تحقیقات گوناگونی درآمده که به این فرض دامن زده که اراده آزاد توهم بشریت است! در این مقاله، چنین گفتهای را به پرسش میگیریم!
تصور کنید که بنا دارید یک جفت هدفون جدید را آنلاین بخرید. در این فضای مجازی، مجموعهای از رنگها، برندها و ویژگیهایی وجود دارد که باید آنها را از نظر بگذرانید. بله، حسب الظاهر گمان میکنید که میتوانید هر مدلی را که دوست دارید انتخاب کنید و کنترل کاملی نیز بر تصمیم خود هم داشته باشید. و حتی هنگامی که در نهایت روی دکمه «افزودن به سبد خرید» کلیک میکنید، معتقدید که این کار را از روی اراده خود انجام میدهید، بله؟
بیشتر بخوانید: استفاده از هوش مصنوعی برای تولید محتوا ؛ وقتی ChatGPT خبرنگار میشود!
اراده آزاد توهم است؟
اما اگر به شما بگوییم که در آن زمانیکه فکر میکردید هنوز مرور میکنید، فعالیت مغزیتان هدفونهایی را که قرار است انتخاب کنید برجسته کرده است، چه؟ این ایده ممکن است چندان دور از ذهن نباشد. اگرچه دانشمندان علوم اعصاب به احتمال زیاد نمیتوانند انتخاب شما را با دقت 100 درصدی پیش بینی کنند، اما تحقیقات نشان داده است که برخی از اطلاعات مربوط به اقدامات آینده شما ده ثانیه پیش از اینکه حتی از تصمیم خود آگاه شوید در مدارِ فعالیت مغزی وجود دارد.
در اوایل دهه 1960، مطالعات نشان دادند که وقتی افراد یک حرکت ساده و خود به خودی انجام میدهند، مغز آنها پیش از حرکت، تجمعی در فعالیت عصبی نشان میدهد – چیزی که دانشمندان علوم اعصاب آن را «آمادگی نهانی (Bereitschaftspotential)» مینامند.
در دهه 1980، بنجامین لیبتِ (Benjamin Libet) عصب شناس گزارش داد که آمادگی نهانی حتی پیش از قصد گزارش شده یک فرد برای حرکت بوده است. در سال 2008، گروهی از محققان دریافتند که برخی از اطلاعات در مورد یک تصمیم آتی تا 10 ثانیه پیش از آن در مغز وجود دارد، آنهم مدتها پیش از اینکه حتی تصمیم بگیریم که چه زمانی یا چگونه اقدام میکنیم!
مغهومی به نام آمادگی نهانی
این مطالعات به پرسشها و بحثهایی دامن زده است که پیش از این هم وجود داشتند. برای بسیاری از ناظران، این یافتهها مفهوم شهودی اراده آزاد را از بین برده است. به هر حال، اگر عصبشناسان مدتها پیش از اینکه آگاهانه از تصمیم خود آگاه شوید، بتوانند زمان یا انتخاب حرکات شما را استنباط کنند، شاید مردم صرفاً عروسکهایی باشند که توسط فرآیندهای عصبی که در زیر لوایِ هوشیاری آشکار میشوند، تحت فشار قرار میگیرند.
اما به عنوان محققانی که اراده را از منظر عصبشناسی و فلسفی مطالعه میکنند، معتقدیم که هنوز چیزهای بیشتری در این داستان وجود دارد. ما با همکاری فیلسوفان و دانشمندان کار میکنیم تا تفاسیر دقیقتری ارائه دهیم – از جمله درک بهتری از آمادگی نهانی – و چارچوب نظری ثمربخشتری برای صورتبندی آن. نتایج حاکی از آن است که «اراده آزاد» یک مفهوم مفید باقی میماند، اگرچه ممکن است افراد نیاز به بررسی مجدد نحوه تعریف آن داشته باشند.
اگر می خواهید بیشتر درباره آمادگی نهانی بدانید به این لینک مراجعه کنید.
نگاهی نزدیکتر به مفاهیم اراده آزاد و آمادگی نهانی
بیایید از یک مشاهده عقلانی شروع کنیم: بسیاری از کارهایی که مردم هر روز انجام میدهند، خودکار است. وقتی شروع به راه رفتن میکنیم یک پا را جلوی پای دیگر میگذاریم. اغلب اوقات، ما فعالانه در مورد اینکه کدام پا را اول جلو بیاوریم، فکر نمیکنیم. مهم نیست. همین امر در مورد بسیاری از اقدامات و انتخابهای دیگر نیز صدق میکند. برای ما اینکارها تا حد زیادی بی معنی و غیر قابل تأمل هستند.
اکثر مطالعات تجربی در مورد اراده آزاد – از جمله لیبت – بر این نوع اقدامات خودکار متمرکز شدهاند. در چنین اقداماتی، پژوهشگران در واقع میتوانند فعالیت مغزی ما را «بازخوانی» کنند و اطلاعات مربوط به حرکات و انتخابهای ما را پیش از اینکه حتی متوجه شویم در شرف انجام آنها هستیم، ردیابی نمایند.
بیشتر بخوانید: چرا مغز انسان بزرگ است و رودهاش کوچک؛ پژوهشگران تواستند پرده از راز آن بردارند!
مفهوم اراده با امور پیشپا افتاده نقض نمیشود
اما اگر این اقدامات برای ما اهمیتی ندارد، آیا تا این اندازه قابل توجهست که به طور ناخودآگاه هم شروع شده باشند؟ تصمیمهای مهمتری – مانند اینکه شغلی بگیرید، ازدواج کنید یا به کشور دیگری بروید – بینهایت جالبتر و پیچیدهتر هستند و حتی در این بافت هم کاملاً هم آگاهانه در نظر گرفته میشوند.
اگر با درکی فلسفی از اراده آزاد تحقیقات خود را شروع کنیم، متوجه میشویم که تنها زیر مجموعه کوچکی از اعمال روزمره ما به اندازه کافی مهم هستند که نگرانشان باشیم. در واقع، ما میخواهیم بر تصمیمهای خود نظارت داشته باشیم، تصمیمهایی که نتایج آنها تغییراتی را در زندگیمان ایجاد میکند و مسئولیت آنها را بر دوش ما میاندازد. در این زمینه – تصمیمات مهم – است که مسئله اراده آزاد به طور طبیعی اهمیت پیدا میکند.
پژوهشها درباره مفاهیم تصمیمگیری و ارادی چه میگویند؟
در سال 2019، عصب شناسان یوری مائوز (Uri Maoz)، لیاد مودریک (Liad Mudrik) و همکارانشان به این ایده پرداختند. آنها در آزمایش خود دو سازمان غیرانتفاعی را به شرکتکنندگان ارائه دادند که در آن میتوانستند 1000 دلار به این شرکتها کمک کنند. به عبارتی، افراد میتوانند سازمان مورد نظر خود را با فشار دادن دکمه چپ یا راست انتخاب کنند.
در برخی موارد، شرکتکنندگان میدانستند که انتخاب آنها اهمیت دارد، زیرا این دکمه تعیین میکرد که کدام سازمان 1000 دلار کامل را دریافت خواهد کرد. در موارد دیگر، مردم آگاهانه دست به انتخابهای بیهدف زدند، زیرا به آنها گفته شده بود که هر دو سازمان بدون توجه به انتخابشان، 500 دلار دریافت خواهند کرد.
نتایج تا حدودی تعجبآور بود. انتخابهای بیهدف درست با تعریف آمادگی نهانی، و مانند آزمایشهای پیشین، مقدم بر اراه آزاد بودند. با این حال، انتخابهای هدفمندی نبودند. این آزمایش ما را به این درک میرساند که وقتی به یک تصمیم و نتیجه آن اهمیت میدهیم، به نظر، مغز ما رفتار متفاوتی را نسبت به زمانی که یک تصمیم خودکار است نشان میدهد.
دیگر مسئولیت تصمیمات با ما نیست؟
جالبتر این واقعیت است که شهود مردم عادی در مورد اراده آزاد و تصمیمگیری با این یافتهها همخوانی ندارد. برخی از همکاران ما، از جمله مائوز و جیک گاوناس، اخیراً نتایج یک نظرسنجی بزرگ را با بیش از 600 پاسخدهنده منتشر کردند که در آن از مردم خواستند تا میزان انتخابهای گوناگون انجام شده توسط دیگران را «آزاد» ارزیابی کنند.
رتبهبندیهای آنها نشان میدهد که مردم تشخیص نمیدهند که مغز ممکن است با انتخابهای هدفمند به روشی متفاوت از انتخابهای دلخواه یا بیهدف رفتار کند. به عبارت دیگر، مردم تمایل دارند که همه انتخابهای خود را – از جوراب پوشیدن تا جایی که تعطیلات را بگذرانند – به همان اندازه «آزاد» تصور کنند که دیگر کارها را انجام میدهند. هرچند متخصصین علم اعصاب چیز دیگری میگویند!
چیزی که این آزمایش به ما میگوید این است که اراده آزاد ممکن است وجود داشته باشد، اما آن طور که ما به طور شهودی تصور میکنیم عمل نمیکند. در همین راستا، شهود دومی وجود دارد که برای درک مطالعات ارادی باید به آن پرداخت. وقتی آزمایشها نشان میدهد که فعالیت مغز، مانند آمادگی نهانی، مقدم بر قصد آگاهانه برای اقدام است، برخی از افراد به سرعت به این نتیجه رسیدهاند که «مسئول نیستند». آنها اراده آزاد ندارند، با این استدلال که به نوعی تابع فعالیت مغز خود هستند.
اما چنین فرضی، درس وسیعتری از علوم اعصاب را منکر میشود: «ما» مغز خودمان هستیم. پژوهشهای ترکیبی نشان میدهد که انسانها قدرت انتخاب آگاهانه را دارند. امّا این سوژگی (عاملیّت) و احساس مسئولیتِ شخصیِ همراه با آن، فراطبیعی نیست؛ تمامی امور در مغز اتفاق میفتند، صرف نظر از اینکه آیا دانشمندان به وضوح آمادگی نهانی را مشاهده میکنند یا خیر.
بیشتر بخوانید: کلاستروم ناحیه مرموز مغز برای ساماندهی پیچیدگی است!
جمعبندی
بنابراین هیچ «روحی» در کوی و پسکوچه سیستم مغزی وجود ندارد. اما به عنوان محقق، ما استدلال میکنیم که این ماشین آنقدر پیچیده، غیرقابل درک و مرموز است که مفاهیم رایج «اراده آزاد» یا «خویشتن» به طرز حیرتانگیزی مفید باقی میمانند. چرا که به ما کمک میکنند تا از طریق اندیشیدن و تصور کردن – هر چند ناقص – عملکرد ذهن و مغز را تصویر کنیم. به این ترتیب، این مفاهیم میتوانند برای تحقیقات الهامبخش و راهنما باشند- به شرطی که در طول مسیر به پرسش و آزمودن این فرضیات ادامه دهیم.
بیشتر بخوانید:
- برچسبزنی زمانی : راه مغز برای تشخیص آواهای گفتاری!
- هوش با خودکنترلی رابطه مستقیم دارد؛ زاغهای جنگلی هم مثل انسانها عمل کردند!
- قدمی مهم در درمان بیماری آلزایمر ؛ ریاضیات به کمک پزشکان آمد!
- سیلوسایبین قارچ جادویی الهامبخش روانپزشکان برای درمان افسردگی مقاوم به درمان!
دیدگاه شما دربارهٔ اراده آزاد چیست؟ لطفاً تجربیات خود را در بخش کامنتها با تکراتو در میان بگذارید و اخبار تکنولوژی را با ما دنبال کنید.
منبع: scientificamerican