طنز چیست؟ تفاوت طنز با شوخی ها معمولی چیست؟ و بهترین کتاب های طنز ایران کدامند؟ با ما در معرفی کامل آثار طنز تاریخ ادبیات ایران همراه باشید.
دنیای امروز و اطراف ما به قدری جدی هست که حوصله همه را از این نوع زندگی سر ببرد. فارغ از دغدغه های روزمره و بالا پایین شدن قیمت سکه و دلار و سایر دلمشغولی هایی از این دست که همواره با خود نوعی گرفتگی و انزوا را برای همه ما به همراه دارد؛ آیا واقعا میتوان برای لحظاتی شاد بود؟ اگر عجالتا پاسخ این سوال را آری بگوییم در جواب چگونگی آن باید دست به دامان ادبیات و سینما و سایر رسانه هایی شد که امکان ارائه محتوای طنز را دارند.
بهترین کتاب های طنز ایران ؛ طنز چیست و چه کاربردهایی دارد؟
گمانم ساده ترین تعریف از طنز را سالها پیش و در کتابی که هیچ چیز از مشخصاتش به خاطر ندارم خواندم. طنز یعنی یک فعالیت هنری اعم از نویسندگی، سخنوری یا نمایش که مخاطب را به خنده میاورد، اما خنده ای متفاوت با خنده معمولی. خنده ناشی از طنز از آنجا که برآمده از نقدی کنایه آمیز و گاها تند و تیز از مسائل سیاسی و اجتماعی روز است و در شرایطی با تابو شکنی نیز همراه میشود، خنده ای است دردآلود. خنده ای که به سرعت و شاید تا حدی غیرارادی رخ میدهد. اما در عموم موارد مخاطب را پس از خندیدن به فکر فرو میبرد. این مسئله، طنز را به ابزاری جدی برای هنرمند متفکر تبدیل کرده تا با توجه به جنبه عام پسندی آن، از طنز به عنوان تریبونی جدی برای اظهار نظر و نقدهای سیاسی اجتماعی استفاده کند.
یک مثال دم دستی برای این ماجرا احتمالا میتواند کارهای مهران مدیری باشد. همین برنامه دورهمی که این روزها قسمت های مختلف آن در شبکه های مجازی دست به دست میشود میتواند گواه خوبی باشد. مهران مدیری در طول برنامه های دورهمی فارغ از صحبت با میهمانان، قسمت هایی از استنداپ فردی را نیز اجرا میکند. در این استنداپ ها، اقای مدیری مونولوگ هایی چند دقیقه ای اجرا میکند و در طی آنها از مسائل مختلفی صحبت میکند. مسائلی عموما سیاسی و اجتماعی و به روز.
در این موارد، واکنش اولیه ما و همه آن افرادی که در استودیو هستند، خنده هایی از ته دل است. اما آنچه مهران مدیری میگوید در حقیقت برامده از برخی واقعیت های اجتماعی است که با کمی اغراق و ظرافت هنری ما را به خنده می اندازد. نتیجه این میشود که افراد در پایان این صحبت ها اگر بخواهند کمی به فکر فرو میروند. احتمالا برای همه ما پیش آمده که در پایان صحبت های او، عبارت مقدس «به خدا راست میگوید» را به کار برده باشیم. این همان فکر کردن است.
بیشتر بخوانید:
- بهترین اپلیکیشن کتابخوان اندروید کدام است؟
- خلاصه کتاب انسان خردمند ؛ تاریخ مختصر بشر به قلم یووال هراری
- بهترین کتاب های سیاسی ایران و جهان
- بهترین رمان های جهان ؛ پیشکش به خوره های برترین کتاب های جهان!
- بهترین کتاب های فلسفه جهان ؛ برای شروع فلسفه خوانی چه باید کرد؟
بهترین کتاب های طنز ایران ؛ حال و گذشته طنز ایران
طنز در ایران خوشبختانه چیز جدیدی نیست و از پشتوانه تاریخی خوبی برخوردار است. علاوه بر برخی از آثار سعدی که جنبه هایی از طنز دارند، نمیتوان از نام عبید زاکانی به سادگی گذشت. عبید احتمالا در زمانه خودش و پیش از آن نزدیک ترین فرد به معنای امروزین طنزپرداز است. نقدهای تند و تیز عبید به برخی مسائل سیاسی اجتماعی عصر پرآشوب خودش او را به شخصیتی ویژه در تاریخ ادبیات ایران بدل کرده است.
علاوه بر عبید میتوان از فخرالدین علی صفی به خاطر کتاب لطایف الطوایف به عنوان طنزپرداز یاد کرد. در دوران معاصر نیز علامه علی اکبر دهخدا با چرند و پرند و محمدعلی جمالزاده با آثار متعدد خود در زمره طنزپردازان قرار میگیرند. در ادامه به معرفی برخی از برترین آثار طنز در تاریخ ایران خواهیم پرداخت.
لطائف الطوائف اثر فخرالدین علی صفی
کتاب لطائف‌الطوائف اثر مولانا فخرالدین علی صفی (۹۳۹–۸۶۷ ه.ق)، از مهم‌ترین نوشته‌های طنز زبان فارسی است. این کتاب مجموعه‌ای از لطایف است که از قرن‌ها قبل باقی مانده و به اشکال مختلف در میان ناقلان حکایات طنز روایت شده است.
لطائف‌الطوائف جمع لطیفه‌هایى است که از گذشته باقى مانده است. این لطیفه‌ها، خلاصه مجموعه‌اى از لطایف‌اند که در طول تاریخ سینه به سینه نقل شده و در اثر این امر صیقل خورده و به صورت‌هاى مختلف باقى مانده است. گاهى حکایتى از چند مسیر آمده و به نام چند تن روایت شده است. این موضوع نشان مى‌دهد که لطیفه‌ها بیشتر از آنکه به شخص خاصى منتسب باشد دلالت بر حکمت خاصى یا ظرافت خاصى دارد که همین دلیل ماندگارى آن است.
از این اثر یک گزیده به همت سید ابراهیم نبوی و تسوط نشر روزنه منتشر شده است. متن کامل اثر نیز به اهتمام حسن نصیری جامی و توسط نشر مولی در 416 صفحه به چاپ رسیده است.
کلیات عبید زاکانی
«کلیات عبید زاکانی» با مقدمه‌ای از «عباس اقبال آشتیانی» و تصحیح و تحقیق، شرح و ترجمه‌ی «پرویز اتابکی» تدوین شده است. مولانا نظام‌‌الدین عبیدالله معروف به عبید زاکانی شاعر و نویسنده‌ی طنزپرداز فارسی‌زبان قرن هشتم هجری است.
صرفنظر از اینکه عبید شاعری متوسط در حد و اندازه خویش بوده است، همگان نام او را با طنز و هزل عجین و اغلب عامه او را به لطایفش می شناسند.در این میان موش و گربه شهرت بسیار داشته و ریش نامه و صد پند از همه لطیف ترند.
این کتاب را انتشارات زوار به چاپ رسانده است.
بیشتر بخوانید:
- بیشترین فالوور اینستاگرام در سال 2020
- بهترین گوشی های سامسونگ در سال 2019
- با محبوب ترین و پرفروش ترین برندهای سیگار آشنا شوید
- معرفی و بررسی مشخصات گلکسی اس 20 اولترا سامسونگ
چرند و پرند
«چرند و پرند» مجموعه نوشته‌های طنز انتقادی با رویکرد سیاسی اجتماعی به قلم علی‌اکبر دهخدا(۱۳۳۴-۱۲۵۸) از پیشگامان روزنامه‌نگاری مدرن و پدر واژه‌نامه‌نویسی است. بخش بزرگ این نوشته‌های طنز و انتقادی، در روزنامه صوراسرافیل و با نام مستعار «دخو» منتشر می‌شد.
علاقه دهخدا به مسایل روز جامعه و شناخت عمیق او از ذهنیت و طرز فکر ایرانی و احساس همدردی و همراهی او با جامعه ایرانی باعث می‌شد تا او بیرحمانه به تمامی سوِژه‌های متعدد سیاسی و اجتماعی‌ای که باعث عقب ماندگی ایران می‌دانست حمله کند؛ فساد و ناکارآمدی در دولت و مجلس، دولتمردان نالایق، رابطه دولت و ملت، نفوذ خارجی، ستم و بی‌عدالتی مرسوم، تحدید آزادی بیان، جهل و آمادگی مردم برای فریب خوردن، دورویی، روزنامه نگاران فاسد، وضع اسفناک راه‌ها، شکاف بین فقیر و غنی، خرافات، عدم وجود آموزش برای زنان، عدم وجود امکانات آموزشی کافی برای کودکان و… همه موضوع نقدهای بیرحمانه او بود.
کتاب چرند و پرند با مقدمه و شرح و تعلیقات به همت انتشارات نیلوفر روانه بازار شده است.
یکی بود یکی نبود
یکی بود و یکی نبود از نظرگاه نویسندگان و منتقدان ادبی، اتفاق بزرگی در نثر فارسی معاصر به‌شمار می‌رود. بهترین اثر سید محمدعلی جمالزاده و نخستین مجموعه‌داستان کوتاه فارسی به سبک جدید است. این کتاب را سرآغاز سبک واقع‌گرایی در ادبیات معاصر فارسی می‌دانند. نثر فارسی با این مجموعه‌داستان قدم در دنیای جدید می‌گذارد و عرصه جدیدی به‌نام داستان‌نویسی کوتاه را تجربه میکند.
طنز در یکی بود و یکی نبود انواع مختلفی دارد.«گاه نویسنده موقعیت طنز آمیز را از برخورد آدم‌های مختلف از اقشار گوناگون اجتماعی (چون برخورد «رمضان» با «شیخ» یا «فرنگی مآب» در داستان «فارسی شکر است») و گاه با ذکر مستقیم ویژگی‌های فردی یا گروهی آدم‌ها طنز خویش را آشکار میکند. (چون تقسیم بندی مردم ایران از نوع «کلاهشان» در داستان «بیله دیک بیله چغندر») و در هر شکل طنز جمالزاده در «یکی بود و یکی نبود» عمدتاً از غلو موقعیت‌ها یا خصوصیات آدم‌ها آفریده میشود و در مجموع طنزی شیرین است و آن تلخی گزنده طنز هدایت را ندارد.
بیشتر بخوانید:
- بهترین گوشی های هوشمند 2020
- بهترین گوشی های هوشمند میان رده 2020
- بهترین گوشی های 2020 سامسونگ
- بهترین گوشی های 2020 اپل
حاجی آقا
حاجی آقا یک داستان واقع‌گرای طنزآمیز، سیاسی، و اجتماعی است. بیان داستان از دیدگاه سوم شخص است. منتقدان تغییر لحن سخن حاجی ابوتراب هنگام صحبت با افرادی از طبقات اجتماعی گوناگون را از نقاط قوت داستان دانسته‌اند. این کتاب از زمان نخستین چاپ در شمارگان بالا، در ۱۳۳۰ خورشیدی، مورد استقبال کتاب‌خوان‌های ایرانی قرار گرفت.
با این وجود، برخی منتقدان آن را داستانی ضعیف دانسته‌اند و به عناصر داستانی آن مانند طرح و پیرنگ، نقدهای جدی وارد کرده‌اند. این کتاب تاکنون به زبان‌های روسی، آلمانی، انگلیسی، فرانسوی، هلندی، ارمنی، ترکی استانبولی، اسلوونیایی، و ازبکی ترجمه و منتشر شده‌است.
نشرهای متعددی این کتاب را طی سالیان مختلف چاپ کرده اند. این تصویر متعلق به یکی از چاپ های خوب این اثر توسط نشر جاویدان است.
دایی جان ناپلئون
احتمالا عموم ما با شنیدن این نام یاد مجموعه 16 قسمتی معروف خواهیم افتاد. اما جالب است بدانید به مانند بسیاری دیگر از آثار سینمایی و تلویزیونی، دایی جان ناپلئون سینمایی اقتباسی است از رمانی با همین نام. دایی جان ناپلئون به قلم ایرج پزشکزاد یکی از منحصربه‌فردترین داستان های معاصر فارسی است که با زبانی طنز مردم و آداب و رسوم عامیانه‌ی جامعه‌ی دهه‌ی چهل ایران را در قالب تیپ های مختلف شخصیتی نقد کرده است.
این کتاب به هشت زبان دنیا ترجمه شده است و ژانر کتاب تلفیقی از ژانر اجتماعی، بلوغ و طنز است.
کتاب دایی جان ناپلئون آن‌قدر محبوب شد که زمان انتشارش در سال 1352 بلافاصله به چاپ سوم رسید. این رمان با قلمی طنز یک داستان عاشقانه را روایت میکند و با قلمی نقاد جامعه‌ی ایران را نقد میکند. پزشکزاد درون مایه‌ی اصلی کتاب را «رویارویی طبقه‌ی قدیمی و الگوهای ملی جامعه با جوانان تحصیل‌کرده» می‌داند.
این کتاب به همت انتشارات فرهنگ معاصر به چاپ رسیده است.
بیشتر بخوانید:
- جدیدترین و بهترین گوشی های 2020 شیائومی
- بهترین گوشی های 2020 آنر
- بهترین گوشی های 2020 هواوی
- بهترین گوشی های ارزان قیمت چینی
قصه های مجید
قصه های مجید هم به مانند دایی جان ناپلئون، در اقتباس سینمایی خود معروف تر از نوشتاری است. کتاب قصه‌های مجید اما، شامل قصه‌هایی کوتاه از ماجراجویی‌های مجید است. مجید پسرکی کرمانی، لاغر و شیطان است که کتاب دوست دارد ولی از ریاضی بیزار است. هر قصه با ایجاد مشکلی شروع میشود، با پیگیری‌های مجید برای حل مسئله و در نتیجه درست کردن دردسرهای بیشتر ادامه می‌یابد تا در نهایت مشکل به نحوی که همیشه خوشایند نیست، به سرانجام برسد.
این داستان‌ها بر مبنای خاطرات نوجوانی نویسنده‌ی کتاب، هوشنگ مرادی کرمانی نوشته شده است. قصه‌های شیرین مجید فراتر از ایران در سطح جهانی مورد توجه خوانندگان قرار گرفت.
اعترافات هولناک لاک پشت مرده
«مرتضی برزگر» در رمان «اعترافات هولناک لاک پشت مرده» با طنز سیاهی، در شروع کتاب تجربه‌ی وحشت آوری از مرگ کانی را از زبان همسرش روایت میکند و سپس وضعیت او را پس از مرگ کانی و در مواجهه با موقعیت جدیدش پیش میبرد. برزگر با تلفیق واقعیت و خیال گاهی فضایی در رئالیسم جادویی ایجاد میکند که روایت را خواندنی‌تر و هولناک‌تر پیش میبرد. کافی است این رمان طنز جدید را شروع کنید، بعید است بتوانید آن را کنار بگذارید.
این کتاب را نشر چشمه منتشر کرده است.
بیشتر بخوانید:
- بهترین لپ‌تاپ‌های سال 2020
- جدیدترین و بهترین لپ تاپ های 2020 اچ پی (HP)
- بهترین مک بوک های 2020 کوپرتینو
- بهترین لپ تاپ های زیر 6 میلیون تومان
- بهترین لپ تاپ های اقتصادی 2020
- بهترین لپ تاپ های گیمینگ 2020
آبنبات دارچینی
آبنبات دارچینی ادامه‌ی کتاب آبنبات هل‌دار است. مهرداد صدقی در این مجموعه داستان طنزی را از زبان یک کودک بجنوردی روایت میکند. محسن فرزند کوچک یک خانواده پنج نفری است. قسمت اول این مجموعه یعنی ابنبات هل‌دار در سال‌های جنگ می‌گذرد و مهرداد صدقی ماجراهایی را که برای خانواده‌های پشت جبهه اتفاق می‌افتد، با زبانی طنز روایت میکند. آبنبات دارچینی در سال‌های ۷۲ تا ۷۴ اتفاق می‌افتد. در آبنبات دارچینی همراه محسن و لهجه‌ی شیرین بجنوردی و ماجراهای بامزه‌اش می‌شویم.
این کتاب را انتشارت سوره مهر به چاپ رسانده است.
آهای یکی اینجا تنهاست
کتاب «آهای یکی اینجا تنهاست» نوشته‌ی بزرگمهر حسین پور است. کتابی که پیش رو دارید، داستان انسانی است که در یک جزیره تنها مانده و ماجراهای بسیاری را تجربه میکند. این کتاب که همراه با نقاشی‌های بزرگمهر همراه است، لحنی طنزآلود دارد. در بخشی از متن این کتاب می‌خوانید: « ما تنها بودیم. وقتی از تنهایی فرار کردیم… گم شدیم. وقتی از تنهایی رفتیم. وقتی تنهایی‌مان را قال گذاشتیم. وقتی تنهایی را پای اینترنت، ماهواره، گیم و سینما و تلویزیون قربانی کردیم، مردیم. ما تنها آمده بودیم. تنها رفته بودیم. تنها متولد شده بودیم. تنها مرده بودیم. ما دچار تنهایی بودیم. وقتی تو درد می‌کشی ای عشق من… وقتی با تمام وجودت درد می‌کشی، من کاری نمی‌توانم برایت انجام دهم. کاش می‌شد که تمام دردت را از تو می‌گرفتم… یا حداقل کمی از آن را…»
این کتاب را انتشارات روزنه به چاپ رسانده است.
تهرانجلس
کتاب تهرانجلس: مجموعه داستان کوتاه طنز نوشته‌ی سید ابراهیم نبوی، حاوی داستان‌های کوتاه طنزآمیزی است که مضمون آن، طنزی انتقادی در باب مطبوعات و گرایش‌های ویژه آنها است.
در بخشی از کتاب تهرانجلس: مجموعه داستان کوتاه طنز می‌خوانیم:
خدا لعنتت کنه با این فامیلات! این گره‌گورى‌هاى داهاتى دیگه کى بودن واسه من فرستادى لوس‌آنجلس؟! گور مرگشون آبروى منو پیش درو همساده‌هاى اینجا بردن. چار روز خدا کنگر خوردن و لنگر انداختن، شب آخر هم همه‌شون هوم سیک شدن و گریه زارى راه انداختن و گفتن که هیچ‌جا مملکتِ خود آدم نمى‌شه، چه صفایى داشت ایرون و این حرف‌ها. شام غریبونى بود که بیا و ببین! صُب که پا شدم از خواب و بیرون اومدم همساده روبه‌رویى یه خنده نیشدارى به من کرد و گفت: آر یو اسپانیش؟ منم از زورم بش گفتم: اسپانیش جد و آبادته. به فارسى گفتم. آخه تو که خبر ندارى اینجا هر کس خیلى داهاتى بازى در بیاره مى‌گن اسپانیشه. توى این چارسال که همساده این یاروئه هستیم همیشه به من مى‌گفت: «هلو دارلینگ.» حالا مرتیکه بوفالوى لندهور به من مى‌گه اسپانیش!
این کتاب توسط انتشارات روزنه به چاپ رسیده است.
بیشتر بخوانید:
- ترتیب تماشای فیلم های مارول ؛ پازل داستان فیلم های MCU را چگونه حل کنیم؟
- بهترین فیلم های نتفلیکس در سال 2020 ؛ فهرست جدیدترین فیلم های شبکه Netflix
- بهترین بازیگر زن هالیوود ؛ رده‌بندی بهترین هنرپیشگان و بازیگران زن تاریخ سینمای جهان
- پرفروش ترین فیلم های 2020 ؛ بهترین فیلم های ترسناک و کمدی و اکشن 2020 در گیشه
- بهترین بازیگر مرد هالیوود ؛ فهرست رده‌بندی بهترین هنرپیشگان و بازیگران مرد تاریخ سینمای جهان
- بهترین فیلم های عاشقانه 2020 ؛ مروری بر فیلمهای جدید درام و کمدی رومانتیک سال
- ترسناک ترین فیلم های 2020 جهان ؛ فهرست بهترین فیلم های ترسناک سال 2020
- بهترین انیمیشن های 2020 ؛ لیست بهترین کارتون ها و انیمیشن های جدید سال 2020
منبع: techrato
