ماجرای سرقت فرش‌های کاخ سعدآباد چیست؟ [+واکنش وزیر میراث فرهنگی و دفتر حسن روحانی]

سرقت فرش‌های کاخ سعدآباد یه یکی از جنجالی‌ترین موضوعات روزهای اخیر در فضای مجازی و رسانه‌های خبری تبدیل شده است.

بعد از تخریب بافت‌ تاریخی برخی شهرها، ایده فروش قشم و کیش و نهایتا فروش و وگذاری مجموعه‌ای از آثار تاریخی، رسانه‌های نزدیک به حکومت خبر از غیب‌شدن 48 تخته فرش نفیس از مجموعه کاخ سعدآباد داده‌اند که گفته می‌شود ارزش تنها 10 تخته فرش آن برابر با 127 میلیون دلار بوده است.

این فرش‌های نفیس ساخت اصفهان و مشهد است. خبر این سرقت بزرگ موجی از نارضایتی و انتقاد مردم را درپی داشته است. دراین‌باره ضرغامی وزیر میراث فرهنگی نیز واکنش نشان داده‌است که در ادامه خواهید دید. اما ماجرا چیست و چرا اتفاقی که گفته می‌شود سه سال پیش رخ داده حالا و ناگهانی رسانه‌ای می‌شود؟

بیشتر بخوانید: کشف مجموعه عظیمی از اشیا تاریخی در استان گلستان ‌؛ اشیایی از عصر ساسانیان تا صفویه!

داستان سرقت فرش‌های کاخ سعدآباد چیست؟

خبرگزاری فارس روز یکشنبه ۳۱ اردیبهشت در گزارشی، نوشت ۴۸ تخته فرش ارزشمند ملی از ساختمان حافظیه کاخ سعدآباد خارج و ناپدید شده‌اند. این فرش‌های نفیس بافت مشهد و اصفهان بوده‌اند و ارزش مالی تنها ۱۰ تخته آن‌ها معادل ۱۲۷ میلیارد تومان برآورد شده است.

این خبرگزاری ناپدید شدن فرش‌های تالار حافظیه را به دولت دوازدهم نسبت داد و مدعی شد طبق گزارش رسیده به دولت سیزدهم، همگی این فرش‌ها طی سه سال منتهی به ۱۳۹۵ مفقود شده‌اند. در این گزارش، به نقل از یک شاهد عینی آمده است: «فرش‌ها را با یک دستگاه وانت مزدا بردند منزل.»

ساختمان حافظیه سعدآباد در اختیار نهاد ریاست‌جمهوری است و دولت‌ جمهوری اسلامی از آن برای استقبال از مهمانان خارجی استفاده می‌کند. علاوه بر این ساختمان، فرش‌های نفیس و ارزشمند متعددی هم در دیگر بخش‌های کاخ سعدآباد نگهداری می‌شوند.

هرچند ادعای خبرگزاری فارس در مورد زمان ناپدید شدن فرش‌های نفیس تالار حافظیه نیازمند بررسی کنشگران فرهنگی است، مسئله این است که فرهنگ، هنر و تاریخ ملی ایران از دست رفته است؛ اصلی که زمان وقوع این سرقت در آن تفاوتی ایجاد نمی‌کند.

مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد در کوهپایه‌های توچال و دره دربند در شمال تهران با مساحتی بالغ‌ بر ۱۱۰ هکتار از آثار مهم فرهنگی، هنری و تاریخی ایران است که زمان ساخت آن به دوران قاجار بازمی‌گردد. این مجموعه در دوران رضاشاه پهلوی و پس از آن محمدرضاشاه تکمیل شد. موزه مردم‌شناسی، کاخ سبز، موزه آب، موزه برادران امیدوار، موزه ظروف سلطنت و کاخ ملت یا کاخ سفید بخش‌های مختلفی از مجموعه کاخ سعدآباد را تشکیل می‌دهند.

کاخ سعدآباد، مجموعه‌ای بزرگ از آثار هنری و تاریخی است که بخشی از آن‌ها هنرهای ایرانی را نمایندگی می‌کنند و بخشی دیگر آثار هنرمندان خارجی‌اند که در سرسراها و فضاهای مختلف جانمایی شده‌اند.

گفتنی است که فرح پهلوی در تبدیل کاخ سعدآباد به یک مجموعه هنری و فرهنگی نقش مهمی داشت. او به دلیل علاقه وافرش به هنر و فرهنگ، برای طراحی داخلی فضاهای مختلف کاخ، از معماران و طراحان ماهر و مشهور دعوت کرد و با کمک آن‌ها و الهام از سبک‌های مختلف هنری و معماری جلوه‌ای منحصربه‌فرد این مجموعه بخشید.

فرح پهلوی در انتخاب اشیای داخلی مجموعه سعدآباد از پرده‌ها و مجسمه‌ها گرفته تا فرش‌ها و لوسترها نیز نقش‌آفرینی کرد. انتخاب و جانمایی مجسمه‌های برنزی و سفالی، تابلوهای نقاشی، جواهرات، کاشی‌ها، سفال‌ها، مینیاتورها، آینه‌ها و بسیاری دیگر از اشیای ارزشمند جلوه‌ای خاص و درخشان به کاخ سعدآباد داد و ارزش آن را به‌اندازه یک موزه ملی و تاریخی بالا برد.

فرش‌های کاخ سعد‌آباد؛ جلوه‌ای از تاریخ شکوهمند فرش ایرانی!

یکی از مهم‌ترین عناصر به کار رفته در تزیینات داخلی کاخ سعدآباد فرش‌های نفیس و دستباف این مجموعه است که با طرح‌ها و الگوهای برگرفته از هنر صنعت فرش ایران این مجموعه را به موزه‌ای از فرش‌های ایرانی تبدیل کرده‌ و زیبایی و تاریخچه فرهنگی خاصی را به این مکان افزوده‌اند.

فرش‌های کاخ سعدآباد به توجه به معماری و سبک هنری کاخ که از تنوع پشتیبانی می‌کند، طرح‌ها و موضوع‌های متنوع دارند. برخی از فرش‌ها با طرح‌های گلستانی، طبیعت، صحنه‌های شکار و پرنده‌ها تزیین شده‌اند. برخی فرش‌ها هم طرح‌های هنری و هندسی دارند.

این فرش‌ها با استفاده از مواد اولیه باکیفیت و به دست هنرمندان سرآمد هنر فرش دستباف ایران بافته شده‌اند و هریک تاریخچه‌ای جداگانه دارند. مهم‌ترین آن‌ها قالی‌های «عمواوغلی»‌اند که از پشم بز و گوسفند بافته می‌شوند و به داشتن الگوها و طرح‌های متنوع و شاداب مشهورند.

بزرگ‌ترین و باارزش‌ترین فرش کاخ سعدآباد نیز فرش ۱۴۵ مترمربعی عمواوغلی با طرحی از شیخ صفی است که نقش‌مایه شمسه و قندیل دارد. این فرش با مواد مصرفی پرز، نخ و پنبه، رنگ زمینه سرمه‌ای و حاشیه لاکی در بخش سفره‌خانه کاخ گسترده شده است.

تعداد گره‌های این فرش در دسی‌متر مربع، ۱۰ هزار و تاریخ بافت آن حدود سال ۱۳۱۰ تخمین زده شده است. در مرکز ترنج فرش یک ستاره هشت‌پر قرار دارد و اطراف آن یک گل شاه‌عباسی ترسیم شده و بر فراز آن‌ها چهار گل شاه‌عباسی دیگر نقش بسته‌اند. سطح اصلی ترنج از سه طرح اسلیمی‌ دهان اژدر، اسلیمی ماری یا ابر چینی و شاخه پیچ‌ها با یک ریشه با گل‌های شاه‌عباسی و شاخه برگ‌ها در متن ترنج جلوه‌گری می‌کند.

در تالار آینه کاخ سبز نیز یک قالی ۷۰ مترمربعی با طرح عمواوغلی گستره است که همخوانی نقشه آن با طرح سقف تالار آیینه جلوه‌ای بی‌نظیر به این سرسرا بخشیده است. الیاف به‌کار رفته در این قالی نیز ابریشم است.

علاوه بر این دو فرش نفیس، شمار زیادی دیگر از فرش‌های ارزشمند کاخ سعدآباد در دیگر اتاق‌ها و قسمت‌های مختلف کاخ جانمایی شده‌اند. فرش بافت یزد طرح شاه‌عباسی با ۶۸ مترمربع، فرش بافت اراک، فرش بافت تهران و فرش بافت یزد از فرش‌های موجود در کاخ‌موزه ملت‌اند که بیشتر آن‌ها بالغ‌ بر ۹۰ سال قدمت دارند.

فرش تالار انتظار با طرح شاه‌عباسی به رنگ‌های لاکی، آبی، زرد نارنجی با گره‌ نامتقارن و تاروپود پرز پشم است. فرش تالار خاتم با نام دیگر فرش تهران به رنگ‌های عاجی، آبی، صورتی و نخودی جلوه‌ای خاص به این تالار بخشیده است. فرش اراک نیز با طرح لچک ترنج و با نقوش بند اسلیمی، گل‌های شاه‌عباسی و رنگ‌های عاجی، سرمه‌ای، لاکی با گره نامتقارن چشم‌نوازی می‌کند. قدمت فرش‌های تالار انتظار، تالار خاتم و تالار آیینه کاخ‌موزه ملت به ۱۰۰ سال می‌رسد.

سابقه تاریخی فرش‌های تالار پذیرایی زیرزمین نیز که کار نایین و اصفهان‌اند، با طرح گنبدی، نقوش اسلیمی، هندسی و رنگ‌های عاجی، آبی، سرمه‌ای به دهه ۴۰ بازمی‌گردد. فرش گل‌افشان، بافت ارجمند کرمان را که در تالار غذاخوری گسترده است، محمد ارجمند، از معروف‌ترین قالی‌بافان کرمانی، بافته است.

این‌ها تنها بخشی از ده‌ها فرش‌ نفیس کاخ‌موزه سعدآبادند که هنر و تاریخ صنعت فرش‌بافی ایران را نمایندگی می‌کنند و طی سال‌های در معرض نابودی و سرقت قرار گرفتند.

در سال‌های گذشته، کنشگران فرهنگی بارها درباره خطر بیدزدگی فرش‌های کاخ سعدآباد به دلیل بی‌توجهی در نگهداری صحیح این مجموعه هشدار دادند. به گفته آنان، رطوبت هوا و وارسی نشدن مداوم به آسیب‌دیدگی تعدادی از فرش‌های سعدآباد منجر شده است.

مقام‌های وزارت میراث فرهنگی همواره در واکنش به انتقادها نبود بودجه کافی برای محافظت از آثار ملی و تاریخی را بهانه می‌آورند.

سلب مسئولیت روابط عمومی کاخ سعدآباد در ماجرای سرقت فرش های سعدآباد [بروزرسانی 2 خرداد 1402]

در نتیجه واکنش‌های شدید افکار عمومی به ماجرای دزدی فرش های کاخ سعدآباد در روز دوم خرداد 1402 روابط عمومی کاخ سعد‌آباد با انتشار بیانیه‌ای در خصوص ماجرای مفقودی فرش های کاخ سعدآباد نوشت:

روز گذشته خبری مبنی بر «ناپدید شدن فرش‌های نفیس ساختمان حافظیه سعدآباد در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵» منتشر شد و بازتاب گسترده‌ای میان افکار عمومی داشت. لازم به توضیح است، همان‌طور که در خبر یاد شده آمده؛ ساختمان حافظیه متعلق به نهاد ریاست‌جمهوری است و حفاظت از آن در حیطه وظایف و اختیارات وزارت میراث فرهنگی نیست. مجموعه ۱۸۰ هکتاری سعدآباد مشتمل بر بناها و کاخ‌موزه‌هایی است که برخی از آن‌ها در تملک نهادهایی غیر از میراث فرهنگی است.

عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران نیز درباره مفقودی فرش‌های نفیس کاخ سعدآباد گفت: گزارش مقدماتی درباره سرقت فرش‌ها از سعدآباد داده شده است. این اتفاق در دوره‌های قبلی اتفاق افتاده و حراست از آن ساختمان مجموعه‌ی کاخ سعدآباد به عهده‌ی سازمان میراث فرهنگی نبوده است و حراست آن بخش (ساختمان حافظیه) کاخ سعدآباد بر عهده‌ی دستگاه‌های دیگر است که وظایف قانونی خود را انجام می‌دهند. حتما باید اطلاعاتی درباره‌ی اصل خبر سرقت فرش‌ها و چگونگی سرقت مشخص شود و به نظر مردم برسد.

واکنش دفتر حسن روحانی به ماجرای سرقت فرش‌های کاخ سعدآباد [بروزرسانی 6 خرداد 1402]

سایت دفتر حسن روحانی، رئیس جمهور سابق -که گفته‌شده مفقود شدن فرش های کاخ سعدآباد در دوره او به وقع پیوسته- نیز با انتشار بیانیه‌ای به این خبر واکنش نشان داد.

در این بیانیه به نقل از سایت دفتر حسن روحانی در خصوص ماجرای سرقت فرش‌های کاخ سعدآباد آمده است: اخیرا دادستان محترم کل کشور، دادستان‌ها را مکلف کرده مستندات مطالب منتشر شده در فضای مجازی را پیگیری کنند و تصریح کرده‌ ادعاهای بدون مبنا و سند که جامعه را ملتهب و امنیت روانی را مخدوش می‌کند، قابل گذشت نیست. یکی از مطالبی که چند روزی است در فضای مجازی منتشر شده، گزارش مبهمی درباره ادعای مفقود شدن تعدادی فرش نفیس از ساختمان حافظیه نهاد ریاست‌جمهوری در سعدآباد به نقل از شاهدان نامعلوم است. یک منبع آگاه درباره این خبر چند ابهام جدی و سؤال‌برانگیز را مطرح کرده است:

1. نهاد ریاست‌جمهوری به محض دریافت نخستین گزارش در این باره در سال ۱۳۹۹ که سابقه امر را به دوره قبل از آغاز کار دولت یازدهم می‌رساند، رسیدگی لازم را انجام داده و موضوع را فورا به مراجع نظارتی و قضائی ارجاع داده است. آیا طرح رسانه‌ای موضوع، سه سال بعد، بیش از آن که به گذشته و اصل موضوع مربوط باشد، برای انحراف اذهان از آنچه امروز می‌گذرد نیست؟
2. انتقال هرگونه سند و دارایی منقول و غیرمنقول در ادارات دولتی از دستورالعملی مشخص تبعیت می‌کند و هر قدر مراکز دولتی حساس‌تر باشند، این دستورالعمل‌ها دقیق‌تر و حساس‌تر عمل می‌کند. چطور محموله‌ای از فرش توسط یک وانت بارگیری شده و بدون مجوز حراست نهاد ریاست‌جمهوری که زیر نظر وزارت اطلاعات عمل می‌کند و حفاظت فیزیکی ساختمان حافظیه که تماما توسط سپاه پاسداران انجام می‌شود، از این ساختمان خارج شده است؟
3. انتشار خبری مخدوش، مغشوش و بدون ذکر هیچ منبع و ارائه سندی معتبر صرفا بنا بر ادعای یک ناشاهد ناشناس در یک رسانه رسمی چطور می‌تواند مستند باشد؟ مراجع قانونی و قضایی می‌بایست از رسانه‌ها بخواهند اسناد خود را در این خصوص در اختیار مراجع قانونی بگذارند و نام فردی که فرش‌ها به خانه او منتقل شده را افشا کنند.

بیشتر بخوانید:

• آهنگ‌های جدید گروه بیتلز توسط هوش مصنوعی منتشر شدند! [+فایل دانلودی]
• انحصار نظارت بر محتوای VODها در برنامه هفتم توسعه به صداوسیما داده شد!

دیدگاه شما در خصوص سرقت فرش‌های کاخ سعدآباد چیست؟ نظرات خود را در بخش کامنت‌ها با تکراتو در میان بگذارید.