بستن تنگه هرمز اینبار نیز در پی بالا گرفتن مناقشه بین ایران و آمریکا، مطرح شد. در این مقاله به دلایل ایران برای توقف عبور و مرور در تنگه هرمز اشاره کرده و بررسی می‌کنیم که آیا مسدود کردن تنگه هرمز امکان‌پذیر است؟
دکتر روحانی رئیس جمهور ایران، در سفر خود به سوئیس اشاره داشتند، در صورتی که صادرات نفت ایران به صفر برسد، بدون عواقب نخواهد بود. این صحبت در خارج از کشور، به اشاره تلویحی نسبت به بستن تنگه هرمز تعبیر شد. در داخل کشور نیز، فارغ از اشاره خاصی به بستن تنگه هرمز ، صحبت‌های روحانی از سوی فرماندهان عالی سپاه پاسداران، همچون سرلشکر قاسم سلیمانی تقدیر به عمل آمد.
سرتیپ کوثری، جانشین قرارگاه ثارالله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز به صورتی روشن در مصاحبه‌ای که با باشگاه خبرنگاران جوان داشته است -به فاصله‌ای حدودا 24 ساعت بعد از سخنان رئیس جمهور- اعلام کرد در صورتیکه از صادرات نفت ایران جلوگیری شود، اجازه خروج نفت از تنگه هرمز -خلیج فارس- به سایر کشورها داده نمی‌شود. وی در ادامه افزوده بود، حدود 20 درصد نفت دنیا از خلیج فارس صادر می‌شود، در نتیجه هر اقدام خصمانه‌ای از سوی آمریکا نتایج سنگینی را به همراه خواهد داشت.
به هر حال، با افزایش تنش‌ها میان ایران و آمریکا، پس از خروج این کشور از برجام و اقدامات مختلفی نظیر تحریم‌های ثانویه، اکنون بسته شدن تنگه هرمز تبدیل به تیتر بسیاری از خبرگزاری‌های دنیا شده است. بنابراین در این مقاله قصد داریم، به نحوه بستن تنگه هرمز و حواشی این مساله بپردازد.
تنگه هرمز عبارت است از راهی آبی میان کشور ایران و عمان که مسیر عبور بسیاری از محموله‌های نفتی و… است. این تنگه، آبهای خلیج فارس را به دریای عمان متصل می‌کند. این منطقه به عنوان دومین گذرگاه شلوغ دنیا برای کشتیرانی بین المللی محسوب می‌شود. روزانه حدود 17.5 میلیون بشکه از این گذرگاه عبور کرده و به دیگر نقاط دنیا صادر می‌شود.
نام قدیم هرمز، هور موغ بوده است. موغ در زبان محلی مردم هرمزگان، به معنای نخل است. از سوی دیگر، احتمال دارد که واژه موغ، برگرفته از نخلستان باشد. به صورتیکه هور موغ اشاره به آبراهه نخلستان داشته باشد. به هر حال، بر طبق اطلاعات موجود، واژه هرمز ارتباطی با اهورامزدا ندارد.
طول تنگه هرمز 158 کیلومتر و عرض آن حداکثر بین 56 تا 180 کیلومتر اندازه گیری شده است. یکی از مهمترین ویژگی‌های تنگه هرمز، علاوه بر محل قرار گیری خاص آن در محل اتصال دریای خلیج فارس به دریای عمان، عمق این تنگه است. این مساله یکی از برگ‌های برنده ایران در صورت نیاز به اجرای توقف عبور و مرور نفتکش‌ها در تنگه هرمز به شمار می‌رود که در ادامه این مقاله به آن خواهیم پرداخت.
دلیل ایران برای بستن تنگه هرمز چیست
آمریکا با عهد شکنی و خروج از برجام، آغازگر دور تازه‌ای از تحریم‌ها شد که از تاریخ 13 آبان سال جاری اجرایی می‌شود. بر اساس این تحریم‌های ثانویه، نقل و انتقال پول به ایران با مشکلاتی رو به رو خواهد شد. از سوی دیگر، شرکتهایی که با ایران همکاری نمایند، حق ادامه همکاری با آمریکا را نخواهد داشت. این تحریم‌ها، بر خلاف جنگ رسانه‌‌ای ترامپ بر علیه ایران، شاید چندان موثر نباشند.
به هر حال، یک مقام رسمی در دولت ترامپ اعلام کرده بود که با هدف فشار آوردن به دولت ایران، سعی دارد فروش نفت ایران را تا زمان اجرای تحریم‌های ثانویه به صفر برساند. در این راستا، ترامپ پیش از این اعلام کرده بود، پادشاه عربستان، قول افزایش تولید دو میلیون بشکه نفت در روز را تا نوامبر به او داده است. در نهایت، در اخبار دیگری نیز، از ایجاد قراردادهایی با پنجاه شرکت مبنی بر عدم خرید نفت ایران، سخن گفته شده بود.
آمریکا با قرار دادن 12 پیش شرط جدید از این راه، قصد دارد ایران را دوباره به پای میز مذاکره بکشاند. دولت ایران نیز با توجه به بد عهدی آمریکا در خروج از برجام، منطقا این پیشنهادات را فارغ از هرگونه پیش فرضی در شرایط عادی نخواهد پذیرفت. از سوی دیگر، با توجه به اینکه، 8 پیش شرط از شروط 12 گانه آمریکا مستقیم یا غیر مستقیم با استراتژی‌های دفاعی و منطقه‌ای ایران در تعارض است، پذیرفتن این شرایط به نظر بسیار بعید است.
قسمت عمده درآمد ایران از محل فروش نفت تامین میگردد. آمریکا با ایجاد فشار اقتصادی بر دولت ایران قصد دارد تا به نحوی ایران را قانع به پذیرفتن این شروط بنماید. از سوی دیگر، فشار دولتهای منطقه بر آمریکا، نظیر عربستان سعودی و ایجاد شرایط مساعدی در راستای کاهش فشار اقتصادی در نبود نفت ایران بر بازارهای جهانی، قصد دارند تا به هر ترتیب این اقدامات را عملی نمایند.
در هر صورت، باید دید که در عمل آیا کاهش میزان فروش نفت ایران به صفر امکان پذیر است؟ این ادعا در شرایطی از سوی آمریکا مطرح می‌شود که به گزارش بیزنس اینسایدر، داعش رقم قابل توجهی از محل فروش نفت کسب درآمد می‌نمود. به بیان دیگر در جایی که فروش نفت توسط داعش امکان پذیر باشد، آیا آمریکا قادر به جلوگیری از فروش نفت ایران خواهد بود؟
از سوی دیگر، تجارت جهانی مواد مخدر بیش از 400 میلیارد دلار در سال قیمت دارد. تجارت کوکائین که عمده مصرف آن در آمریکا است، بیش از 70 میلیارد دلار در سال، سود به جیب وارد کنندگان و توزیع کنندگان می‌ریزد. در جایی که آمریکا قادر به جلوگیری از پولشویی مواد مخدر در کشور خود نیست، چگونه می‌تواند از فروش نفت ایران تا مرز صفر، به واسطه تحریم‌های اقتصادی جلوگیری نماید؟
از همین نویسنده بخوانید: جنگ اقتصادی چیست ؛ نقش تحریم‌های جدید آمریکا در افزایش قیمت دلار در ایران
هرچند به دلیل ماهیت نسبتا شفاف فروش نفت و جابجایی محموله‌های عظیم به وسیله نفتکش‌ها از سویی و از سوی دیگر، ادعای عربستان سعودی در تامین نفت دنیا بدون مشارکت ایران، پولشویی و دور زدن تحریم‌ها ممکن است که قدری مشکل به نظر برسد، اما وجود و ایجاد زیر ساختهای مبارزه با تحریم در طول سالیان دراز، رقابتی بودن بازارهای دنیا و نیاز به تامین نفت ارزان قیمت و عدم فرمان پذیری خریداران عمده نفت ایران از آمریکا می‌تواند به عنوان ابزاری از سوی دولت برای دور زدن تحریم‌ها استفاده شود.
از این رو، در بدترین شرایط، فروش نفت ایران کاهش خواهد یافت و علاوه بر این، در صورت ثابت نگاه داشتن قیمت نفت پس از 13 آبان توسط ساز وکارهای مختلف توسط آمریکا و عربستان سعودی، عایدی دولت ایران از محل فروش نفت، کم خواهد شد. هرچند سناریوهای محتمل دیگری نیز وجود دارد که پرداختن به آن‌ها در حوصله این مقاله نمی‌گنجد.
به بیان دیگر، به صفر رساندن فروش نفت ایران از سوی آمریکا تنها توسط ابزار تحریم ممکن نخواهد بود… با پذیرش این مساله، طرح چنین ادعایی، به نوعی تهدید ایران به استفاده از ابزارهای دیگر نیز محسوب می‌شود که مقامات ایرانی به طور کاملا شفافی پاسخ چنین ادعاهایی را دادند. به طوری که قیمت نفت، تنها پس از بیان چنین نکته‌ای به صورت ضمنی از سوی رئیس محترم جمهور باعث افزایش قیمت نفت گردید.
آیا بستن تنگه هرمز از سوی ایران عملی خواهد بود
بله! طرح بستن تنگه هرمز از سالها پیش مطرح است. ایران در این سالها، رفته رفته توان نظامی خود را برای تمام سناریوهای ممکن افزایش داده است. به صورتیکه، اکنون برای بستن تنگه هرمز، تمام ابزارهای مورد نیاز را در اختیار دارد. قبل از پرداختن به توان نظامی ایران برای مسدود کردن تنگه هرمز، به واکنش‌های کشورهای عربی و حاشیه خلیج فارس به تهدیدات ایران در زمینه جلوگیری از خروج نفت کشها از تنگه هرمز خواهیم پرداخت.
کشور کویت، برای حفظ توان فروش نفت خود پس از بسته شدن احتمالی تنگه هرمز، سه طرح فوری را در دستور کار خود قرار داده است. در مرحله اول، کشتی‌های نفت کش این کشور، به جای نصب پرچم کویت، با نصب پرچم آمریکا در خلیج فارس تردد نمایند و به این صورت برای عبور از تنگه هرمز دچار مشکل نشوند. به بیان دیگر، کویت قصد دارد به این صورت، با اهرم قرار دادن قدرت نظامی آمریکا و عدم توان رویارویی مستقیم خود با ایران، از این روش برای دور زدن تحریم ایرانی! در تنگه هرمز استفاده نماید.
هرچند کویتی‌ها، ماجراهای جنگ نفتکش‌ها را در دهه‌های گذشته فراموش نکرده‌اند. از این رو تنها به این اقدام اکتفا نمی‌کنند. علاوه بر این، کویت قصد دارد از کشتی‌های عظیم نفت کش، برای نگهداری نفت خود در دریا و پس از عبور از تنگه هرمز استفاده نماید. در واقع، در ماه‌های باقی مانده تا اجرای تحریم‌های آمریکا علیه ایران، کشتی‌های نفت کش بزرگ و کوچک، تا جای ممکن نفت را از تنگه هرمز عبور می‌دهند تا با اجرای این تحریم‌ها، اقتصاد کویت از تحریم ایرانی و بستن تنگه هرمز آسیب نبیند.
در نهایت نیز با مذاکرات مختلفی که با کشورهای خریدار نفت کویت صورت گرفته است، این کشور قصد دارد تا ذخایر استراتژیک نفتی خود در این کشورها را افزایش دهد. به صورتیکه در کوتاه مدت قادر به حفظ میزان فروش نفت خود باشد.
هرچند کویت تنها به این تدابیر اکتفا ننموده است. این کشور نیز همانند عربستان سعودی قصد دارد، با ایجاد خط لوله نفت خود را از مسیر جایگزین به بازارهای دنیا عرضه نماید. عربستان نیز پیش از این با ایجاد دو خط لوله، به لحاظ تئوری می‌تواند تا چهار میلیون بشکه نفت در روز را از این کشور در شرایط بسته بودن تنگه هرمز صادر نماید.
هرچند با در نظر گرفتن میزان عبور نفت از این تنگه، به پذیرش عملی بودن اقدامات عربستان، کویت و… در صادرات نفت از مسیر جایگزین، حدود 13.5 میلیون بشکه نفت در روز، از فروش نفت منطقه کاسته خواهد شد. از این میزان، تنها حدود 2.5 میلیون بشکه نفت متعلق به ایران است…
کارشناسان، اظهار نظرهای مختلفی را در صورت بسته شدن تنگه هرمز در خصوص قیمت نفت نموده‌اند. یورو نیوز، افزایش قیمت به میزان 10 دلار به ازای هر بشکه تا بیش از سی دلار را پیش بینی نموده است. در نقطه مقابل، با توجه به میزان و اهمیت نفت خارج شده از این منطقه و احتمال بروز درگیری‌های جدی پس از بسته شدن تنگه هرمز، برخی کارشناسان افزایش قیمت نفت را به بیش از 250 دلار به ازای هر بشکه را مطرح کرده‌اند.
از این رو، در صورت جدی بودن تهدیدات آمریکا مبنی بر رساندن فروش نفت ایران به صفر، ایران نیز از گزینه‌های روی میز خود استفاده خواهد نمود. هرچند احتمالا تنها طرح چنین مساله‌ای از سوی ایران برای تضمین فروش نفت خود کافیست؛ چرا که عمده کشورهای وارد کننده نفت ایران در شرق آسیا قرار دارند. در صورت بسته شدن تنگه هرمز، این کشورها باید از مسیرهای جایگزین نسبت به واردات نفت خود اقدام نمایند که این مساله، علاوه بر افزایش قیمت نفت به صورت دفعی، بر روی این کشورها اثر بسیار نامطلوبتری نیز خواهد گذاشت.
بیشتر بخوانید: بازار ارز ثانویه چیست ؛ مقاله‌ای تحلیلی درباره دلار و بحران ارزی کشور
به بیان دیگر، فرض کنید، چین مجبور شود علاوه بر پرداخت افزایش بهای قیمت نفت، بهای اضافه شده به بیمه، هزینه‌های حمل و نقل و… را متحمل شود. این مساله باعث خواهد شد مزیت صادراتی کالاهای تجاری چین، به دیگر کشورها کاهش یابد و در نهایت این موضوع باعث فشار به اقتصاد چین خواهد شد. از این رو، احتمالا دولت چین تمام همکاری‌های لازم را با شرکتهایی خواهند داشت که قصد کمک به دور زدن تحریم‌های ایران را دارند.
به هر حال، فرض کنید تمام سناریوهای محتمل با شکست رو به رو شده و ایران مجبور به بستن تنگه هرمز برای دفاع از منافع ملی خود شود. در چنین شرایطی ایران از چند طریق این امکان را خواهد داشت. از یکسو، با استفاده از حقوق بین الملل از عبور کشتی‌ها در آبهای سرزمینی خود جلوگیری خواهد نمود. هرچند اجرایی شدن این مساله مورد مناقشه بسیاری است.
در حالت دوم، ایران با توجه به عمق کم خلیج فارس و عبور نفت کشهای سنگین تنها از نواری باریک از این تنگه، قادر است با غرق کردن یک یا چند نفت کش، این مسیر را مسدود نماید. با توجه به پیچیدگی حمل نفت کش غرق شده از کف دریا، احتمالا این مسیر برای مدت نسبتا طولانی مسدود خواهد ماند. در واقع، ایران می‌تواند حتی بدون استفاده از ابزارهای نظامی و با استفاده از نفت‌کشهای خود که عمر مفیدشان سپری شده‌اند نیز این مساله را اجرایی کند!
در حالت سوم نیز ایران با بهره گیری از ابزارهای نظامی نظیر موشک‌های کروز، قایق‌های تندرو، زیر دریایی، پهپاد و… عبور و مرور کشتی‌های نفت کش را در این منطقه مختل خواهد نمود. در این روش، ایران به مین گذاری تنگه هرمز دست خواهد زد. سپس، با استفاده از ابزارهای نظامی، عملیات پاکسازی مین‌ها را نیز با مشکل مواجه خواهد نمود.
کشتی‌های تجاری و نفتکش، به شدت در برابر حملات نظامی احتمالی ضعیف هستند. به صورتیکه، دزدان دریایی سومالیایی، تنها با سلاح‌های ساده‌ای نظیر آر پی جی و قایق‌های موتوری قادر به تسخیر آن‌ها بودند. هرچند اگر چنین شرایطی بوجود بیاید، به احتمال زیاد نفت کشهای در حال عبور از تنگه هرمز با پشتیبانی ناوهای آمریکایی، حمایت خواهند شد.
به هر حال، بستن تنگه هرمز برای ایران قطعا دارای هزینه‌های نسبتا سنگینی است. از این رو، تاکنون نسبت به این مساله به جز در مقطعی کوتاه اقدام نشده است. با این حال، ایران می‌تواند تنگه هرمز را مسدود کند.
البته، مسدود کردن تنگه هرمز تنها یکی از گزینه‌های پیش روی ایران است. ایران، برای مقابله با تحریم‌های آمریکا راه کارهای بسیار متنوعی دارد. به طور کلی، هر اقدامی که موجب افزایش بار تحریمی آمریکا در مقابل ایران بشود، موجب کاهش همکاری با جامعه بین المللی و شرکت‌های خصوصی با این کشور خواهد شد.
علاوه بر این، کشورها و دولتهای حامی ایران، در شرایط تحریم می‌توانند در فروش نفت ایران مشارکت داشته باشند. احتمالا اقدامات متنوعی نیز، برای جلوگیری از افزایش تولید نفت، در سایر کشورهایی که قصد جبران خلا نفت ایران را دارند، انجام خواهد گرفت.
اما در رابطه با بستن تنگه هرمز یک جمله کوتاه می‌توان نوشت… جواب های هوی است!
نظر شما در رابطه با بستن تنگه هرمز چیست؟ آیا آمریکا می‌تواند فروش نفت ایران را به صفر برساند؟ آیا کشورهای منطقه قادر به تامین نیاز نفتی دنیا در نبود نفت ایران خواهند بود؟ در صورت افزایش قیمت نفت، دولت ترامپ که بیشتر با وعده‌های اقتصادی بر سر کار آمده، چه وضعیتی خواهد داشت؟ نظر خود را با ما در میان بگذارید.
بیشتر بخوانید:
- تحریم دارویی ایران ؛ تاریخچه، دلایل و تاثیرات تحریم دارو بر کشور
- لغو یک طرفه برجام توسط آمریکا ؛ تاریخچه‌ای از تحریم‌های آمریکا علیه ایران
منابع:
