بیش از محتوای مستهجن اینترنتی
محققان می‌گویند، اعتیاد به اینترنت لزوما به معنای زمان صرف شده در اینترنت نیست، بلکه به نحوه استفاده از آن وابسته است.
به عبارت دیگر، خطر استفاده از اینترنت میتواند به اندازه مقدار زمان صرف شده در آن اهمیت داشته باشد. ممکن است که نوجوانان یا افراد خردسال از شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های دوست‌یابی استفاده کنند که در آن افراد کودک آزاری هم عضو باشند. اما این مورد، تنها از یکی از جنبه‌های چند بعدی اعتیاد به اینترنت است. دیگر عوامل خطرزای این نوع اعتیاد شامل اختلالات فیزیکی، اختلالات اجتماعی و عملکردی، اختلالات عاطفی و استفاده مضر از اینترنت هستند.
چه چیزی باعث اعتیاد به اینترنت میشود؟
مانند بسیاری از اختلالات، دقیقا علت اعتیاد به اینترنت مشخص نشده است. اعتیاد اینترنتی، ویژگی‌های متعددی دارد. برخی شواهد نشان می‌دهد که اگر شما از این اختلال رنج می‌برید، ساختار مغز شما مشابه افرادی است که از وابستگی به مواد مخدر رنج می‌برند.
مورد جالب توجه دیگر این است که برخی مطالعات، این اعتیاد را به تغییر ساختار فیزیکی مغز هم مرتبط می‌دانند، به طور خاص، برخی شواهد نشان می‌دهد، میزان اعتیاد اینترنتی، میتواند تغییراتی را در مادهی خاکستری در ناحیه پیشانی مغز به وجود بیاورد. این قسمت از مغز وظیفه، یادآوری جزئیات، توجه، برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی وظایف را برعهده دارد.
مطالعات نشان می‌دهد که یکی از دلایل این اختلال، تغییرات ساختاری در ناحیه پیشانی مغز است که به توانایی فرد برای اولویت‌بندی وظایف منتهی میشود، به این ترتیب، اینترنت به اولویت فرد بدل میشود.
به نظر می‌رسد اختلال اعتیاد به اینترنت، علاوه بر سایر اختلالات وابستگی، روی مرکز لذت مغز هم تاثیر می‌گذارد. رفتارهای اعتیادزا باعث افزایش ترشح هورمون دوپامین نیز میشود. از دوپامین که توسط سلولهای عصبی برای انتقال پیام به دیگر سلولهای عصبی مورد استفاده قرار میگیرد، اغلب به‌عنوان مادهی «لذت مغز» نام برده میشود. سلولهای دوپامین در بخش میان مغز در اعماق پایه‌ی مغز قرار دارند و پیام‌‌هایی را به نواحی از مغز که در آن مولکول‌‌های دوپامین ترشح شدهاند، می‌‌فرستند. مانند سلولهای دوپامینی که در کنترل عمل، شناخت و پاداش نقش دارند. مطالعات نشان دادهاند، سیستم دوپامین میتواند باتجربه‌‌های پاداشی مانند خوردن، داشتن رابطه جنسی و یا مصرف مواد مخدر فعال شود.
در مغز، این عامل قطع اتصال گیرنده‌‌های آدنوزین است. در حالت عادی، اتصال آدنوزین به گیرنده‌‌اش، باعث تنظیم عملکرد سلولهای عصبی و طبیعتا کاهش فعالیت آن پس از گذشت زمان و انجام کار میشود. این فرآیندی است که در نهایت موجب میشود، فرد احساس خستگی کند. طبیعی است که با قطع اتصال گیرنده‌‌های آدنوزین، فعالیت سلولهای عصبی زیاد میشود و دیگر فرد احساس خستگی نمی‌‌کند.
با گذشت زمان، نیاز به فعالیت‌های بیشتر و بیشتری است تا یک پاسخ لذت بخش پدید آید. این بدان معناست که اگر فرد تجربه‌ی یک بازی آنلاین یا خرید آنلاین لذت بخش را داشته باشد و از اعتیاد به اینترنت رنج ببرد، باید رفتارهای بیشتر و بیشتری در این رابطه داشته باشد تا حس وابستگی خود به اینترنت را ارضا کند.
اثرات تقویت متغیر اعتیاد به اینترنت یکی دیگر از دلایل این رفتار است. بر اساس نظریه‌ی «تقویت روابط متغیر (VRRS)»، دلیل اینکه فرد ممکن است به فعالیت‌های اینترنتی (مانند بازی، قمار، خرید و غیره) وابستگی داشته باشد، این است که برای فرد پاداش به همراه می‌آورد. البته این پاداش، قاعدتا مالی نیست، بلکه پاداش لذت‌بخشی است که با ترشح هورمونهای لذت در مغز ترشح میشود.
به این ترتیب، جستجوها و گذرهای ثابت شما در اینترنت منجر به پاداش‌های متعددی میشود که غیرقابل پیشبینی است. شاید اعتیاد شما به فیسبوک لایه‌ی چندگانه و غیر قابل پیشبینی از پاداش‌ها را به همراه داشته باشد. این به این معناست که هر بار که به پروفایل خود در فیسبوک سر می‌زنید و به‌روزرسانی می‌کنید، خبرهای مکرر و غیرمنتظره‌ای را دریافت می‌کنید.
شاید شما متوجه شوید که یکی از دوستان شما به تازگی ازدواج کرده است. بار دیگر، وقتی وارد فیسبوک می‌شوید، خبردار می‌شوید که دوست دیگری بچه‌دار شده است یا شاید کسی که خیلی دوستش دارید، به تازگی از همسرش جدا شده است! هر کدام از این خبرها و به روز رسانی‌ها، میتواند نتایج غیر قابل پیشبینی و سرگرم‌کننده‌ای در برداشته باشد. همچون بازی‌های اعتیاد آور اینترنتی که گویی هرگز قرار نیست، به پایان برسند.
اختلالات زیستی هم میتواند، یکی از عوامل مهم اعتیاد به اینترنت باشد. اگر شما هم یکی از افرادی هستید که فکر می‌کنید، دچار اختلال اعتیاد به اینترنت هستید، سطوح هورمونهای دوپامین و سروتونین شما در مقایسه با دیگر افراد جامعه، کمتر است.
سروتونین یکی از ناقل‌‌های عصبی (نروترنسمیترها) فعال در سیستم عصبی مرکزی است. کمبود این هورمون در خون باعث افزایش حالاتی مانند افسردگی، دلهره، دردهای میگرنی، فشارخون بالا و بیخوابی میشود. این کمبود، ممکن است که افراد وابسته به اینترنت را مجبور به انجام رفتارهای بیشتر (مرتبط به اینترنت) کند تا در مقایسه با دیگر افراد، پاسخ‌های مشابهی را دریافت کنند. به این ترتیب، فرد برای رسیدن به لذت، رفتارهای اینترنتی بیشتری را انجام می‌دهد.
اعتیاد به اینترنت به اضطراب و افسردگی هم مرتبط است. در اغلب موارد، اگر فرد از اضطراب یا افسردگی رنج ببرد، ممکن است که برای خارج شدن از این شرایط به اینترنت متوصل شود. به همین ترتیب، افراد خجالتی و افرادی که دارای روابط اجتماعی ناخوشایندی هستند ممکن است که در معرض خطر بیشتری برای این نوع اعتیاد قرار داشته باشند. اگر مضطرب و افسرده هستید، ممکن است که برای تخلیه روحی به اینترنت بروید و اگر خجالتی هستید یا به لحاظ اجتماعی ناخوشایند هستید، ممکن است به اینترنت بروید، جایی که دیگر نیازی به تعاملات اجتماعی ندارید!
علائم اعتیاد به اینترنت چیست؟
علائم و نشانه‌های اعتیاد به اینترنت ممکن است که به هر دو صورت فیزیکی و عاطفی بروز پیدا کنند. برخی از نشانه‌های عاطفی این اختلال روحی عبارتند از:
- افسردگی
- عدم صداقت
- احساس گناه
- اضطراب
- احساس رضایت هنگام استفاده از کامپیوتر
- ناتوانی در تنظیم اولویت‌های زندگی یا برنامه‌ریزی
- تنهایی و انزوا
- عدم احساس گذر زمان
- داشتن حس تدافعی
- عدم فعالیت و دوری از کار و اشتغال
- پریشانی و آشفتگی
- نوسانات خلقی
- ترس
- خستگی از انجام کارهای عادی و روزمره
- تاخیر در انجام کارهای عادی و روزمره
علائم فیزیکی اعتیاد به اینترنت، ممکن است که شامل موارد زیر باشد:
- کمر درد
- سندرم تونل کارپ (نشانگان مجرای مچ دستی)
- سردرد
- بیخوابی
- تغذیه نامناسب (کم‌خوری یا پرخوری برای دور نشدن از کامیپوتر)
- بهداشت شخصی نامناسب (به عنوان مثال، حمام نرفتن برای ماندن در اینترنت)
- گردن درد
- خشکی چشم و دیگر مشکلات بینایی و سایر مشکلات بینایی
- افزایش یا کاهش وزن
اثرات اعتیاد اینترنتی چیست؟
اگر از وابستگی به اینترنت رنج می‌برید، ممکن است که این وابستگی یا اعتیاد بی‌حد و حصر شما به اینترنت، روی روابط شخصی، زندگی کاری، امور مالی یا تحصیلی‌تان تاثیر بگذارد. افرادی که از این وضعیت رنج می‌برند ممکن است که خود را از دیگران جدا کنند و زمان زیادی را به تنهایی صرف کنند که اثرات زیادی روی زندگی اجتماعی و شرایط اقتصادی آن‌ها می‌گذارد.
علاوه بر این، این افراد می‌توانند در جهت پنهان کردن رفتارهای آنلاین خود، شخصیت‌های جایگزینی را پدید بیاورند. همچنین این افراد در خطر ورشکستگی و بحران‌های مالی ناشی از ادامه بازی‌ها، قمار و خرید آنلاین هستند. معتادان اینترنت، همچنین ممکن است که در روابط جدید و اجتماعی خود دچار مشکل شوند، چرا که در محیط آنلاین نسبت به محیط واقعی (فیزیکی) آزادی بیشتری را احساس می‌کنند.
چگونه تشخیص داده میشود؟
اگرچه فعالیت‌ها در زمینه‌ی سلامت روان در حال افزایش است و اخیرا اعتیاد اینترنتی نیز به عنوان یک نوع اختلال به راهنمای آماری تشخیصی اختلالات روانی افزوده شده است که نیاز به تحقیقات بیشتری دارد، اما تشخیص استانداردی به عنوان یک اختلال اعتیاد یا وابستگی به اینترنت هنوز کشف نشده است.
این اختلال همچنین یک عامل مهم برای متغیر کلی شیوع اختلالات در جمعیت‌هاست که درصدی بین 0.3 تا 38 را به خود اختصاص داده است. یکی از پذیرفته‌ترین تشخیص‌های اعتیاد به اینترنت در مقاله سال 2005، دابیلو.کی. بیرد گزارش شده که در نشریه «CyberPsychology and Behavior» منتشر شده است. بیرد در مقاله خود پنج معیار را برای تشخیص اختلال اعتیاد به اینترنت در نظر گرفته است:
- آیا بیش از حد مشغولیت ذهنی اینترنت را در سر دارید؟ (به طور مداوم به استفاده از اینترنت در گذشته یا آینده، فکر می‌کنید)
- آیا برای متوقف کردن، کاهش یا کنترل استفاده از اینترنت، با مشکل مواجه شده‌اید؟
- آیا هنگام تلاش برای کنترل استفاده از اینترنت، بیقرار، عصبی و یا تحریک می‌شوید؟
- آیا زمانی بیشتر از آنچیزی که باید در اینترنت می‌مانید؟
بیرد در مطالعه خود نشان می‌دهد، حداقل یکی از موارد فوق در تشخیص اعتیاد اینترنتی وجود دارد:
- آیا به خاطر اینترنت، روابط عاطفی، شغلی یا تحصیلی را به خطر انداخته‌اید؟
- آیا برای اینکه میزان وابستگی خود به اینترنت را پنهان کنید، مداوما به اعضای خانواده، درمان‌گران و دیگر افراد دروغ می‌گویید؟
- آیا از اینترنت به عنوان راهی برای فرار از مشکلات و رهایی از خلق و خوی ناهنجار خود (از جمله، حس گناه، اضطراب، افسردگی و بینظمی) استفاده می‌کنید؟
اگر به دنبال این هستید که میزان این اختلال روحی را مشخص کنید، به احتمال زیاد یک آزمون روانشناسی یا پرسش‌نامه‌ای برای ارزیابی به شما داده میشود. رایج‌ترین ابزارهایی که برای ارزیابی تشخیص این نوع اعتیاد مورد استفاده قرار می‌گیرند، شامل موارد زیر است:
- تست اعتیاد به اینترنت جوان
- پرسش‌نامه سو استفاده از اینترنت (PIUQ)
- مقیاس وسواس فکری استفاده از اینترنت (CIUS)
راه‌های درمان
گام نخست در مورد درمان، تشخیص وجود آن است. اگر به این باور نرسیده‌اید که چنین اختلالی دارید، احتمالا به دنبال درمان آن هم نیستید. یکی از مشکلات عمده اینترنت این است که اغلب بدون پاسخ و بدون محدودیت است. فرد پشت یک صفحه نمایش پنهان است و برخی چیزهایی که میتواند انجام دهد یا بگوید را هرگز به صورت شخصی (به جز محیط آنلاین) انجام نمی‌دهد.
همچنین در این مورد که آیا درمان برای این اختلال، ضروری است، هنوز توافق نظری بین محققان وجود ندارد. برخی از محققان باور دارند که اختلال اعتیاد به اینترنت بیماری زودگذر است که معمولا به خودی خود رفع میشود. مطالعات نشان می‌دهد که رفتار خود اصلاحی میتواند به موفقیت بیانجامد. رفتارهای اصلاحی میتواند شامل نرم افزارهایی باشد که استفاده از اینترنت و بازدید از انواع وب‌سایت‌ها را کنترل می‌کنند. اما بسیاری از محققان که در این مورد مطالعه کرده‌اند، بر این باورند که این روش اصلاحی کارآمد نیست.
برخی از محققان هم به این نتیجه رسیده‌اند که درمان دارویی برای اختلال اعتیاد به اینترنت موثر است، چرا که اگر فرد از اختلال رنج می‌برد، احتمال دارد که به یک وضعیت دیگر همچون اضطراب یا افسردگی هم دچار شده باشد. به طور کلی تصور میشود که اگر بتوان شرایط اضطراب یا افسردگی را برطرف کرد، ممکن است که به حل مساله اعتیاد به اینترنت هم به همین روش کمک کرد. مطالعات نشان دادهاند که داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی تاثیر زیادی بر میزان زمان صرف شده در اینترنت دارند و در برخی موارد می‌توانند، از 35 تا 16 ساعت در هفته از میزان صرف وقت فرد در اینترنت بکاهند. فعالیت فیزیکی نیز نشان دهنده اثربخشی و کاهش وابستگی به اینترنت است که منجر به افزایش سطح سروتونین میشود.
برخی از درمان‌های رایج روانشناسی برای اختلال اعتیاد اینترنتی، عبارتند از:
- درمان فردی، گروهی یا خانوادگی
- اصلاح رفتاری
- رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT)
- رفتار درمانی شناختی (CBT)
- اسب درمانی
- هنر درمانی
- تفریح درمانی
- واقعیت درمانی
به دلیل شیوع این اختلال در کشور آمریکا، مراکز و برنامه‌های درمانی زیادی برای درمان وابستگی به اینترنت راه‌اندازی شدهاند. در برخی موارد، شوک الکتریکی درمانی برای از میان برداشتن اعتیاد افراد به اینترنت استفاده شد که پس از گذشت زمانی کوتاه، این درمان ممنوع اعلام شد.
مرکز درمان ReSTART در سال 2009 در سیاتل راه‌اندازی شد که از کامپیوترهای پاتولوژیکی (آسیب شناسی) بهره می‌برد. این مرکز در سال 2013 یک صفحه کلید متصل به پورت یواس‌بی را به کار برد که از شوک ولتاژ بسیار پایینی استفاده می‌کرد که هنگام بازدید کاربران از وب‌سایت‌های خاص فعال می‌شد. در سایر نقاط دنیا هم مراکز درمانی مشابهی شروع به کار کرده‌اند.
در بسیاری از موارد، درمان‌های متداول برای درمان اختلال اعتیاد اینترنتی مورد استفاده قرار گرفته است. در این روش درمانی، از هر دو درمان دارویی و روانشناسی بهره برده شده است.
اختلالی مشکوک!
اگر چه در اصل، اعتیاد اینترنت به عنوان یک اختلال فریبنده تشخیص داده شد که در عصر دیجیتال افزایش یافت و در عصر اینترنت به یک اختلال واقعی تبدیل شد. با این حال، بسیاری از محققان مطمئن نیستند که اختلال اعتیاد به اینترنت یک اختلال است یا اینکه علائم دیگر اختلالات به این صورت بروز پیدا کرده است.
این موضوع وقتی پیچیده‌تر میشود که متوجه می‌شویم، اکنون دیگر همه چیز آنلاین شده است. به این ترتیب، در دنیای کنونی که همه چیز مبتنی بر اینترنت است، تفکیک دنیای آنلاین و آفلاین بسیار دشوار شده است. در دنیای اکنون، از سفارش غذا، ارتباط با دوستان، بازی و حتی تماشای تلویزیون همه دیگر به دنیای اینترنت راه یافته‌اند. با وجود راه یافتن دیگر تکنولوژی‌های دیجیتال به زندگی ما، دسترسی آسان‌تر به کامپیوترها ممکن شده است. اکنون ما دیگر مجبور نیستیم که از لحاظ جسمی مقابل کامپیوتر نشسته باشیم، می‌توانیم با استفاده از ابزارهای مختلف همچون تلفن‌های هوشمند، تبلت‌ها یا سایر دستگاه‌های الکترونیکی به اینترنت متصل شویم.
با این حال، محققان هنوز این سوال را مطرح می‌کنند که آیا استفاده بیش از حد از اینترنت، اعتیاد است یا یک اختلال وسواس‌گونه اجباری یا اختلال کنترل تکانه (تمایل به انجام عملی به منظور کاهش تنش و استرس افزایش یابنده‌ای که در نتیجه اوج گیری وسوسه‌های غریزی پدید می‌آید) است. در واقع، راهنمای آماری تشخیص اختلالات روانی در تصحیح جدید خود یادآوری کرده است که تحقیقات زیادی برای این اختلال لازم است.
.
منبع: تکراتو
