روسکاسموس (Roscosmos)، مرکز فرماندهی و هماهنگی فعالیتهای فضایی روسیه و واقع در شهر مسکو است که فعالیتهای غیرنظامی بسیاری را انجام می‌دهد. از جمله آنها می‌توان به دیده‌بانی زمین و فعالیتهای فضانوردان اشاره کرد.
این سازمان فضایی همچنین با وزارت دفاع روسیه در زمینه پرتاب‌های هوایی ارتش همکاری می‌کند. روسکاسموس که عمدتا تحت عنوان سازمان فضایی فدرال روسیه شناخته می‌شود، در سال ۱۹۹۲ و با ادغام دو نهاد “آژانس” و “شرکت”
موشک و فضا شکل گرفت و نهادی مشترک برای تقویت بخش فضایی روسیه خواهد بود. هرچند حضور روسیه در صنعت فضایی سابقه‌ای خیلی بیشتر از این جریان‌ها دارد. در اوج قدرت فضایی اتحاد جماهیر شوروی در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، این کشور بسیاری از اولین‌های عرصه فضایی را به نام خود ثبت کرد؛ من جمله ارسال نخستین انسان به فضا.
کمی بعد از فروپاشی شوروی، روسکاسموس برای رقم زدن عرصه‌ای جدید پای به میدان گذاشت. این آژانس منابع بسیاری را در ایستگاه فضایی بین‌المللی صرف کرد و تا امروز نیز یکی از شرکت‌کنندگان اصلی این پروژه بوده است. روسکاسموس در سال ۲۰۱۶ مرکز نوین پرتاب خود به نام “واستوچنی” (Vostochny) را در بایکنور، تاسیسات اولیه فضایی این سازمان در قزاقستان، تاسیس کرد.
رقابت فضایی روسیه و آمریکا
در طول بخش عمده‌ای از یک قرن گذشته، اتحاد جماهیر شوروی تجارب بسیاری در عرصه فضا داشته است. ایده‌های موشکی فضایی دانشمند خودآموخته روس، کنستانتین تسیولکوفسکی، در طول آخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ سهم زیادی در فعالیتهای فضایی روس‌های ایفا کرد. سپس شوروی این تجربه را پس از پایان جنگ جهانی دوم و در ۱۹۴۵، با اندوخته‌های مهندسان موشک German V2 تکمیل کرد. در این زمان ایالات متحده نیز گروهی دیگر از مهندسان آلمانی را برای پروژه‌ای مشترک به خدمت گرفت.
با عنایت به سال ۵۸-۱۹۶۷ که سال بین‌المللی ژئوفیزیک نام گرفته، شوروی نخستین ماهواره جهان (اسپوتنیک) را در ۴ کتبر ۱۹۵۷ به فضا پرتاب کرد. در ایالات متحده اما برخی نگرانش گسترش نفوذ کمونیسم در فضا بودند. در این سال‌های که شوروی بسیاری از نخستین‌های عرصه فضا را به نام خود ثبت کرد، آمریکایی‌ها همواره به دنبال آنها در حرکت بودند.
در میان این رکوردهای روس‌ها می‌توان به نخستین انسان در فضا (یوری گاگارین)، نخستین زن در فضا (والنتینا ترشکووا)، نخستین پرواز نزدیک یا فلای‌بای ماه (Luna 1) و نخستین اجتماع سه نفره در فضا (ماموریت Voskhod 1) اشاره کرد. در مطلب زیر رکوردهای فضایی جذابی گفته شده است!
بیشتر بخوانید : عجیب ترین رکوردهای فضایی ؛ از مسن‌ترین فضانورد تا بیشترین زمان حضور در فضا
ایالات متحده در اواسط قرن ۱۹ میلادی همواره در عرصه فضایی، اتحاد جماهیر شوروی را پیش روی خود می‌دید. تقریبا می‌توان گفت فعالیت فضایی نبود که روس‌ها پیشگام و سردمدار آن نباشند. تا آنکه در سال ۱۹۶۹ آمریکایی ها موفق شدند با انجام موفقیت آمیز ماموریت سرنشین‌دار آپولو ۱۱ نخستین انسان را بر سطح ماه فرود آورند و به نوعی نوار شکست‌های خود در مقابل روس‌ها را پاره کنند.
حالا این ایالات متحده بود که دستِ بالا را داشت. اما در این میان برخی تئوری‌های توطئه نیز مطرح است که پروژه آپولو را از اساس دروغ می‌دانند. آنها معتقدند آمریکایی‌ها برای جبران عقب افتادگی خود در رقابت و آمریکا دست به تقلبی بزرگ زده‌اند. همچنین برخی معتقدند اینکار برای جلوه بخشیدن دوباره به قدرت آمریکا در عرصه جهانی، پس از اعتبار از دست رفته در جنگ ویتنام، بوده است.
بیشتر بخوانید : سفر به ماه با آپولو ۱۷ دروغ یا واقعیت؟ چرا انسان دیگر به ماه نرفت؟
اما روس‌های پای لرز این پیشگامی نیز نشستند. نخستین فاجعه‌های فضایی را نیز بایست به نام آنها ثبت کرد. در ۲۴ اکتبر ۱۹۶۰، یک موشک R-16 در مرکز پرتاب بایکنور منفجر شد. تخمین زده می‌شود که در این حادثه ۱۵۰ نفر جان خود را از دست داده باشند. برای ده‌ها سال جزئیات این حادثه برای عموم مردم و خانواده‌های آسیب دیده مشخص نشد.
ماموریت‌های سایوز ۱ در سال ۱۹۶۷ و سایوز ۱۱ در سال ۱۹۷۱ هر دو مطابق برنامه قرار بود از مرکز پرتاب بایکنور قزاقستان پرتاب شود، اما هر دو ماموریت با فاجعه‌ای در زمان پرتاب مواجه شدند. در این دو ماموریت ۴ فضانورد به کام مرگ کشانده شدند.
به عنوان مثال دیگر از فاجعه فضایی برای صنعت فضایی روسیه، می‌توان به انفجار موشک N-1 و در ادامه، نابودی پد پرتاب در ۳ جولای ۱۹۶۹ یاد کرد. حادثه‌ای که هیچ خسارت جانی در پی نداشت، اما تجهیزات پرتاب را نابود کرد. این فاجعه سبب شد برنامه روس‌ها برای سفر به ماه برای مدتی از دستور کار خارج شود.
متعاقبا، شوروی تمرکز خود را بر روی فناوری ایستگاه فضایی متمرکز کرد. تبلور این موضوع را می‌توانیم در برنامه‌های ایستگاه‌های فضایی میر (Mir) و سالیوت (Salyut) مشاهده کرد. یکی از دستاورد‌های ایستگاه فضایی میر، میزبانی از طولانی مدت‌ترین پرواز فضایی انسانی تا آن تاریخ بود. ماموریتی که توسط والری پلیاکوف (Valeri Polyakov) در سال ۱۹۹۴ به انجام رسید.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۱۹۹۰، تخصص روس‌های در پروازهای فضایی طولانی مدت مورد توجه ویژه ناسا قرار گرفت. آنها تصمیم گرفتند در این زمینه با روسیه همکاری کنند.
همکاری‌ها در پروژه ایستگاه فضایی بین‌المللی
همکاری روس‌ها با ناسا به دهه ۱۹۷۰ و پروژه آزمایشی آپولو-سایوز در سال ۱۹۷۵ باز می‌گردد. در طی این ماموریت فضاپیما روسی سایوز، آپولوی آمریکایی را در مدار زمین ملاقات کرد. همچنین فضانوردان و کیهان‌نوردان دو کشور، پیش از آنکه به ماموریت‌های جداگانه فرستاده شوند، امکان همکاری با یکدیگر در فضا را داشتند.
پس از آنه در سال ۱۹۹۱ اتحاد جماهیر شوروی از هم گسست، مطابق گزارش‌ها بودجه برنامه فضایی روس‌ها بسیار کاهش یافت. یک سال پس از آن، روسکاسموس برای سر و سامان دادن به فعالیتهای فضایی روس‌ها شکل گرفت. ایالات متحده نگران بود که فروپاشی شوروی ممکن است وضعیت اقتصادی دنیا را رو به ویرانی ببرد. بنابر همین موضوع، ناسا پروازهای فضایی سرنشین‌دار را به ایستگاه فضایی میر پیشنهاد داد. در همین راستا فضانوردان آمریکایی برای آموزش‌های تکنیکی و زبانی قبل از پرواز در روسیه مورد آموزش قرار می‌گرفتند.
برنامه فضایی شاتل-میر (همانطور که از نامش پیداشت) در حدفاصل سال‌های ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۸ چندین فضانورد آمریکایی را به ایستگاه فضایی میر منتقل کرد. این موضوع همچنین زمینه را برای همکاری در پروژه ایستگاه فضایی بین‌المللی فراهم آورد.
مقامات روسی سرانجام تصمیم گرفتند منابع خود را بر روی ایستگاه فضایی بین‌المللی متمرکز کنند و نیز ایستگاه میر که مدت زیادی از فعالیت آن می‌گذشت را از مدار خارج کنند. ایستگاه فضایی بین‌المللی بزرگترین ساخته دست بشر است که در فاصله ۴۰۰ کیلومتری از سطح زمین (در مدار LEO) و با سرعت حدود ۲۸ هزار کیلومتر در ساعت، هر ۹۲ دقیقه یکبار به دور کره خاکی ما می‌گردد.
بیشتر بخوانید : ایستگاه فضایی بین‌المللی ؛ حقایق، تاریخچه و چگونگی ردیابی
نخستین بخش ساختار ایستگاه فضایی بین‌المللی به روس‌ها تعلق داشت. در سال ۱۹۹۸ مدول کنترل زاریا (Zarya) به عنوان نخستین عنصر پرتاب شد. از مهمترین همکاری‌های روسکاسموس در پروژه ایستگاه فضایی می‌توان به مدول سرویس‌دهی زوزدا (Zvezda)، یک دریچه اتصال، مدول تحقیقاتی رازوت (Rassvet) و پروازهای کارگو به مقصد ایستگاه با استفاده از فضاپیما پیشرفت (Progress) اشاره کرد. در طول ده‌ها پرواز، فضاپیما پیشرفت تنها با تعداد انگشت شماری شکست در طول حیات ایستگاه فضایی مواجه شد؛ دقیق‌تر بگوییم تنها سه مورد و در سال‌های ۲۰۱۱، ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶.
بایکنور و واستوچنی
از اوایل سال ۲۰۱۸، تمام فضانوردان روس از مرکز پرتاب بایکنور به سوی ایستگاه فضایی اعزام می‌شوند. این وضعیت از سال ۲۰۱۱ تا کنون ادامه داشته است، یعنی زمانی که شاتل‌های فضایی ناسا بازنشسته شدند. در آن زمان، روسکاسموس انتظار داشت تا پرواز‌ها در خاک ایلات متحده را در سال ۲۰۱۵ مجددا آغاز کند. یعنی زمانی که فضاپیما برنامه خدمه تجاری آماده بود، اما تاخیر هایی که در بودجه و فرآیند توسعه پیش آمد، چنین فعالیتی را حداقل تا اوایل سال ۲۰۱۸ منتفی می‌کند.
ناسا در حال حاضر فضانوردان خود را با فضاپیما روسی جابه‌جا می‌کند و مطابق آن تا سال ۲۰۱۸ هر فضانورد حدود ۸۲ میلیون دلار هزینه خواهد داشت. برای روس‌ها، صرف نظر از مدول‌های وجود در ایستگاه، همکاری در پرتاب محموله‌ها و سخت‌افزار پرتاب، این اکان را برای آنها مهیا می‌کند تا کیهان‌نوردان متعددی را به فضا ارسال کنند. بسیار از خدمه پروازهای سه سرنشین‌دار سایوز که برای حضور طولانی مدت به سوی ایستگاه فضایی عازم می‌شوند، از میان فضانوردان روس انتخاب می‌شوند.
در سال ۲۰۱۱، روسیه در یک مرکز پرتاب دیگری به نام واستوچنی (Vostochny) تاسیس کرد. این پایگاه در سیبری و در نزدیکی مرز چین واقع شده است. هدف طولانی مدت این است تا بسیاری از پرتاب‌های روس‌ها از این پایگاه انجام شود. جایی که برخلاف بایکنور در خاک روسیه واقع شده است. پایگاه بایکنور در خاک اتحاد جماهیر شوروی قرار داشت، اما از زمانی که کشور قزاقستان اعلام استقلا کرد، روس‌ها این تجهیزات را اجاره کردند. درحالی که روس‌های برای شروع پرتاب‌های سرنشین‌دار خود از واستوچنی در سال ۲۰۱۸ برنامه‌ریزی کرده بودند، تا به امروز تعداد کمی پرتاب در این پایگاه انجام شده است. در سال ۲۰۱۶ سه ماهواره با موفقیت پرتاب شدند. اما پس از دومین پرتاب واستوچنی در اواخر سال ۲۰۱۷، یک ماهواره هواشناسی ۴۵ میلیون دلاری ناپدید شد.
ماموریت‌های فضایی روباتیک
روسکاسموس را می‌توان ارائه دهنده اصلی خدمات پرتاب به سایر کشور‌ها لقب داد. با این حال در طول سال‌ها خط موشک پروتون (Proton) با تعدادی مانع مواجه بوده است. در طول ۱۶ ماه سه آپر استیج موشک بریز-ام (Breeze-M) در پرتاب‌های جداگانه با شکست مواجه شدند. این موضوع منجر شد تا در اواخر سال ۲۰۱۲ بررسی کاملی صورت بگیرد. سپس در سال پرتاب دوم جولای سال ۲۰۱۳، یکی دیگر از تقویت‌کننده (بوستر) ها تنها ۱۷ ثانیه پس از پرتاب از کار افتاد. همچنین در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۷ ماهواره‌هایی پس از پرتاب از مدار خارج و ناپدید شدند.
بیشتر بخوانید: تحقیقات روسیه در خصوص شکست ماموریت فضاپیمای پراگرس ام اس به پایان رسید
مضاف بر پرتاب ماهواره برای سایر کشور‌ها، روسکاسموس ماموریت‌های ماهواره‌ای بسیاری را برای خود انجام داده است. از جمله این ماموریت‌ها می‌توان به ماهواره‌های نظارت بر زمین، ارتشی، مخابراتی، و ماهواره‌های هدایت کننده گلاسناس اشاره کرد.
در سال ۲۰۱۳ مطابق گزارش‌ها یک قطعه از ماهواره چینی Fengyun 1C با یک ماهواره لیزری کوچک روسیه به نام بلیتس (BLITS) برخورد کرد. این برخورد ماهواره بلیتس را به حداقل دو تکه تقسیم و از مدار حرکتی خودش به دور زمین خارج کرد.
سازمان فضایی روسیه سازمان فدرال فضایی روسیه مرکز فضایی بایکنور مرکز فضایی واستوچنی یوری گاگارین والنتینا ترشکووا آپولو شاتل سایوز ایستگاه فضایی میر ایستگاه فضایی سالیوت ماموریت اگزومارس مریخ نورد اگزومارس مدارگرد ردیاب گاز
روسیه در حال حاضر نگاه خود را معطوف ماموریتی بزرگ به نام اگزومارس (ExoMars) کرده است. پروژه‌ای مشترک که همکاری سازمان فضایی اروپا (ESA)، مطابق برنامه قرار است تا سال ۲۰۲۰ پرتاب شود. مدارگرد ردیاب گاز اگزومارس (TGO) در حالی با موفقیت در سال ۲۰۱۶ پرتاب شد که انتظار می‌رود پرتاب سطح‌نورد بدلیل مشکلات زمان‌بندی با دو سال تاخیر و در سال ۲۰۲۰ انجام شود.
بیشتر بخوانید: هیجان‌انگیزترین ماموریت های فضایی سال ۲۰۱۸ ؛ ماه و مریخ در صدر اهداف
روسکاسموس امیدوار است ماموریت اگزومارس نوار شکست‌های ماموریت‌های مریخ را پاره کند. در سال ۲۰۱۲ بود که ماموریت مریخ‌نورد فوبوس (Phobos-Grunt) با شکست رو به رو شد. این کاوشگر نتوانست با موفقیت از مدار زمین خارج شود.
گزارش‌های رسانه‌ها حاکی از آن که روس‌ها به ساخت چندین کاوشگر رباتیک برای ارسال به ماه تمایل دارند. سری ماموریت‌هایی که Luna-Glob نام خواهند داشت. اگر چه محدودیت‌های مربوط به بودجه پرتاب نخستین ماموریت را حداقل تا سال ۲۰۲۵ به تعویق خواهند انداخت.
بیشتر بخوانید:
- مریخ ۲۰۲۰ با ۲۳ چشم؛ با مریخ‌نورد جدید ناسا آشنا شوید
- دستور فضایی ترامپ برای بازگشت به ماه ؛ داستان سفر به ماه از نو نوشته می‌شود!
- حقایقی از مرگبارترین سوانح هوایی ؛ بیشترین تلفات در سقوط هواپیماها در جهان
- تصاویر چشم نواز ناسا از فرود موفقیت آمیز سایوز ام اس ۰۱
منبع: Space
