دریاچه نمک قم بسیاری از نقاط‌اش با خشکی مواجه شده است. با این وجود کماکان به حیات خود ادامه می‌دهد. بسیاری از کارشناسان علاج درد این دریاچه را تخصیص حقابه‌های زیست محیطی از مناطقی خارج از استان قم می‌دانند.
در طول چند سال گذشته بسیاری از مناطق کویری ایران با آسیب‌ها، چالش‌های فراوان و تنش های زیست‌محیطی بسیاری مواجه بوده است. بسیاری از پدیده‌های طبیعی و عوارض جغرافیایی موجود در مناطق کویری ایران در آستانه نابودی هستند. دریاچه نمک قم یکی از آنهاست که با وجود اینکه از وسعت به نسبت زیادی؛ قریب 200 هزار هکتاری برخوردار است، اما خشکسالی، برداشت بی‌رویه آب و فعالیت‌های انسانی امان آن را بریده است. دریاچه نمک قم در خطر نابودی کامل قرار دارد و فرصت اندکی برای احیای آن باقی مانده است.
یک سوم این دریاچه نمک وسیع در محدوده جغرافیایی قم واقع شده است. دریاچه‌ای که لقب برزگترین دریاچه فصلی و فراشور کشور را یدک می‌کشد، در شرق قم و در حدفاصل سه استان قم، سمنان و اصفهان قرار گرفته است. پوسته نمکی و حاشیه باتلاقی، هرچند در طول سالیان اخیر به دلیل خشکسالی و عدم تخصیص حقابه یکی از کانون‌های فعال ریزگردهای نمکی در منطقه بوده است، اما ساختار زمین شناختی نادر و کم‌نظیری را به دریاچه نمک قم داده است.
شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که حقابه چیست؟ در تعریف باید گفت حقابه، سهم قانونی و مقرر برای سیراب کردن ده، مزرعه، باغ، خانه یا کسی از آب رود، چشمه یا قنات در ساعات و به اندازه مشخص است. کارشناسان اذعان کرده‌اند که در شرایط کنونی یکی از راه‌هایی که در حال حاضر می‌توان دریاچه نمک قم را از خشک شدن رهانید، تخصیص حقابه آن است، در غیر این صورت با سرعت هرچه بیشتری به سوی روزی حرکت می‌کنیم که مرگ این دریاچه نمک را به سوگ نشسته‌ایم. اگر این روند ادامه داشته باشد، در آینده‌ای نه چندان دور، جایی که روزگاری دریاچه نمک قم از پوشش‌های گیاهی میزبانی می‌کرد به دریاچه مرده‌ای تبدیل خواهد شد که انتشار ریزگرد نمکی و خاکی تنها ویژگی آن خواهد بود.
جلوی ضرر را هرکجا بگیریم منفعت است
هنوز هم برای جلوگیری از خشک شدن کامل دریاچه نمک قم فرصت باقی مانده است. اگر هم‌افزایی صورت گیرد و نهادهای مختلف در استان‌های همجوار یعنی سمنان و اصفهان نیز دست به کار شوند، والبته بودجه لازم لحاظ شود، شاید برای احیای این دریاچه هنوز هم زمان وجود داشته باشد. سید رضا موسوی، مدیر کل حفاظت محیط زیست استان قم، در گفتگو با ایرنا در این رابطه اذعان داشت :
هنوز فرصت برای احیای دریاچه نمک و نجات آن از خشکی کامل وجود دارد، اما این مساله نیازمند مشارکت همه دستگاه های مسئول و تخصیص حقابه های دریاچه است. یکی از مهمترین اقدام ها برای احیای دریاچه نمک، تخصیص حقابه های زیست محیطی و جلوگیری از برداشت بی رویه آب از اطراف دریاچه است که می تواند بستر آن را مرطوب نگاه دارد.
به نقل از مدیر کل حفاظت محیط زیست استان قم، در طول چند سال گذشته روند ورود روان‌آب‌ها به سطح دریاچه نمک به دلیل احداث سد، حفر چاه‌های عمیق و فالیت‌های عمرانی در حاشیه دریاچه سیر نزولی داشته است. با ادامه این اتفاقات شاهد خشک شدن کامل دریاچه نمک قم خواهیم بود. شاید بگویید اگر خشک شود، چه اتفاقی می‌افتد؟
بیشتر بخوانید : شوری آب در خوزستان ؛ زمین سفید، مردم سیاه‌پوش و نخل‌ها مرده!
خشک شدن دریاچه نمک قم، مساوی است با برخاستن گرد و غبار و ریزگردها آن از از نوع خطرناک نمکی آن که معیشت و سلامت مردم در مناطق اطراف دریاچه را به خطر می اندازد. با در نظر گرفتن بادهای غالب این منطقه از سوی دریاچه به سمت شهر قم می‌وزند، تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل. موسوی به این نکته اشاره می‌کند که “هر گونه برنامه ریزی برای بهره برداری از دریاچه نمک باید با مطالعات زیست محیطی دقیق باشد تا شرایط شکننده دریاچه وخیم تر نشود.”
تا 15 سال آینده قم خالی از سکنه خواهد شد
همانطور که اشاره کردیم خشک شدن دریاچه نمک قم که در نتیجه عدم تخصیص حقابه است، می‌تواند مشکلات ناگواری برای مردم این ناحیه به ارمغان بیاورد. در چنین شرایطی نماینده مردم قم در مجلس شورای اسلامی، احمد امیرآبادی، از لزوم زنده نگاه داشتن دریاچه نمک می‌گوید. به گفته وی لزوم پیگیری حقابه زیست محیطی این دریاچه برای جلوگیری از بحران در آینده احساس می‌شود. نماینده مردم قم در ادامه گفتگوی خود با ایرنا می‌گوید :
دریاچه نمک با استفاده از پساب فاضلاب قم احیا نمی شود از این رو نیازمند تخصیص حقابه قم در سطح ملی از سد کرج و ساوه هستیم. دستگاه های مربوطه از جمله شرکت آب و منطقه ای قم نیز باید پیگیری های لازم را در این زمینه انجام دهند.
امیرآبادی تصریح می‌کند که اگر حقابه زیست محیطی قم تامین نشود تا 15 سال آینده کسی نمی تواند در قم زندگی کند؛ چرا که این ناحیه کانون گرد و غبار است و در آینده‌ای نه چندان دور مشکلاتی بسیاری را برای این استان به وجود خواهد آورد. در چنین شرایطی مدیریت قوی می‌تواند کلید حل مشکل باشد، آنچه منجر به بروز این مخاطره زیست محیطی شده است، یعنی سدسازی، حفر چاه و فعالیت‌ها عمرانی، در نتیجه مستقیم سوء مدیریت و سیاست‌گذاری نادرست بوده است.
یک چهارم جمعیت کشور تحت تاثیر خشک شدن دریاچه نمک خواهند بود
احیای دریاچه نمک قم صرفا در راستای حمایت از محیط زیست و حفظ پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری نیست، بلکه در وهله اول سود این مسئله متوجه اهالی منطقه و حتی مسئولان متولی امر خواهد بود. سید مهدی صادقی، استاندار قم در گفتگویی با اشاره به اینکه حدود 25 درصد از جمعیت کشور تحت تاثیر خشک شدن دریاچه نمک قم خواهد بود، بیان داشت :
باید مساله احیای حقابه های این دریاچه را دنبال کرد تا از خشک شدن آن جلوگیری شود. در صورت خشک شدن دریاچه نمک، حدود 25 درصد جمعیت کشور تحت تاثیر قرار خواهند گرفت و ریزگرد حاصل از آن نمکی خواهد بود که قابل مقایسه با ریزگرد های خاکی نیست.
موضوع رسیدگی به این دریاچه از سوی استانداری پیگری می شود ولی آن چیزی که در سال های قبل باعث نگرانی شده هنوز برطرف نشده است و در زمان حاضر مسیر خشکسالی دریاچه نمک را طی می کنیم.
بیشتر بخوانید : کاهش سطح آب دریای خزر ؛ بزرگترین دریاچه جهان یک متر پایین رفته است
پیرو همین موضوع محسن اوروجی، مدیر کل مدیریت بحران استان قم در گفتگو با ایرنا، کاهش بارندگی در اثر خشکسالی های پی در پی، حفر چاه های عمیق برای بهره برداران از منابع زیر زمینی و برداشت بی رویه از منابع آبی از جمله مهمترین عواملی دانست که خطر خشک شدن دریاچه نمک را تشدید می کند. وی در ادامه با اشاره به انجام مستمر مطالعات و پایش وضعیت دریاچه نمک و دشت‌های اطراف آن، از تلاش‌های برای ارائه راهکارهای عملی برای جلوگیری از این بحران زیست‌محیطی در استان قم و به طور کلی مناطق کویریِ مرکزی ایران سخن گفت. مدیر کل مدیریت بحران استان قم ادامه داد :
پایین رفتن سطح منابع آبی دریاچه نمک، موجب پیشروی آب های شور شده است که این پدیده نیز آسیب های فراوانی به محیط زیست وارد می کند. حوضه آبخیز ایران مرکزی که استان قم نیز در آن واقع شده با کمبود جدی منابع آبی مواجه است، برای حل این مشکل باید حقابه های اختصاص یافته به این منطقه تامین و وارد این حوضه آبخیز شود.
به گفته وی وزارت نیرو 154 میلیون مترمکعب آب به حوضه آبخیز رودخانه قمرود اختصاص داده است که با ورود این حجم از آب به منطقه بسیاری از مشکلات زیست محیطی برطرف و تا حدی از روند خشک شدن دریاچه نمک جلوگیری می شود. درصورت خشک شدن منابع آبی و سفره‌های زیرزمینی حوضه دریاچه نمک، گرد و خاک ریزگردهایی که بلند می‌شوند، دامن تمامی استان‌های مرکزی ایران از قم گرفته تا تهران و از اصفهان گرفته تا استان مرکزی را خواهد گرفت.
ورود آب به دریاچه نمک قم نزدیک صفر است
به گفته سید محمد تقی سجادی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم، درگذشته از طریق دشت مسیله و رودخانه های قره چای و قمرود حدود یک میلیارد متر مکعب آب وارد دریاچه نمک می شد. رقمی که اکنون در حوالی صفر پرسه می‌زند. به گفته وی در حال حاضر آب ورودی به دریاچه نمک از سمت قم به صفر رسیده و از سمت شمال هم مقدار بسیار محدودی آب به دریاچه وارد می‌شود. در در ادامه به سایر مشکلات موجود بر سر راه احیاء دریاچه نمک اشاره کرد و گفت :
در برابر کاهش آب ورودی به دریاچه نمک، فعالیت های سنگین عمرانی همچون احداث آزادراه، خطوط انتقال انرژی و راه آهن در بستر دشت مسیله که روان آب های آن به دریاچه نمک وارد می شود، شرایط حفظ حیات این دریاچه را سخت تر کرد.
سجادی می‌گوید برای اجرای طرح های توسعه ای باید شرایط زیست محیطی را درنظر گرفت، در غیر اینصورت باید منتظر واکنش سخت طبیعت بود؛ در نتیجه برخی فعالیت های انسانی در حوضه آبریز دریاچه نمک، هم اکنون منطقه ای که روزگاری دارای پوشش گیاهی بود را به بیابان های خشک و کانون های تولید گرد و غبار تبدیل کرده است.
بیشتر بخوانید : تراژدی حقابه هورالعظیم ؛ هویزه‌ی تشنه آبی از کرخه و دجله نمی‌گیرد
یکی دیگر از مهمترین مسائلی که در اثر خشک شدن روان آب های بستر دریاچه نمک به وجود آمده، بازگشت شورآبه‌ها از بستر دریاچه به سطح دشت های اطراف است. اتفاقی که منجر می‌شود دشت‌ها و اراضی کشاوری اطراف دریاچه به دلیل شور شدن منابع آبی و سطحی زمین، قابلیت کشت گیاه خود را از دست بدهند و به مرور به بیانبان و کانون گرد و غبار تبدیل شوند. سجادی ادامه می‌دهد :
بعد از خشک شدن تدریجی روان آب های دریاچه نمک، بلورهای نمک که در سطح زمین قرار گرفته در اثر سرما و گرما به تدریج شکسته و خرد می شود و با یک وزش باد به حرکت درمی آید و می تواند طوفان های نمکی ایجاد کند که برای سلامت انسان ها بسیار مخرب است. اگر حقابه های اختصاص یافته برای دریاچه نمک به آن وارد نشود، نفوذ گرد و غبارهای نمکی به شهرهای مرکزی ایران همچون قم و تهران دور از انتظار نخواهد بود.
حال که در چنین شرایطی به سر می‌بریم، می‌بایست از هر اقدامی را که به محیط زیست این دریاچه آسیب وارد می‌کند جلوگیری کنیم. به علاوه کاشت گیاهان مقاوم در اطراف دریاچه می‌تواند به عنوان یک پوشش گیاهی محافط از برخاستن گرد و غبار و ریز گرد جلوگیری کند. به گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم، اجرای عملیات استخراج مواد معدنی از دریاچه نمک می تواند سرعت تبخیر روان آب های آن را تشدید کند و این مساله نجات دریاچه را با سختی بیشتری رو به رو می کند.
دریاچه نمک قم تنها دریاچه‌ای نیست که در آستانه خشک شدن است. امروزه بیش از 40 دریاچه و تالاب در ایران در آستانه خشک شدن هستند. از عدم تامین حقابه هورالعظیم که به خشک شدن و آتش گرفتن تالاب هویزه منجر شد گرفته تا دریاچه ارومیه که در طول دو دهه گذشته بیش از 12 میلیارد متر مکعب از حجم آب‌های خود را از دست داده است، و از تالاب شادگان که دچار خشکی 70 درصدی شده تا تالاب انزلی که در طول سه دهه از ازتفاع آب 8 متر به تنها 70 سانتی‌متر آب رسیده است.
از این‌ها گذشته پرسش مهم این است که آیا خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها تنها معضل زیست محیطی ایران هستند؟ قطعا خیر! از آلودگی هوای کلان‌شهر‌ها گرفته تا ریزگردها و کاهش محصولات خرما در خوزستان و کم آبی‌ای که سراسر کشور را فراگرفته تا جنگل زدایی و مافیای چوب و … به طور کلی می‌توان گفت محیط زیست ایران، که دومین تنوع زیستی را پس از آمریکا در اختیار دارد، اکنون در آستانه نابودی کامل به سر می‌برد.
خشک شدن دریاچه نمک قم مشتی نمونه خروار از وضعیت محیط زیستی ایران است. دریاچه‌ای که به خودی خود، 15 برابر مساجت استان قم وسعت دارد. به این معنا که گرد و غبار و ریزگردهای نمکی برخاسته از آن می‌تواند در آینده‌آی نزدیک طوفان‌های نمکی را در مناطق کویری ایران به راه بیاندازد و دامن معیشت، اقتصاد و سلامت مردم شهرهای مجاور را بگیرد. به نظر می‌رسد، اگر این فرصت کوتاه باقی‌مانده را درنیابیم و اجازه دهیم دریاچه نمک قم به طور کامل خشک شود، یک کانون بحران جدید برای محیط زیست ایران تدارک خواهیم دید.
دیاچه نمک قم یکی از زیباترین پدیده‌ها و عوارض جغرافیایی این سرزمین است که اختصاص حقابه زیست محیطی و جلوگیری از فعالیت‌های مخرب زیستی در بستر آن، می‌تواند برای این زیبایی را همچون امانتی به نسل‌های آینده بسپارد.
بیشتر بخوانید :
- کشتی‌های چینی در خلیج فارس ؛ ۱۲۰۰ گونه دریایی در معرض خطر
- تکلیف بازداشتی‌های محیط زیستی را روشن کنید
- سی و سه پل در زمین فرو می‌رود ؛ آینده تاسف بار در انتظار این بنای تاریخی
منبع : irna
اخبار محیط زیست را با تکراتو دنبال کنید!
