خط ایلامی تا مدت‌ها یکی از خطوط ناشناخته و باستانی محسوب می‌شد ولی حالا برخی از باستان‌شناسان مدعی هستند موفق به رمزگشایی از خط ایلامی شده‌اند.
اوایل سال 1903 میلادی بود که گروهی از باستان‌شناسان فرانسوی در ویرانه‌های شهر باستانی شوش در استان خوزستان ایران، به کتیبه‌هایی با خطی ناشناس و عجیب برخوردند. خطی که گرچه بی‌شباهت به خطوط باستانی منطقه نبود اما اشکال هندسی لوزی و مربع شکل به همراه نقطه‌ها و خطوط بسیار، خواندن آن را بسیار پیچیده کرده بود.
در آن مقطع زمانی باستان‌شناسان متوجه شدند که این نظام نوشتاری یکی از چهار خط قدیمی تاریخ در کنار خط میخی، هیروگلیف و سندی است. این خط در بازه زمانی اواخر هزاره سوم تا اوایل هزاره دوم پیش از میلاد در تمدن ایلامی که یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های منطقه خاورمیانه است به کار می‌رفت.
بیشتر بخوانید: فروش ساعت مچی طلایی هیتلر ؛ بخشی از تاریخ نازی‌ها که کمتر از حد انتظار ارزش داشت
رمزگشایی از خط ایلامی
از زمان کشف این خط، بسیاری از خط شناسان کوشیدند راز خواندن این اشکال را کشف کنند یا حداقل الگوریتمی برای این مورد بازشناسی کنند. در این میان اما تا به حال تنها چند علامت کاملا مشخص رمزگشایی شده بود.
حالا و با گذشت سال‌ها، فرانسوا دوسه باستان‌شناس فرانسوی و تیمش مدعی شده‌اند که تا حدی این خط باستانی را رمزگشایی کرده‌اند. آن‌ها از 8 جام نقره‌ای به عنوان مبنای رمزگشایی استفاده کرده‌اند. روی این جام‌ها بسیاری از کاراکترهای خط ایلامی حکاکی شده است.
فرانسوا دوسه که استاد دانشگاه تهران و محقق مرکز تحقیقاتی آرشه اورینت در لیون است می‌گوید که این جام‌ها تا مدت‌ها در اختیار مجوعه‌داری خصوصی بوده و اخیرا در دسترس دانشمندان قرار گرفته‌اند. یکی از روش‌های رایج برای رمزگشایی زبان‌ها و خطوط ناشناخته، تطبیق متون شبیه به هم در نظام‌های نوشتاری مختلف است. برای مثال اگر یک متن آلمانی را با همان متن به زمان چینی تطبیق دهید ممکن است بتوانید به مواردی پی ببرید.
اگر در نسخه آلمانی بارها از شاه کارل یاد شده باشد، باید بتوانید در همان موقعیت‌ها در خط چینی واژه مربوطه را تشخیص دهید. با این روش شما شاه کارل به خط چینی را تشخیص می‌دهید.
در حال حاضر دوسه و همکارانش از همین روش برای شناسایی کتیبه‌های روی جام استفاده کرده‌اند. روی این جام‌ها کتیبه‌هایی از پادشاهان و فرمانروایان به یک زبان اما با دو خط حکاکی شده است. یکی از خطوط خط میخی بین‌النهرینی است که پیش از این نیز رمزگشایی شده بود اما خط دومی ایلامی است که محققان چیزی از آن نمی‌دانستند. دوسه می‌گوید:
جام‌ها کلید ما برای رمزگشایی نوشته‌های ایلامی بودند؛ درنتیجه، توانستیم ۷۲ نویسه را بخوانیم.
بااین‌حال، این محقق می‌گوید که همچنان 4 نویسه ناشناس وجود دارد. این باستان‌شناس می‌گوید که بخش شگفت‌آور این مطالعه، فاش شدن ماهیت خط ایلامی است که محققان پیش‌تر فرض می‌کردند، خط سطری ایلامی تلفیقی از آوانگاری و واژه‌نگاشت باشد؛ اما این‌طور نبود. نویسه‌های آواشناسی حروف و هجاهای مجزا و نشانگر صدایی گفتاری هستند؛ ولی نویسه‌های واژه‌نگاست نمایانگر کلمه‌ای کامل هستند؛ درست مانند علامت عددی ۱ که به‌معنای یک است.
دوسه می‌افزاید که به این نتیجه رسیده که خط ایلامی خطی کاملا آوانگارانه است. از این رو، خط ایلامی باستان قدیمی‌ترین خط آوارنگارانه تاریخ است و اساسا می‌تواند دیدگاه باستان‌شناسان و خط شناسان را درباره روند تکامل و دگرگونی خط در طول تاریخ، تغییر دهد.
البته در حال حاضر پژوهش دوسه در محافل باستان‌شناسی پذیرفته نشده است. برای مثال مایکل میدر زبان‌شناس دانشگاه برن و مدیر موسسه آلیس بکر سوئیس که از فعالان حوزه رمزگشایی زبان‌های باستانی است همچنان تردیدهای مهمی درباره یافته‌های دوسه دارد. او می‌گوید تا زمانی که دوسه و همکارانش شواهد کاملا روشنی در این باره ارائه نکنند، خط ایلامی در حالت رمزگشایی نشده باقی خواهد ماند.
میدر می‌گوید که تاکنون تنا تلفظ 15 نویسه مشخص شده و برای 19 نویسه دیگر فرض‌های زیادی ارائه شده است. او می‌افزاید ممکن است دوسه توانسته باشد نویسه‌های بیشتری را شناسایی کند، اما تا وقتی مفهوم و تلفظ دقیق همه نویسه‌ها مشخص نشود، خط نیز کاملا رمزگشایی نشده است. میدر درباره نظام نوشتاری آوانگارانه ایلامی نیز تردیدهایی مطرح کرده و می‌گوید:
تحلیل‌های ریاضی حاکی از آن است که خط نوشتاری ایلامی، تنها از ۷۰ درصد نویسه‌های آوایی تشکیل شده و باقی آن نیز واژه‌نگاشت است.
در مجموع باید اذعان کرد اینکه آیا واقعا دوسه و همکارانش موفق به رمزگشایی از خط ایلامی شده‌اند یا نه در هاله‌ای از ابهام است. با این وجود و در ماه اکتبر، کنفرانسی در کشور نروژ برگزار خواهد شد و در آن گروهی از برجسته‌ترین زبان‌شناسان و متخصصان خطوط باستانی حاضر خواهند بود. اینجا فرصتی برای دوسه و همکارانش است تا ادعای خود درباره رمزگشایی خط ایلامی را مطرح کرده و منتظر نظر همکاران خود باشند.
بیشتر بخوانید:
- مطالعات جدید نشان می‌دهند که فکر کردن سرگرم کننده تر از گوشی های هوشمند است
- نخستین باتری شنی جهان در فنلاند راه اندازی شد ؛ حالا چگونه کار می‌کند؟
- سلامت دهان و دندان با یک میکروربات ؛ مسواک و نخ دندان را فراموش کنید!
- هوش مصنوعی متا با قابلیت ترجمه بیش از 200 زبان زنده دنیا به زودی ارائه می‌شود
نظر شما درباره رمزگشایی از خط ایلامی چیست؟ دیدگاه خود را در بخش کامنت‌ها با تکراتو به اشتراک بگذارید.
