کویر یا نمک زار منطقه گسترده‌ای از زمین است که با نمک و سایر مواد معدنی پوشیده شده است. این ترکیبات طبیعی در مناطق بایری نظیر بیابان‌ها یافت می‌شود.
کویر یا نمک زار به چه منطقه‌ای گفته می‌شود؟
نمک ترکیب با اهمیتی است که از واکنش خنثی شدن یک اسید و باز شکل می‌گیرد. نمک‌ها از کاتیون (اتم با بار مثبت) و آنیون (اتم با بار منفی) هایی تشکیل شده‌اند که در مجموع ترکیب را از نظر الکتریکی خنثی می‌کند. نمک‌ها در چندین نوع وجود دارند و می‌توانند با هیدرولیز شدن نمک‌های اسیدی و قلیایی را تولید کند.
بیشتر نمک‌ها شفاف و بدون رنگ هستند، اما می‌توان آنها را در رنگ‌های زرد، نارنجی، قرمز، آبی و بنفش نیز مشاهده کرد. از نمک خوراکی یا نمک مرکب به طور سنتی به عنوان چاشنی و یا نگه‌دارنده غذایی استفاده می‌شد. نمک‌ها می‌توانند در ابعاد بسیار وسیع کنار یکدیگر قرار بگیرند و سرزمین‌هایی بنام کویر (Salt pan) را شکل دهند.
کویر منطقه‌ای بزرگ از زمین است که با نمک و یا سایر مواد معدنی پوشیده شده و در بسیاری از آنها بدلیل وجود نمک درخشندگی دارند و یا سفیدرنگ هستند. کویر در بیابان‌ها و یا سایر مناطق بایری که در طول صدها سال حجم بسیار وسیعی از آب‌ها خشک شده‌اند و نمک‌ها و سایر مواد معدنی به عنوان بقایا باقی مانده‌اند.
کویرها در سراسر جهان، به ویژه در کشور‌های بیابانی و با شرایط خشک و بایر یافت می‌شوند. با این حال برخی از بزرگترین کویرهای جهان در کشور بولیوی و نیز در ایالت‌‌های یوتا و کالیفرنیا آمریکا وجود دارند.
کویر چگونه تشکیل می‌شود؟
برای شکل گیری کویر سه شرط اساسی مورد نیاز است: منبع نمک، یک حوضه آبی زه کشی و محصور شده برای جلوگیری از شسته شدن نمک و در نهایت یک شرایط و آب و هوایی خشک و بیابانی که در آن میزان تبخیر از میزان بارش بیشتر است تا بدین ترتیب با خشک شدن آب نمک‌ها برجای بمانند. از بین این سه شرط، آب و هوای خشک و بیابانی در شکل گیری کویر حرف اول را می‌زند.
در مناطق بیابانی به دلیل عدم وجود آب کافی، رودهای بزرگ کمی وجود دارند که آب در آنها جاری باشد. بسیاری از رودهای نواحی بیابانی از جریان آب بی‌بهره هستند. وجود حوضه‌های محصور آبی این اطمینان را حاصل می‌کنند که جریان آبی خارج نخواهد شد. به علاوه کمبود بارندگی در بیابان‌ها نیز باعث می‌شود همواره نرخ تبخیر از بارش بیشتر باشد، موضوعی که منجر به تشکیل کویر می‌شود.
همچنین باید در نظر داشت که در صورت فقدان نمک و مواد معدنی در حوضه‌های آبی زهکشی شده، فرآیند تشکیل کویر را شاهد نخواهیم بود. آهک و کلسیم از معمول‌ترین مواد معدنی هستند که در کویرها یافت می‌شوند. کانی سدیم کلرید، هالیت یا سنگ نمک (Halite) متداول‌ترین شکل نمک است که در کویر یافت می‌شود.
مهمترین نمک‌زارهای دنیا
کویرهای بزرگ در سراسر جهان در مناطقی نظیر آفریقا، آمریکای جنوبی و آمریکا یافت می‌شوند. بزرگترین کویر جهان در دو شهر پوتسوی (Potosi) و اورورو (Oruro) در کشور بولیوی وجود دارد. این کویر که سالاردو بیونی (Salar de Uyuni) نام دارد، مساحتی در حدود 10360 کیلومتر مریع را پوشش می‌دهد. کویر سالاردو بیونی در ارتفاع ۳۶۵۶ متری از سطح دریا واقع شده است. کویر بولیوی یکی از مناطق بزرگ زندگی فلامینگوهای صورتی است.
کویر بونویل (Bonneville) که در ایالت یوتا واقع شده است و مساحتی در حدود ۱۱۷ کیلومتر مربع را در برمی‌گیرد. کویر بونویل باقی‌مانده رودی به همین نام است که تقریبا ۱۷ هزار سال پیش وجود داشته است. اما به آفریقا برویم، چشمگیر‌ترین کویر این قاره، اتوشا (Etosha) نام دارد و در پارک ملی اتوشا در کشور نامیبیا واقع است. به علاوه پارک ملی دره مرگ (Death Valley) در کالیفرنیا آمریکا نیز میزان تعدادی بزرگترین کویر هاست. تخمین زده می‌شود که کویرهای حوضه رود بدواتر (Badwater) در پارک ملی دث ولی مساحتی در حدود ۵۱۸ کیلومتر مربع را پوشش دهند.
کویر لوت ایران
کویر لوت یا دشت لوت ایران (Dasht-e Lut)، دشتی بیابانی با مساحات ۵۱ هزار و ۸۰۰ کیلومتر مریع است که استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی و حدود ۱۰ درصد از مساحت کشور را تحت پوشش قرار می‌دهد.
دشت لوت از شمال غربی ایران تا جنوب شرقی امتداد دارد. این کویر از جمله مناطق مافوق‌گرم و خشک جهان به شمار می‌آید به طوریکه در سالهای ، ۲۰۰۵، ۲۰۰۶، ۲۰۰۷ و ۲۰۰۹ داغ‌ترین نقطه زمین لقب گرفته است. ماکسیمم دمای ثبت شده آن 70.7 درجه سانتی‌گراد است که در سال ۲۰۰۵ به ثبت رسید.
بیشتر بخوانید: ۲۰۱۷، گرمترین سال زمین بدون پدیده ال نینو بوده است
کویر لوت را بر اساس عوارض جغرافیایی آن می‌توان به ۳ واحد کوچک‌تر تقسیم بندی کرد:
لوت شمالی : غنی از عناصر ریگ، شن و ماسه
لوت مرکزی : این واحد جغرافیایی بسیار جالب توجه است. در قسمت‌های شرقی آن تپه‌های به هم پیوسته ماسه‌ای قرار دارد و ناحیه‌ای با عرض ۵۲ و طول۱۶۲ کیلومتر را در کویر لوت پوشش داده است. بخش‌های غربی آن برخلاف ناهمواری‌های بخش‌های شرقی فاقد پوشش گیاهی است.
لوت جنوبی (لوت زنگی) : غنی از پوشش گیاهی
در چهلمین اجلاس میراث جهانی در استانبول، دشت لوت به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد. از جمله دلایلی که منجر به ثبت این دشت در فهرست جهانی یونسکو شد می‌توان به : بلندترین کلوت‌های جهان در بخش شرقی، طولانی‌ترین کلوت‌های جهان، گرمترین نقطه جهان با دمای ۷۰٫۷ درجه سلسیوس، بلندترین تپه‌های ماسه‌ای جهان در ریگ یلان در قسمت شرقی، وجود یکی از بلندترین نبکاهای (گلدان صحرا، تل گز یا تل نباتی) جهان با ارتفاع ۱۲ متر، اشاره کرد.
کاربردهای نمک‌زار
کویرهای منابعی غنی از مواد معدنی هستند و فعالیت‌های استخراجی معدنی زیادی در این مناطق انجام می‌گیرد. سایر فعالیت‌های انسانی و توسعه‌ای نظیر واسنجی (کالیبره کردن) ماهواره‌ها و ثبت رکوردهای سرعت به دلیل وسعت زیاد آنها معمول است. همچنین برخی از جاده‌های مسافرتی در دل کویرها ساخته شده‌اند. همچنین در سالهای اخیر تورهای گردشگری بسیاری، کویرها را به عنوان مقاصد خود انتخاب می‌کنند.
بیشتر بخوانید :
- تغییر اقلیم چیست ؛ تغییرات آب و هوایی و تاثیر عجیب آن بر زندگی انسان
- بیابان به چه مناطقی گفته می‌شود ؛ انواع بیابان ها کدامند؟
.
منبع : WorldAtlas
