طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن 21 امشب (5 مرداد) رخ می‌دهد. در این پدیده زمین خطی مستقیم میان خورشید و ماه قرار خواهد گرفت و سایه آن بر روی ماه می‌افتد. سایه‌ای خونین که رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای به ماه امشب خواهد داد.
ماه‌گرفتگی یا خسوف زمانی رخ می‌دهد که زمین نور خورشید را بلاک می‌کند و سایه‌ای بر روی ماه می‌افتد. سه نوع ماه‌گرفتگی داریم : کامل، جزئی و نیمسایهای. همانطور که باید امشب به تماشای آن بنشینید، ماه‌گرفتگی کامل دراماتیک‌ترین نوع خسوف‌هاست. در طی این پدیده سایه زمین به طور کامل ماه را می‌پوشاند. ماه‌گرفتگی 5 مرداد، امشب، طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن بیست یک خواهد بود.
طولانی ترین ماه‌گرفتگی قرن 21 ؛ خسوف خونین 5 مرداد
در طول تاریخ ماه‌گرفتگی‌ها الهام‌بخش هیبت و حتی ترس بوده‌اند. به ویژه هنگامی که ماه‌گرفتگی کامل منجر به وقوع پدیده ماه خونین می‌شود. تا به امروز مردمانی که درکی از این پدیده علمی نداشته‌اند، همواره از آن ترسیده‌اند و آن را ملامت و سرزنشی از جانب خدایان تلقی می‌کردند. در ادامه تاریخچه و علم این پدیده را مرور خواهیم کرد، می‌آموزیم که چگونه چنین پدیده‌ای رخ می‌دهد و فهرستی ارائه خواهیم کرد از ماه‌گرفتگی‌های در پیش رو. با بررسی طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن با تکراتو همراه باشید.
ماه‌گرفتگی‌های بعدی در چه تاریخ‌هایی هستند؟
آخرین ماه‌گرفتگی که شاهدش بودیم، روز 11 بهمن 96 رخ داد. آن بعد از ظهر پدیده بسیار نادری را نظاره کردیم که ترکیبی از ماه‌خونین، ماه آبی و ابرماه بود. همزمانی این سه پدیده پس از 150 سال بود که اتفاق افتاده بود.
- بیشتر بخوانید : بازتاب ابرماه گرفتگی ۱۱ بهمن در شبکه‌های اجتماعی ؛ از کرمانشاه و شمیران تا بروکلین و سن آنجلو!
ماه‌گرفتگی‌هایی که انتظارمان را می‌کشند :
- ماه گرفتگی کامل 5 مرداد (امشب) : از آسیا، استرالیا، اقیانوس آرام و شمال غرب آمریکا قابل مشاهده است.
- ماه گرفتگی کامل 29 دی 97 : از آمریکا جنوبی، اروپا، آفریقا، آسیا و استرالیا قابل مشاهده است.
- ماه گرفتگی جزئی 25 تیر 98 : از آمریکای جنوبی، اروپا، آفریقا، آسیا و استرالیا قابل مشاهده خواهد بود.
ناسا در فهرستی ماه‌گرفتگی‌هایی را که تا سال 2100 میلادی رخ می‌دهند را فهرست کرده است. همچنین اطلاعات مربوط به ماه‌گرفتگی‌های پیشین نیز وجود دارند. براساس اعلام این سازمان فضایی در طول قرن 21 زمین مجموعا با 228 ماه‌گرفتگی مواجه خواهد شد.
مشاهده طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن در ایران
همانطور که پیشتر اشاره شد، طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن در 5 مردادماه 96 (امشب) رخ خواهد. مشتاقان آسمان شب می‌توانند این پدیده را در بخش‌های زیادی از دنیا به نظاره بنشینند. آسیا، استرالیا، اقیانوس آرام و شمال غرب آمریکا مناطقی هستند که تحت پوشش طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن خواهد بود. این پدیده در ایران نیز قابل رویت است. از ابتدا تا به انتها. عمران مرادی، عضو کمیته علمی مرکز نجوم ادیب اصفهان، در گفتگو با خبرنگار ایسنا گفت :
این ماه گرفتگی کامل که از آن به عنوان طولانی ترین خسوف قرن یاد می شود، این جمله (۵ مرداد/۲۸ ژوئیه) روی می دهد؛ این ماه گرفتگی کلی ۱۰۳ دقیقه به طول می‌انجامد، اما کل فرایند خسوف بیش از شش ساعت خواهد بود. خسوف کلی به طور کامل در سرتاسر ایران قابل رویت است.
مرادی در خصوص دلایل عنوان “طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن” اینگونه گفت :
در پنجم مرداد، ماه در بیشترین فاصله خود نسبت به زمین قرار دارد و به صورت قرص کوچکی در آسمان نمایان است، درعین حال زمین نیز نسبت به خورشید در بیشترین فاصله ممکن خود قرار می گیرد و زمین، سایه طویل و عریضی بر روی ماه ایجاد می کند؛ ضمن اینکه در این زمان، ماه، دقیقا از مرکز سایه زمین عبور می کند.
این پژوهشگر و مدرس نجوم ادامه داد :
در 15 دقیقه بامداد ماه گرفتگی کلی آغاز می شود که در ساعت 00:51 دقیقه به نقطه اوج می رسد و در این زمان، ماه همچون توده ای سرخ رنگ در آسمان با چشم قابل مشاهده است که تا ساعت 1:43 پایان ماه گرفتگی کلی رخ می دهد. در این مرحله ماه آرام آرام از سایه زمین خارج می شود؛ به این معنی که در ساعت 2:49 ماه گرفتگی نیم سایه و ساعت 3:58 گرفت جزیی تمام می شود و ماه کاملا از سایه زمین خارج می شود.
وی در پایان به علاقه‌مندان آسمان شب توصیه کرد :
برای مشاهده این پدیده به رصدخانه‌ها و مراکزی مراجعه کنند که تلسکوپ در اختیار دارند، هر چند این پدیده با چشم غیرمسلح و در شهرهای بزرگ نیز قابل مشاهده است، افرادی که مایل هستند با تاریک شدن ماه ستاره های راه شیری را بهتر ببینند باید خارج از شهرها و به مناطقی بروند که آلودگی نوری وجود ندارد یا کمتر است.
همه چیز در مورد ماه‌گرفتگی یا خسوف
مه‌گرفتگی تنها زمانی اتفاق می‌افتد که ماه کامل (قرص ماه) باشد. یک ماه‌گرفتگی کامل نیز زمانی رخ می‌دهد که زمین، ماه و خورشید به طور دقیق در یک راستا قرار بگیرند. حتی ذره‌ای خطا ما را با یک خسوف جزئی مواجه می‌کند. ماه‌گرفتگی از جمله ساده‌ترین مکانیزم‌های مرتبط با اجرام آسمانی است.
سوال، چرا با هر بار مشاهده قرص کامل ماه شاهد ماه‌گرفتگی نیستیم؟ پاسخ در صفحاتی است که ماه و زمین در آن به دور جسم بزرگتر از خود می‌گردند. صفحه مداری ماه، که در آن به دور سیاره خود زمین می‌گردد، اندکی نسبت به صفحه مداری زمین، که در آن به دور ستاره خود خورشید می‌گردد، انحراف دارد. بنابراین نمی‌توانیم با هر بار کامل شدن فاز ماه شاهد پدیده خسوف باشیم.
ماه‌گرفتگی پس از شروع با گذشت زمان کامل‌تر می‌شود. به طور معمول این پدیده سه چهار ساعتی طول می‌کشد. در ادامه به این موضوع خواهیم پرداخت که یک ماه‌گرفتگی کامل چگونه رخ می‌دهد. زمین دو نوع سایه دارد که در طول ماه‌گرفتگی بر روی ماه می‌افتد: یکی سایه کامل، که تاریک‌تر و در مزکز است و دیگری نیم‌سایه که در بیرونی‌تر است و کم‌رنگ‌تر. در طول مراحل خسوف، ماه به به ترتیب از نیم‌سایه، سایه و مجددا نیم‌سایه می‌گذرد. مراحل ابتدایی و پایانی چندان قابل ذکر نیستند. بهترین و هیجان‌انگیزترین بخش این پدیده در اواسط آن رخ می‌دهد وقتی که ماه از میان سایه زمین می‌گذرد و در برخی اوقات (مثل فرداشب) شاهد یک نگارگری با رنگ قرمر نیز خواهیم بود.
گرفت‌های کامل یکی از عجیب‌ترین رخدادها در کائنات است. از 4.5 میلیارد سال پیش که کره ماه شکل گرفته است، با سرعت نه چندان چشمگیری از زمین فاصله گرفته است. (حدودا 4 سانتی‌متر در سال) این فاصله الان در بهترین حالت خودش قرار دارد تا ماه را به طور کامل پوشش دهد. این مورد میلیادرها سال طول کشیده است تا پدید آید.
بر اساس اعلام ناسا، به طور میانگین سالانه 2 تا 4 ماه‌گرفتگی رخ می‌دهد. در حالی که خورشید گرفتگی‌ها به مراتب نادرترند. بیشینه تعداد گرفت‌هایی که می‌تواند در طول یک سال رخ دهد، چهار خورشیدگرفتگی و سه ماه‌گرفتگی است. در حالی که خورشیدگرفتگی‌ها در یک منطقه‌ای به پهنای 80 کیلومتر قابل مشاهده هستند. ماه‌گرفتگی‌ها وسعت بیشتری را به خود اختصاص می‌دهند. به طوری که عموما هر ماه‌گرفتگی را می‌توان در بیش از نیمی از کره زمین مشاهده کرد.
انواع ماه‌گرفتگی‌ها کدامند؟
ماه‌گرفتگی کامل (Total Lunar Eclipse) : ماه به طور کامل در سایه زمین قرار می‌گیرد. در طول این پدیده ماه به طور کامل محو نمی‌شود، اما اگر شما اطلاعی از این پدیده نداشته باشید، ماه در یک تاریکی موهومی گم و از دید شما پنهان خواهد شد. پرتو‌های نور خورشیدی که به سوی اتمسفر زمین می‌آیند، سرنوشت‌های متفاوت خواهند داشت، یا در اتمسفر زمین پخش میشوند، یا بازتاب میشوند و یا خم میشوند و مجددا بر روی کره ماه متمرکز. این موضوع منجر می‌شود که تنها قمر زمین حتی در طول گرفت کامل خود نیز اندکی نور منعکس کند.
اگر شما بر روی ماه ایستاده باشید، و در این حالت به خورشید نگاه کنید، زمین را به صورت دیسک سیاه‌رنگی می‌بینید که نور خورشید را بلوک کرده است. همچنین در چنین وضعیتی یک حلقه از نور بازتاب شده اطراف دیسک سیاه‌رنگ زمین را درخشان خواهد کرد.
ماه‌گرفتگی جزئی (Partial Lunar Eclipse) : برخی از ماه‌گرفتگی‌ها به طور کامل رخ نمی‌دهند و جزئی هستند. همانطور که گفته شد در ابتدا و انتها ماه‌گرفتگی کامل نیز شاهد، گرفت حزئی ماه هستیم. در طول این فازهای جزئی، به طور کامل در یک راستا قرار ندارند و اینگونه به نظر می‌آید که سایه زمین به مانند یک دیو شب، بخشی از ماه را گاز می‌زند. ناسا در این خصوص می‌گوید :
آنجه مردم در طول یک ماه‌گرفتگی جزئی از زمین می‌بینند به نحوه چیدمان این سه جرم در یک راستا بستگی دارد.
ماه‌گرفتگی نیمسایهای (Penumbra Lunar Eclipse) : این کم‌هیجان‌ترین نوع ماه‌گرفتگی است، چرا که ماه تنها در بخش بیرونی و کمرنگی که تحت عنوان نیم‌سایه زمین از آن یاد می‌کنیم، قرار می‌گیرد. اگر به طور مداوم آسمان شب را تحت نطر داشته باشید، می‌توانید تغییر رخ داده را تشخیص دهید. در چنین حالتی ماه به طرزی ماهرانه توسط نقاش زمین هاشور زده می‌شود.
ماه‌گرفتگی خونین 5 مرداد ؛ چرا ماه قرمز می‌شود؟
در طول فاز کامل هر ماه گرفتگی ماه می‌تواند به رنگ قرمز و یا مسی در بیاید. به هیچ عنوان تصور نکنید که قرمز شدن ماه یک افسانه است. این موضوع ممکن است و در طول ماه‌گرفتگی کامل مانند همین طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن ِ پیش رو، رخ می‌دهد. در زمانی که ماه در سایه زمین قرار دارد، بخشی از نور خورشید که از اتمسفر زمین گذر می‌کند، دچار تغییر جهت میشوند و به سوی ماه حرکت میکنند.
آنطور که دانشمندان ناسا می‌گویند :
رنگ دقیقی که ماه به خودش می‌گیرد، به میزان غبار و ابرهای موجود در اتمسفر زمین بستگی دارد. اگر ذرات اضافی در جو زمین وجود داشته باشند، مثلا ذراتی در نتیجه فوران آتشفشان، سایه‌ی قرمز رنگ ماه به مراتب بیشتر خواهد شد.
- بیشتر بخوانید : ماه خونین چیست؟ ؛ یک نگارگری نجومی!
شاید بد نباشد تا به داستان کریستف کلمب و بومی‌های جامائیکا اشاره‌ای کنیم. او در سال 1504 از یک ماه‌گرفتگی خونین برای ترساندن بومی‌هایی که از غذا دادن به او و خدمه‌اش خودداری می‌کردند استفاده کرد. آن زمان چهارمین و آخرین سفر کلمب به دنیای جدید بود. تعداد زیادی از کرم‌های کشتی (با نام علمی Teredo navalis) سوراخ‌هایی را در کف ناوگان او به وجود آورده بودند. کلمب مجبور شد دو تا از کشتی‌های خود را رها کند. در نهایت او در 25 ژوئن 1503، تنها با دو کشتی باقی‌مانده‌اش در ساحل جامائیکا پهلو گرفت.
بومیان جامائیکا از خدمه کشتی او استقبال کردند و به آنها غذا دادند. اما پس از گذشت شش ماه، خدمه کلمب طغیان میکنند و دست به سرقت و قتل برخی از جامائیکایی‌ها میکنند. این موضوع منجر شد که آنها نسبت به غذا دادن به خدمه خودداری کنند.
کریستوف کلمب که یک تقویم آلماناک (almanac) به همراه داشت، مطابق پیشگویی تقویم می‌دانست که در تاریخ 29 فوریه 1504 یک ماه‌گرفتگی رخ خواهد داد. او با رئیس بومیان ملاقات کرد و به او گفت که خدای مسیحیان به دلیل خودداری کردن از غذا داد به آنها، نسبت به اهالی آنجا غضب کرده است. او به آنها گفت که تا سه شب دیگر انتظار نشانه‌ای از ناخوشنودی خدا را داشته باشید. خدا در آن زمان ماه را گداخته و غضب‌آلود می‌کند.
آنطور که پسر کریستف کلمب در یادداشت‌هایش گزارش کرده است، هنگامی که پدیده ماه خونین (Blood Moon) رخ داد، بومیان به شدت ترسیدند و با فریاد و زاری از جهات مختلف همراه با تدارکات به سوی کشتی‌ها روانه شدند.
دقیقا زمانی که فاز کامل ماه‌گرفتگی در انتهای خود به سر می‌برد، کلمب اعلام کرد که خداوند بومیان را بخشیده است و به زودی ماه را به حالت اولیه‌اش باز می‌گرداند. پس از آن خدمه کلمب تا ماه نوامبر که کمک از راه برسد، از نظر آذوقه مشکلی نداشتند. پس از آن آنها او به همراه افرادش به اسپانیا بازگشتند.
چگونه طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن را در 5 مرداد تماشا کنیم؟
برای افرادی که به پدیده‌های آسمان شب علاقه دارند، ماه‌گرفتگی از جمله ساده‌ترین‌ها برای به نظاره نشستن است. فقط کافی است از خانه بیرون بروید، بالای سر خود را تماشا کنید و از آنچه می‌بینید لذت ببرید. به هیچ عنوان به تلسکوپ یا هیچ ابزار خاص دیگری نیاز ندارید. البته که داشتن یک دوربین دوچشمی و یا یک تلسکوپ کوچک می‌تواند جزئیات دقیق‌تری را از ماه‌گرفتگی به شما عرضه کند. تماشای ماه در حین ماه‌گرفتگی جالب‌تر از هر زمان دیگری خواهد بود.
به این نکته توجه داشته باشید که اگر برخلاف طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن در 5 مرداد امسال، یک ماه‌گرفتگی دیگر، مثلا آنچه در 29 دی‌ماه امسال انتظارمان را می‌کشد، در فصل زمستان رخ داد و شما تصمیم گرفتید مدت زمان نسبتا زیادی را شب‌هنگام در طبیعت باشید، به همراه بردن لباس گرم را فراموس نکنید. همانطور که طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن بیش از 6 ساعت طول می‌کشد، سایر ماه‌گرفتگی‌ها نیز زمان زیادی را طلب میکنند. بنابراین فراموش نکنید که وسایل لازم، مانند پتو، نوشیدنی‌های گرم و یا صندلی برای استراحت را به همراه داشته باشید.
روش‌های عکسبرداری
اگر می‌خواهید از یک ماه‌گرفتگی عکس تهیه کنید می‌توانید از این راهنمای وب‌سایت اسپیس برای عکاسان که توسط دو عکاس نجومی کارکشته ایملدا جوسون (Imelda Joson) و ادوین آگوئره (Edwin Aguirre) بهره ببرید. نوا پترو (Noah Petro)، محقق مرکز پرواز فضایی گودارد ناسا در مریلند می‌گوید :
می‌توانیم درخصوص آنچه در طول این ماه‌گرفتگی کامل بر سطح ماه می‌گذرد به اطلاعات علمی خوبی دست پیدا کنیم، اما کماکان آنه بیش از همه جذاب است و جلب نظر می‌کند، تغییر رنگ ماه است. تماشای آن واقعا لحظات خوشی را می‌سازد. این پدیده یک تغییر اسمانی کاملا بی‌خطر است. و همواره تماشای تغییر در آسمان جذابیت‌های خاص خودش را دارد.
بیشتر بخوانید :
- افسانه هایی در مورد ماه ؛ از پیام آور باران تا نشانه حمله جگوار!
- ابرماه گرفتگی سرخ آبی ۱۱ بهمن در ایران ؛ تئاتری آسمانی که بلیطش به سادگی گیر نمی‌آید
- ماه آبی چیست؟ ماه صد سال سیاه هم آبی نمی‌شود!
