در زندان های هلند چگونه با مجرمان برخورد می‌شود ؛ آیا این روش‌ها در ایران جواب می‌دهد؟

در زمانی به سرمی‌بریم که به دلایل مختلف اجتماعی و فردی، شمار زندان‌ها در سراسر جهان در حال افزایش است. در همین حال، اگر رویکردهای درستی در دوره اقامت زندانیان در زندان‌ها به کار گرفته نشود، پیامدهای مخرب آن در زمانی که زندانیان وارد اجتماع می‌شوند، بیش از پیش نمایان می‌شود.

اما با همه‌ی این اوصاف، کشورهایی هستند که با اتخاذ قوانین مدون و به کار بردن مدرن‌ترین روش‌های روانشناسی به‌همراه سیستم‌های مناسب، به‌طور روز افزون در حال کاهش شمار زندان‌ها و مشخصا بزهکاری در سطح جامعه‌ی خود هستند.

هلند، یکی از کشورهای پیشرو در این زمینه است که توانسته به‌طور چشم‌گیری در این راه موفق باشد. حتی دولت هلند‌ اعلام کرده است که به دلیل کمبود زندانی، برخی از زندان‌های خود را تعطیل کرده است. ملیسا هگنبوم، خبرنگار بی‌بی‌سی که از زندان‌های هلند بازدید کرده، تجربه خود را در مقاله‌ای منتشر کرده است. در ادامه با تکراتو و روایت ملیسا هگنبوم همراه باشید.

زندان های هلند و برخورد با مجرمان روانی

وقتی وارد زندان زوول در هلند شدم، ابتدا به سختی قابل تصور بود که این ساختمان آرام (که در کنار یک فست‌فود و یک باغ شهری واقع شده)، بیش از 400 زندانی یا بیشتر را در خود جای داده است، کسانی که برخی از آن‌ها، از شدیدترین اختلالات روانی رنج می‌برند. در پارکینگ جای پارک خودرو نبود، هیچکس هم خارج از ساختمان نبود. حتی فورا نتوانستم بفهمم که کدام در برای من باز می‌شود، اما زمانی که وارد ساختمان شدم، دیدم که دوربین‌های مدار بسته بلافاصله شروع به ضبط تمامی حرکاتم کرده‌اند.

اگر چه در ابتدا وارد بخش کارکنان زندان شدم که با چند در قفل شده از بخش زندانیان جدا شده بود، هنوز تحت نظارت‌های امنیتی دقیقی قرار داشتم. در ورودی زندان، پاسپورت، کارت ورود و دوربینم را چک کردند و همچنین قبل از ورود به ساختمان زندان، تمامی وسایلی که همراهم بود، در گیت بازرسی اسکن شدند. از لحظه‌ای که از درب‌های فلزی سنگین رد شدم، به وضوح متوجه شدم که وارد یک زندان می‌شوم.

بیشتر بخوانید: عجیب‌ترین بیماری‌های روانی جهان ؛ وقتی مرزی بین واقعیت و خیال وجود ندارد!

حدود 124 مرد و 36 زن در اینجا زندگی می‌کردند که از زندانیان دیگر جدا شده بودند. یک سوم زنان در بخش بحران بودند، جایی که وضعیت آ‌ن‌ها قبل از ورود به بخش عمومی روانپزشکی تثبیت می‌شد. در سطح جهانی مورد این نادر است. در کشورهایی مانند بریتانیا و ایالات متحده، زندانیانی با مشکلات روانی، در همان بخش‌های زندانیان معمولی قرار می‌گیرند.

اما در زندان‌های هلند، زندانیان بر حسب جرایم در بخش‌های خاصی تقسیم می‌شوند. در واقع به این طریق، زندانیان از مراقبت‌های مناسب و ویژه‌ای که نیاز دارند، بهره‌مند می‌شوند. به این دلیل از زندان زوله (Zwolle) بازدید کردم تا بدانم، این تقسیم‌بندی چه تاثیری دارد و به چه میزان به کسانی که از نظر روانی مشکل دارند، کمک می‌کند. تمرکز اصلی من این است که بدانیم این شرایط به چه نحوی روی زنان تاثیر می‌گذارد.

پنج مرحله اجرای عدالت

یکی از موارد منحصر به‌فرد در سیستم کیفری هلند، این است که به جرم فرد در پنج مرحله رسیدگی می‌شود. بر اساس گزارش نشریه‌ی Criminal Behaviour and Mental Health، قانون هلند با قوانین بسیاری از کشورها متفاوت است، زیرا در آن فاصله‌ی بین اتهام کامل تا صلب اتهام، سه مرحله دارد.

از همین نویسنده بخوانید: همجنس‌گرایی در پنگوئن‌ها ؛ چرا روابط پنگوئن‌ها به نظر شرم‌آور است!

برای درک این موضوع، وضعیتی را در نظر بگیرید که فردی با مصرف مواد مخدر دچار روان‌پریشی می‌شود. اگر این فرد، پس از مصرف مواد، مرتکب جرم خشونت‌آمیزی شوند، تاحدی مجرم شناخته می‌شود؛ چرا که تصمیم به مصرف مواد مخدر گرفته است. اما اگر روان‌پریشی فرد به دلیل مصرف مواد مخدر نبود، ممکن است، در اتهام او تخفیف قائل شوند.

این نشان می‌دهد که در هلند، رفتار با بزهکاران دارای بیماری‌های روانی با بسیاری از کشورهای دیگر کاملا متفاوت است. اگر یک محکوم به بیماری روانی مبتلا باشد، به یکی از چندین مکان ویژه فرستاده می‌شود.

ماد وربروخن، روانشناس زندان زوله، می‌گوید:

زندانیان حتی قبل از اینکه وارد زندان شوند، تقسیم‌بندی می‌شوند.

وقتی زندانی وارد زندان می‌شود، در ابتدا توسط یک روانشناس یا روان‌پزشک به دقت معاینه می‌شود. در زوله، با کارکنانی که با این زندانیان کار می‌کنند، روان‌پزشکانی به نام‌های وربروخن و مانو ون کنیسفلد دیدار کردم. کسانی که موارد شدیدتری دارند و یا افرادی که از درمان خودداری می‌کنند، به بخش  PPC (مخفف مرکز ندامتگاه زندان) فرستاده می‌شوند. این دست زندانیان از دیگر زندانی‌ها جدا هستند.

بر اساس قوانین کیفری هلند، در مواردی که جرائم شدت کم‌تری دارند، زندانیان می‌توانند به مکانی به نام EZG (مرکز مراقبت‌های اضافی) بروند تا یک محیط آرام در اختیار آن‌ها قرار گیرد. همچنین، برای کسانی که با درمان داوطلبانه موافقت می‌کنند، چندین مرکز بهداشت عمومی روانی نیز وجود دارد.

وربروخن و کنیسفلد به من می‌گویند، مزایای زیادی برای این ساده‌سازی اولیه وجود دارد. وربروخن می‌گوید که اگر این افراد به خصوص کسانی که دارای خود آسیب‌رسانی هستند را در مکان‌های معمولی قرار دهیم، به یک فاجعه منتهی می‌شود. او توضیح می‌دهد که این دست زندانیان به نظم بیشتر و حفاظت بهتری نیاز دارند.

زندانیان حتی قبل از اینکه وارد زندان شوند، تقسیم‌بندی می‌شوند

به عنوان مثال، در زندان‌های معمولی در هلند، معمول است که زندانیان کلیدهای سلول خود را در اختیار داشته باشند. اما برای زندانیان بخش مرکز ندامتگاه زندان اینطور نیست. پزشکان می‌گویند که این زندانیان از آنجایی که آسیب‌پذیرتر هستند، مسئولیت‌پذیری کمتری هم دارند که این موضوع می‌تواند برای خودشان و دیگران خطرساز باشد.

ون کنیسفلد می‌گوید:

در چنین شرایطی ممکن است که این زندانیان کتک بخورند، مورد آزاد قرار بگیرند یا داروهای آنها گرفته شود.

زندانیان همچنین ممکن است در رفتارهای ضد اجتماعی مانند فریاد در شب هم دخالت کنند و تعمدا یا ناخواسته، ممکن است به خود آسیب برسانند. ون کنیسفلد می‌گوید که برخی از آن‌ها، واقعا جوراب‌های خود را می‌خورند یا دو شاخه‌های برق را بازمی‌کنند و سعی می‌کنند تا هر قطعه فلزی کوچکی که گیرشان می‌آید را به دست خود فرو کنند.

در بخش بحران، 12 تخت برای افرادی که علائم حاد روانی را تجربه می‌کنند وجود دارد، برخی از زندانیان همچنین ممکن است، از مصرف دارو خودداری کنند.

علاوه بر این زنانی وجود دارند که برای ایمنی خود جداگانه نگهداری می‌شوند، مانند تعداد کمی از افرادی که مرتکب قاچاق انسان شده‌اند، جرمی است که می‌تواند آزار و اذیت دیگر زندانیان را در پی داشته باشد. همچین، مراقبت‌های خاصی برای جلوگیری از خودکشی برای این زندانیان خاص در نظر گرفته می‌شود.

برای بیماران روانی، به ویژه زنان، جمعیت زندانی‌ها در واقع حال افزایش است

وربروخن می‌گوید، اکثر زنانی که خود را اینجا می‌بینند، در زمان ورود به زندان، شرایط مطلوبی نداشته‌اند و زندگی‌شان در حال از هم پاشیدن بوده است. کمکی که به آن‌ها می‌شود، نظم و روال روزانه و همچنین غذا، پناهگاه و مراقبت‌های پزشکی است. بسیاری از این زنان در گذشته دسترسی کافی به این نیازهای ضروری نداشته‌اند، به‌ویژه کسانی که در خیابان‌ها زندگی می‌کردند.

روزی که از این بخش بازدید کردم، 12 تخت خالی در این بخش بود که یک اتفاق نادر است، چرا که متقاضیان برای بخش بالاست و معمولا یک لیست انتظار هم در کار است. اگر چه هلند هر ساله شاهد کاهش چشم‌گیر شمار زندانیان است و اخیرا 19 زندان این کشور، به دلیل کمبود زندانی بسته شده‌اند. ون کنیسفلد توضیح می‌دهد که این امر عمدتا به دلیل استفاده از دستبندهای الکتریکی و افزایش محکومیت‌های اجتماعی است.

اما برای بیماران روانی، به ویژه زنان، جمعیت زندانی‌ها در واقع در حال افزایش است. تحقیقات نشان می‌دهد که شمار زندانیان در هلند هم همچون دیگر نقاط جهان در حال افزایش است. ون کنیسفلد توضیح می‌دهد که این موضوع روشن نیست، ممکن است به دلیل تغییر در جامعه باشد. ساختارهای اجتماعی همچون گذشته مستحکم نیستند و او معتقد است که فردگرایی در مردم بیشتر شده است.

او می‌گوید:

هنگامی که در خیابان فریاد می‌زنید، به ندرت کسی می‌پرسد که می‌خواهید چیزی بخورید.

تحقیقات این موضوع را تایید می‌کند. مطالعه‌ای که در سال 2017 در 78 کشور جهان انجام شد، نشان می‌دهد که فردگرایی در بسیاری از جوامع افزایش یافته است. به گفته وزارت دادگستری، در آوریل سال 2018، شمار زندانیان 421 در بین کل ۸ هزار زندانی هلند بوده است. این آمار نسبت به تعداد 547 نفر در سال 2016 کاهش یافته است. مدیر خدمات زندان، آنجلینگ فن دیک گفت که به جز افزایش استفاده از دستبندهای الکتریکی، یکی از دلایل این کاهش شدید این است که زندان تا حد زیادی برای افراد خطرناک و آسیب‌پذیر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بیشتر بخوانید: حبس الکترونیکی بهترین مجازات برای مجرمان زن در ایران ؛ تکنولوژی در خدمت قانون

اما کسانی که مرتکب جرائم سبک‌تری می‌شوند، می‌توانند در جامعه محکوم شوند. در همین حال به جای آن، برخی به‌سادگی، کاهش نیروهای پلیس را در این موضوع دخیل می‌دانند.

میانگین اقامت زنان در مرکز ندامتگاه زندان حدود چهار ماه است که اغلب مکانی است که آن‌ها قبل از محکوم یا آزاد شدن در آن نگهداری می‌شوند. اگر قاضی به آن‌ها اجازه دهدکه  آزاد شوند، وقت کمتری را در برنامه‌های سلامت روان خواهند گذارند و از این رو، این برنامه‌های توانبخشی تاثیر کمتری روی آن‌ها خواهد گذاشت.

این یکی از دلایلی است که تکرار جرائم و عود روانپزشکی همچنان شایع است. ون کنیسفلد و وربروخن همچنین چیزی را که انتظارش را نداشتم برایم توضیح می‌دهند:

زندانیان در محیط زندان حتی نسبت به بیرون زندان، احتمال بیشتری دارند که مراقبت‌های روانپزشکی لازم را دریافت کنند. این امر به دلیل کمبود روانپزشکان است. نکته دیگر این است که اغلب زندانی‌ها، بیماران مشکل‌سازی هستند که رفتارهای خشونت‌آمیز دارند و اغلب نیاز به کمک فوری دارند تا اینکه در لیست‌های طولانی انتظار قرار بگیرند.

جرایم خشونت‌آمیز

کسانی که مرتکب جرایم خشونت‌آمیز جدی‌تری می‌شوند، در مراکز قانونی به نام TBS (مخفف، در اختیار دولت) بازداشت می‌شوند. این دست زندانیان تا مدتی در این مراکز نگهداری می‌شوند که دیگر خطری برای عموم مردم نداشته باشند، موردی که هر یک یا دو سال به دقت بررسی می‌شود.

ویوینه دی وگِل به عنوان یک روانشناس در یکی از این مراکز در اختیار دولت در شهر اوترخت کار می‌کند و متخصص مجرمانی است که مرتکب اعمال خشونت‌آمیز شده‌اند. دی وگِل می‌گوید که اگر خطر تکرار جرم زیاد باشد، مدت اقامت زندانی را می‌توان برای چندین سال بیش از حکم اصلی زندان افزایش داد (هر دوی احکام زندان و در اختیار دولت قابل افزایش‌اند). میانگین اقامت، زندانیان در این مراکز بین شش تا هفت سال است و هدف اصلی مراکز در اختیار دولت هم دو مورد است: محافظت از مردم و همچنین توانبخشی زندانیان.

احتمال دریافت مراقبت‌های روانپزشکی در زندان بیشتر است

در سال 2007 محققان اعلام کردند که این سیستم یک راه عملی و موفق برای کاهش تکرار جرائم خطرناک در هلند است. بریتانیا می‌تواند این مسئله را از هلندی‌ها یاد بگیرد. در واقع، موسسه مشابهی در سال ۲۰۰۱ با الهام مراکز در اختیار دولت، در بریتانیا راه‌اندازی شد. اما بر اساس گزارش سال 2010، این مراکز تاثیر و بازدهی کافی را نداشته‌اند و در نتیجه، این موسسه در سال ۲۰۱۱ تعطیل شد.

با این حال، نقطه ضعفی که سیستم زندان‌های هلند (همچنین دیگر زندان‌های دنیا) دارند، این است که به طور کل برای مردان ساخته شده‌اند.

دی وگِل می‌گوید:

به عنوان مثال، ابزارهای ارزیابی ریسک برای مردان طراحی شده‌اند و روی مردان آزمایش شده‌اند.

او متوجه شده است، زنانی که مرتکب جرایم خشونت‌آمیز می‌شوند، سابقه‌ی مشکلات روانی پیچیده‌ای دارند که متفاوت از مردان است. به ویژه مواردی که برخی زندانیان، مرتکب جرایم بسیار جدی می‌شوند، مانند زنی با سابقه روانی که شخصی را برای تجاوز به همسرش اجیر کرده بود.

وی گل می‌گوید که به‌تدریج و با بررسی‌های عمیق‌تر متوجه شده که این زنان در اغلب موارد همواره سابقه‌ مشکلات روانی داشته‌اند. واضح است که در نظر گرفتن سوابق زندگی آن‌ها، بهانه‌ای برای جرایم آن‌ها نیست. اما او متوجه شده که این موضوع می‌تواند به درمان بیماری روانی و توانبخشی آن‌ها کمک کند.

این سیستم یک راه عملی و موفق برای کاهش تکرار جرایم خطرناک در هلند است

به همین دلیل است که دی وگل یک ابزار ارزیابی ریسک خاص جنسیتی را طراحی کرده (که هنوز به طور گسترده‌ مورد استفاده قرار نمی‌گرفته) و عوامل خطرناک مانند سابقه فحشا، مشکلات بزرگ کردن کودکان، حاملگی در نوجوانی و عزت‌نفس پایین را در بر می‌گیرد، تحقیقات نشان می‌دهد که مورد آخر، یکی از عوامل موثر برای تکرار جرایم در زنان است.

دی وگل امیدوار است که جامعه درک کند که این زنان می‌توانند و باید تحت درمان قرار بگیرند و همچنین محکوم شوند، چیزی که به جلوگیری از ارتکاب مجدد در آینده کمک می‌کند. به نظر می‌رسد که این رویکرد کاریی لازم را داشته است، چرا که شمار کمی از زنان هستند که پس از ترک مراکز در اختیار دولت، مجددا مرتکب جرم شده باشند.

وقتی این موضوع را با سلامت روان در نظام زندان‌های دیگر نقاط جهان، به‌ویژه در انگلستان مقایسه کردم، متوجه شدم که افراد آسیب‌پذیر برای دریافت کمک‌های مورد نیاز خود تلاش می‌کنند که معمولا موسسات خیریه در این موارد وارد عمل می‌شوند. وربروخن می‌گوید که این مسئله در زوله، حداقل زمانی که آن‌ها وارد زندان می‌شوند، مطرح نیست. به علاوه، شرایط زندان، به زندانیان القا می‌کند که به پایین‌ترین نزول کرده‌اند.

وربروخن می‌گوید:

زندانیان احساس می‌کنند که در زندان هستند و نمی‌توانند به درجه‌ای پایین‌تر بروند و نیاز به تغییر دارند.

مجرمان علاوه بر درمان‌های روانپزشکی، باید برای جلوگیری از ارتکاب مجدد جرم، محکوم شوند

نیازی به گفتن نیست که در ندامتگاه‌ها زمان کافی برای پاسخگویی به نیازهای بیمار (قبل از اینکه آزاد شود) وجود دارد. این نشان می‌دهد که هدف ندامتگاه‌های زندان، توانمندسازی است. حتی میانگین اقامت چهار ماهه لزوما وقت کافی برای درمان سایر شرایط اساسی یا برای شروع توانبخشی نیست؛ چرا که زندانیان، در صورت ترک زندان بدون دریافت درمان‌های لازم، خود را در همان ساختار اجتماعی آشفته‌ای گرفتار خواهند دید که قبلا در آن بودند؛ یعنی در حاشیه جامعه، و با همان افرادی برخورد خواهند کرد که به مشکلاتشان مرتبط بود‌ه‌اند.

وقتی از درب زندان زوله خارج می‌شدم، گیت بازرسی بوق ‌زد و بعد، دو درب فلزی بزرگ پشت سرم بسته شد. بعید می‌دانم به زودی به اینجا برگردم. اما متاسفانه این موضوع برای زندانیان همیشه صدق نمی‌کند، کسانی که هنگام آزادی همین مسیر را طی می‌کنند.

اخبار علمی را با تکراتو دنبال کنید.

.

منبع: bbc