این‌روزها، با طلوع چت‌بات‌هایی نظیر چت جی‌پی‌تی، پرسش‌های پیرامون هوش مصنوعی چیست و کاربردهایش بر سر زبان‌ها افتاده که در این جستار قرار است به آن بپردازیم.
در سال‌های اخیر، هوش مصنوعی (AI) هم نوید تحول صنایع و زندگی روزمره را داده و هم خبر از یک دنیای پسا-فناورانه‌ای که شاید انسان‌ها در آن برده‌وار زندگی کنند. ولی این‌بار با یک تفاوت اساسی؛ به جای بردگی برای انسان، بردگی ماشین‌ها را بکنیم. ولی این رخداد بدترین سناریوی ممکن هم نیست. بله، دنیای تیره و تاری به‌نظر می‌آید. نم‌نمک تمام این نگرانی‌ها دارد طرز فکر ما درباره‌ی فناوری را نیز تغییر می‌دهد؛ اما جدای از تمام این نگرانی‌های فلسفی و گاه شبه-فلسفی، دقیقاً هوش مصنوعی چیست و چه کابردهایی دارد؟! در این جستار، بنا داریم به بررسی تعریف و جنبه‌های مختلف هوش مصنوعی بپردازیم، تا از رهگذر آن، کاربردهای هوش مصنوعی در زندگی را، به‌ویژه در بافت ایران بررسی کنیم تا متعاقباً درک ملموس‌تری از آن نیز داشته باشیم.
بیشتر بخوانید:
بهترین سایت های هوش مصنوعی برای گرافیست ها
تماشا کنید: تصاویر هوش مصنوعی از استادیوم‌هایی با طرح هخامنشی و معماری تخت جمشید
هوش مصنوعی چیست و چه کابردهایی دارد؟
ارائه‌یِ تعریفی دقیق برای چیستی هوش مصنوعی دشوار است. مثلاً چه کسی می‌تواند بگوید که زیست‌شناسی چیست؟ یا فلسفه و علم دقیقاً چه چیزهایی هستند؟ بله، صدها متفکر و فیلسوف درباره‌ی آن بحث کرده‌اند؛ امّا رسیدن به یک تعریف همه‌پسند شاید هیچ‌وقت ممکن نباشد.
می‌توان با متر و معیارهای منطقی، به چنین تعریفی رسید که هوش مصنوعی در اصل شبیه‌سازی هوش انسانی در ماشین‌ها است؛ به این معنا که سیستم‌هایی ایجاد کنیم که بتوانند وظایفی را انجام دهند که معمولاً به هوش انسانی منتسب می‌شوند، مانند حل مسئله، یادگیری، استدلال و درک زبان طبیعی. یا اگر بخواهیم دقیق‌تر صحبت کنیم، رسیدن به سیستمی که بتواند عقلانی فکر و عمل کند.
از همین‌رو، هوش مصنوعی طیف وسیعی از تکنیک‌ها و فناوری‌ها را از جمله یادگیری ماشین، شبکههای عصبی، پردازش زبان طبیعی و بینایی کامپیوتر در بر می‌گیرد تا بتواند امر شبیه‌سازی هوش انسانی را جامه‌یِ عمل بپوشاند. در ادامه مختصراً هر کدام از این فناوری‌ها را تعریف می‌کنیم.
یادگیری ماشین
درک یادگیری ماشین، یکی از بنیان‌های پاسخ به پرسش هوش مصنوعی چیست خواهد بود. این تکنیک زیرمجموعه‌ای از هوش مصنوعی است که بر توسعه الگوریتم‌ها و مدل‌های آماری تمرکز دارد که رایانه‌ها را قادر می‌سازد تا از داده‌ها یاد گرفته و پیشبینی یا تصمیم درست را برگزینند. این یکی از مؤلفه‌های حیاتی هوش مصنوعی است، زیرا سیستم‌ها را قادر می‌سازد تا عملکرد خود را در طول زمان بدون کدنویسی مشخص و صریح آفریدگارشان بهبود بخشند.
شبکههای عصبی
شبکههای عصبی مدل‌های محاسباتی هستند که از ساختار و عملکرد مغز انسان الهام گرفته‌‌اند. آنها از گره‌های به هم پیوسته یا «نورون‌ها» تشکیل شده‌اند که اطلاعات را پردازش و انتقال می‌دهند. شبکههای عصبی به ویژه برای کارهایی مانند تشخیص تصویر و گفتار مناسب هستند.
پردازش زبان طبیعی
پردازش زبان طبیعی (NLP) شامل تعامل بین کامپیوتر و زبان انسان است. فناوری‌های پردازش ز.ط. رایانه‌ها را قادر می‌سازد تا زبان انسانی را درک، تفسیر و تولید کنند و در واقع با همین فناوری بوده که امکان وجود چت‌بات‌هایی نظیر جی‌پی‌تی، دستیاران مجازی نظیر سیریِ اپل و خدمات ترجمه گوگل در دسترس کابران است.
بینایی ماشین
بینایی رایانه به ماشین‌ها اجازه می‌دهد تا اطلاعات بصری جهان مانند تصاویر و فیلم‌ها را تفسیر و درک کنند. این فناوری، زیربنای کاربردهایی مانند تشخیص چهره، وسایل نقلیه‌یِ خودران و تجزیه و تحلیل تصاویر پزشکی است.
بیشتر بخوانید:
تماشا کنید: تصاویر هوش مصنوعی از زنان کشورهای مختلف جهان
تماشا کنید: بازسازی نحوه صحبت‌کردن مردم با زبان‌های باستانی توسط هوش مصنوعی
کاربردهای هوش مصنوعی در زندگی روزمره
شاید با بیان کاربردهای هوش مصنوهی در زندگی بتوانیم بهتر به پرسش هوش مصنوعی چیست پاسخ دهیم. هماکنون هوش مصنوعی در زندگی روزمره ما به طرق مختلف نفوذ کرده است، آن هم به نحوی که اغلب حتی متوجه‌اش نیستیم.
در اینجا، چند نمونه‌ای از نحوه‌یِ استفاده از هوش مصنوعی و تأثیرات آن در تجربیات روزمره را به شما توضیح می‌دهیم:
دستیاران مجازی
یکی از کاربردهای هوش مصنوعی در زندگی دستیارهای مجازی مانند سیری اپل، الکسای آمازون و دستیار گوگل هستند که از پردازش زبان طبیعی و یادگیری ماشین برای درک و پاسخ به سوالات کاربران استفاده کرده و می‌کنند. مثلاً، آنها میتوانند ساعت هشدار را تنظیم کنند، به سؤالات کاربران پاسخ دهند، دستگاه‌های خانه هوشمند را کنترل کرده و حتی در مکالمات روزمره و ساده و گفتن لطیفه مشارکت کنند.
پلتفرمهای آنلاین؛ از صوت و تصویر تا خرید کالا
پلتفرمهای آنلاینی مانند نتفلیکس، اسپاتیفای و آمازون از الگوریتم‌های توصیه‌گر برای پیشنهاد فیلم، موسیقی و محصولات خود بر اساس ترجیحات کاربر و تعاملات گذشته‌اش استفاده می‌کنند. این الگوریتم‌ها رفتار کاربر را تحلیل کرده و هوش مصنوعی را برای شخصی‌سازی توصیه‌های محتوا به کار می‌گیرند.
سلامت و مراقبت‌های بهداشتی
هوش مصنوعی در امور سلامت، از تشخیص بیماری‌ها گرفته تا کشف دارو، پیشرفت‌های چشمگیری را رقم زده است. الگوریتم‌های یادگیری ماشین میتوانند تصاویر پزشکی‌ای مانند اشعه ایکس و ام‌ار‌آی را برای ناهنجاری‌ها تجزیه و تحلیل کنند، در حالی که مدل‌های پیشبینی به شناسایی بیماران در معرض خطر شرایط خاص کمک می‌کنند.
حمل و نقل
صنعت حمل و نقل با هوش مصنوعی همواره دگرگون میشود و رویای خودروهای خودران و سیستم‌های هوشمند مدیریت ترافیک کمکم دارند به واقعیت تبدیل می‌شوند. برنامه‌های ناوبری مبتنی بر هوش مصنوعی نیز مانند ویز (Waze)، گوگل مپ (Google Map) داده‌های ترافیکی را در زمان واقعی ارائه داده و مسیرهای بهینه را به کاربران پیشنهاد می‌کنند.
دارایی، امور مالی و سرمایه‌گذاری
هوش مصنوعی به طور گسترده در بخش مالی برای کشف تقلب، تجارت الگوریتمی و امتیازدهی اعتباری استفاده میشود. مدل‌های یادگیری ماشین میتوانند الگوهای غیرمعمول در تراکنش‌های مالی را شناسایی کرده تا فعالیت‌های متقلبانه احتمالی را افشا کنند.
سرگرمی و تولید محتوا
از آخرین کاربردهای هوش مصنوعی در زندگی می‌توان از تولید محتوای مبتنی بر هوش مصنوعی در صنعت سرگرمی نام برد که به طور فزاینده‌ای همه‌گیر و رایج شده است. آن‌چنان که امروزه روز هوش مصنوعی می‌تواند موسیقی، نقاشی و حتی مقاله و جستار تولید کرده و مرز بین خلاقیت انسان و ماشین را محو سازد؛ البته هنوز که هنوز است، این بات‌های بالنسبه هوشمند قادر به رقابت با هوش انسانی نیستند و نواقص آنها زیاد است.
بیشتر بخوانید:
تشخیص نوع تومور مغزی با هوش مصنوعی در عرض 20 دقیقه!
سند هوش مصنوعی کشور در انتظار تایید مرکز ملی فضای مجازی است
کاربرد هوش مصنوعی در ایران
در ادامه پاسخ به پرسش هوش مصنوعی چیست بد نیست که کاربرد هوش مصنوعی در ایران را پی بگیریم. به هر روی، با هر ضرب‌آهنگ و سرعتی که در نظر بگیریم این کشور نیز از انقلاب جهانی هوش مصنوعی مستثنی نیست. ایران به طور فعال، تحقیقات و برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی را در بخش‌های مختلف دنبال میکند. در اینجا برخی از زمینه‌های قابل توجهی که در آنها هوش مصنوعی در ایران به صورت بالقوه می‌تواند تأثیرگذار باشد، آورده شده:
بحث سلامت
یکی از کاربرد هوش مصنوعی در ایران، استفاده از ابزارهای تشخیصی مبتنی بر هوش مصنوعی است که برای ارتقای خدمات مراقبت‌های بهداشتی، به پزشکان و متخصصین در تفسیر تصاویر پزشکی و تشخیص دقیق‌تر بیماری‌ها کمک کرده است. مقالات زیادی در همین خصوص، در رشته‌هایی نظیر مهندسی پزشکی، تولید و تکثیر شده است، و نتایج نشان از آن دارد که این فناوری توانسته به کاهش خطاهای تشخیصی و بهبود بازیابی سلامت بیمار کمک کند.
کشاورزی
به واسطه اقلیم ایران و تنش آبی موجود، کشاورزی یک بخش حیاتی در ایران است و هوش مصنوعی می‌تواند در بهینه‌سازی شیوه‌های کشاورزی نقش بسیاری ایفا کند. سیستم‌های مجهز به هوش مصنوعی میتوانند داده‌های حسگرها و پهپادها را برای نظارت بر سلامت محصول، پیشبینی عملکرد محصول، و پیشنهاد استراتژی‌های آبیاری و کوددهی بهینه تجزیه و تحلیل کنند.
پردازش زبان
ایران کشوری با طیف متنوعی از زبان ها و گویش های بسیار است. فناوری‌های پردازش زبان طبیعی پلی است برای عبور از موانع زبانی، بهبود ارتباطات و تسهیل اشتراک‌گذاری اطلاعات میان جوامع مختلف زبانی و درک بهتر آنها.
تحصیلات و آموزش و پرورش
هوش مصنوعی نیز راه خود را به سیستم آموزشی ایران، هرچند دست و پا شکسته، باز کرده است. در آینده و به صورت بالقوه، سیستم‌های آموزشی هوشمند و پلتفرمهای یادگیری شخصی‌سازی شده برای پاسخگویی به نیازهای فردی دانش‌آموزان میتوانند توسعه پیدا کنند. در واقع، این سیستم ها با سبک یادگیری دانش آموزان منطبق شده و محتوای آموزشی مناسب آنها را ارائه می‌دهند.
استارتاپ‌ها و نوآوری
ایران طی سال‌هایی شاهد رشد استارت آپ های هوش مصنوعی و مراکز نوآوری بود که به تحقیق و توسعه هوش مصنوعی اختصاص یافته‌اند. این استارت‌آپ‌ها روی طیف گسترده‌ای از برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی، از راه حل‌های تجارت الکترونیک گرفته تا بورس و نوآوری‌های مراقبت های بهداشتی کار می‌کردند.
تحدید و مسدودسازی گردش اطلاعات
کاربرد هوش مصنوعی در ایران تنها به شرکت‌های خصوصی محدود نشده و دولت هم برای افزایش قدرت نظارت خود از هوش مصنوعی استفاده کرده است. گفتنی است که استفاده از هوش مصنوعی توسط دولت ایران یا هر کشوری برای محدود کردن یا کنترل شهروندانش می‌تواند نگرانی‌های اخلاقی و حقوق بشری قابل توجهی را ایجاد کند.
توجه به این نکته ضروری است که استفاده از هوش مصنوعی برای چنین مقاصدی می‌تواند تأثیر مخربی بر آزادی‌های فردی و حریم خصوصی داشته باشد. شاید حالا پرسشی دیگر پیش بیاید که هوش مصنوعی چیست یک هیولاست؟ در ادامه، با بررسی بیشتر و گفتن راه‌هایی را که از طریق آنها دولت ایران یا هر دولتی می‌تواند به طور بالقوه از هوش مصنوعی برای محدود کردن شهروندان خود سوء استفاده کند، کالبدشکافی دقیق‌تری انجام خواهیم داد (هرچند ممکن است برخی از این راه‌ها هماکنون اجرایی شده باشند):
سانسور و فیلتر اینترنت
دولت ها میتوانند از الگوریتم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی برای نظارت و فیلتر کردن محتوای آنلاین استفاده کنند. این می‌تواند شامل مسدود کردن دسترسی به وب‌سایت‌ها، پلتفرمهای رسانه‌های اجتماعی، یا رسانه‌های خبری باشد که منتقد دولت هستند یا دیدگاه‌های مخالف را ترویج می‌کنند. چنین سانسوری می‌تواند جریان اطلاعات را محدود کرده و آزادی بیان را مختل کند.
نظارت همه‌جانبه بر رسانه‌های اجتماعی
از هوش مصنوعی می‌توان برای نظارت بر پلتفرمهای رسانه‌های اجتماعی برای پست‌ها، نظرات یا بحث‌هایی که دولت آنها را از نظر سیاسی حساس یا تهدیدکننده می‌داند، استفاده کرد. این کار می‌تواند منجر به شناسایی و هدف قرار دادن افرادی شود که نظرات مخالف را بیان می‌کنند.
نظارت انبوه در گوشه و کنار کشور
دولت‌ها می توانند سیستم های نظارتی مجهز به هوش مصنوعی مجهز به فناوری تشخیص چهره را برای ردیابی حرکات و فعالیّت‌های شهروندان در فضاهای عمومی پیاده سازی کنند. یکی از این امکانات، شناسایی افراد بی‌حجاب است. هرچند چنین کاری نیازی به داشتن یک پایگاه داده مناسب از چهره‌های سه‌بعدی افراد و مدارک هویتی است، اما دولت ایران همواره در حال تحقیق و پژوهش برای جامه عمل پوشاندن به این حربه بوده است. در جای دیگر نیز تکنیک‌های هوش مصنوعی می‌تواند برای شناسایی و نظارت بر افراد شرکت کننده در اعتراضات یا تجمعات دیگر مورد استفاده قرار گیرند.
ردیابی آنلاین و جمع‌آوری داده‌ها
هوش مصنوعی می‌تواند برای جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل حجم وسیعی از داده‌ها درباره فعالیت‌های آنلاین افراد استفاده شود. از این داده ها می توان برای ایجاد پروفایل شهروندان، نظارت بر رفتار آنها و شناسایی مخالفان یا فعالان بالقوه استفاده کرد.
حذف خودکار محتوا
استفاده از هوش مصنوعی برای حذف یا مسدودسازی خودکار محتوایی که دولت آن را مغرضانه می‌داند، چنین کاری، نه تنها محتوای سیاسی، بلکه بیان هنری، روزنامه نگاری و سایر اشکال محتوای خلاقانه و آموزنده را نیز شامل خواهد شد.
قطع اینترنت
دولت‌ها میتوانند از هوش مصنوعی برای نظارت بر ترافیک اینترنت و شناسایی دوره‌های ناآرامی داخلی یا آشفتگی سیاسی استفاده کنند. در پاسخ، آنها ممکن است خاموشی اینترنت را آغاز کنند و به طور موثر دسترسی به اینترنت جهانی را قطع کنند و توانایی شهروندان را برای برقراری ارتباط و دسترسی به اطلاعات محدود کنند.
تشخیص خودکار تهدید
هوش مصنوعی می‌تواند برای شناسایی و علامت گذاری تهدیدات احتمالی برای دولت یا ثبات آن به کار گرفته شود. علی‌رغم آن‌که می‌تواند شامل شناسایی خطرات امنیتی واقعی باشد، در آن سو نیز می‌تواند منجر به هدف قرار گرفتن افراد بی‌گناه نیز اتفاق بیفتد.
بیشتر بخوانید:
هوش مصنوعی مخصوص بیمارستان‌ها توسط گوگل معرفی شد
پیشبینی وقوع 70 درصد زلزله‌ها با هوش مصنوعی
نکات مهم درباره‌ی خطرات احتمالی
مهم است که تأکید کنیم استفاده از هوش مصنوعی و ارائه مفاهیم حقوقی دقیق برای پرسش هوش مصنوعی چیست یکی از ارکان مهم آینده‌ای پویاست. چنان‌که باید قوانین تنظیم‌کننده‌ای را برای مقاصدی که نگرانی‌های جدی‌ای درباره حقوق بشر، از جمله نقض آزادی بیان، حریم خصوصی، و آزادی تجمع ایجاد میکند، در نظر بگیریم. در بسیاری از موارد، این اقدامات ممکن است حقوق و آزادی های شهروندان را نقض کرده و منجر به ناآرامی اجتماعی و محکومیت بین‌المللی شود.
برای محافظت در برابر سوء استفاده‌های احتمالی از هوش مصنوعی توسط دولت‌ها، برای جوامع دموکراتیک بسیار مهم است که چارچوب‌های قانونی و اخلاقی قوی‌ای مدوّن ساخته، و حتی بتوانند در صورت بروز نقض آشکار حقوق بشر، با همکاری‌های بین‌المللی رژیم‌های تمامیت‌خواه و دیکتاتور را پاسخگو سازند. چند راهکار کلی را می‌توان برای نمونه نام برد و مختصراً شرح داد:
شفافیت و پاسخگویی
دولت‌ها باید درباره‌یِ استفاده از هوش مصنوعی در نظارت و سانسور شفاف بوده و در قبال هرگونه نقض حقوق شهروندان پاسخگو باشند.
نظارت و مقررات
نهادهای نظارتی مستقل باید بر استفاده از هوش مصنوعی توسط سازمان‌های دولتی برای اطمینان از انطباق با استانداردهای حقوق بشر و دستورالعمل‌های اخلاقی نظارت کنند.
کمیته‌های حقیقت‌یاب سازمان ملل
وجود ساز و کارهایی برای تحقیق و تفحص بی‌طرفانه و اقدام موثر در سازمان ملل می‌تواند در جلوگیری از بروز چنین امور فاجعه‌آمیزی جلوگیری کند.
معرفی وب سایت هوش مصنوعی
با موفقیت چت جی‌پی‌تی، پلتفرمهای بسیاری توسعه یافتند که تخصص‌های گوناگونی دارند، از طراحی عکس و نقاشی بگیرید تا به تولید محتوای متنی و موسیقیایی. علی‌رغم، نگرانی‌ها به زعم ما، این ابزارها قررا نیست جایگاه هنر و کار انسانی را بگیرند، دست‌کم چنین چیزی از آن بر نمی‌آید و اگر هم بخواهد هنری شکل بگیرد، دیگر هنر انسانی نیست، هنر هوش مصنوعی است. با استفاده از وب سایت‌های هوش مصنوعی می‌توانید هم بهتر هوش مصنوعی چیست را درک کنید و هم کابردهای بیشتری از این ابزار را دریابید.
در اینجا چند سایت هوش مصنوعی نام می‌بریم که چنین خدماتی را ارائه می‌دهند:
- Monica AI: پلتفرمی مشابه با چت جی‌پی‌تی این‌بار با مزایای داشتن امکانات پریمیوم آن که می‌تواند با دقت و سرعتی بهتر متون را تجزیه و تحلیل کرده و یا محتوای متنی مورد نظر شما را تولید کند.
- Eesel: پلتفرمی که در آن می‌توانید پرونده‌های گوگل‌داک (Google Docs)، نوشن (Notion) و دیگر اسناد متنی را مدیریت کنید.
- HyperWrite: دستیار شخصی متنی است که برای مفاهیم نوشتاری مختلف محتوا تولید میکند و به طور قابل توجهی به کار نویسندگان می‌آید. علاوه بر عملکرد پشتیبانی از نوشتن، هایپر رایتر اکنون بخش متن به تصویر را در وب سایت خود قرار داده است که می‌تواند برای تحریر مطالب کپی‌رایتنیگ ثمربخش باشد
- Assembly AI: این هوش مصنوعی به شما کمک میکند فایل های صوتی و تصویری و همچنین رویدادهای صوتی زنده را به متن رونویسی کنید. چنان‌که شما می‌توانید محتوای ویدیویی/صوتی موجود خود را با تبدیل آن به فرم نوشتاری با این ابزار هوش مصنوعی بهبود بخشید.
جمع‌بندی
در این جستار کوشیدیم، پاسخ‌هایی درباره هوش مصنوعی چیست ارائه دهیم و کاربردهای هوش مصنوعی در زندگی و ایران را برشمریم. نتیجتاً، می‌توان گفت که هوش مصنوعی نیز مانند هر ابزار دیگری می‌تواند تاثیرات بالقوه و بالفعل زیادی را در مناسبات قدرت و کاری داشته باشد، مهم آن است که با آگاهی و تنظیم قوانین پیشرو، جلو استفاده‌های نادرست و نافی منافع همگان را بگیریم تا رشد و توسعه پایداری را در جوامع بشری شاهد باشیم.
سوالات متداول
آیا هوش مصنوعی جایگزین انسان خواهد شد؟
ما هنوز به تعریف جامعی از اینکه هوش مصنوعی چیست نرسیدهایم، بنابراین نمیتوان پیشبینی دقیقی از این جایگزینی داشت. آیا انسان به دست خودش این گذرگاه فرگشتی را طی کرده یا هوش مصنوعی علیه او عصیان میکند؟ بر کسی معلوم نیست. اما در حال حاضر با چنین چشماندازی دههها فاصله داریم، اما به احتمال زیاد، مشاغل زیادی از میان خواهد رفت، همانطور که در انقلاب صنعتی چنین اتفاق افتاد.
هوش مصنوعی جامع وجود دارد؟
هماکنون هوش مصنوعی جامعی وجود ندارد که بتواند مانند مغز انسان چندمهارتی باشد؛ اما به زودی این امکان نیز محقق میشود؛ همانطور که اکثر ابزارهای هوش مصنوعی در یک امر تخصصی هستند و میتوانند خوب عمل کنند.
بیشتر بخوانید:
دیدگاه خود را درباره هوش مصنوعی چیست در بخش کامنت‌ها برای تکراتو بنویسید و اخبار تکنولوژی را با ما دنبال کنید.
