این روزها آلودگی هوای تهران و برخی دیگر از کلان‌شهرها در وضعیت بحرانی خود به سر می‌برد. گرچه هنوز دلیل آلودگی هوای تهران مشخص نیست، اما برخی گمانه‌زنی‌ها در این خصوص باز هم مطرح شده است.
گرچه علت آلودگی هوای تهران مشخص نیست اما مثل نام مازوت در میان متهمان ردیف اول دیده می‌شود. گفته می‌شود به مانند دفعات قبل و البته این‌بار در سطحی گسترده‌تر، در نتیجه بحران کمبود گاز کشور، نیروگاه‌ها رو به مازوت‌سوزی آورده‌اند و این امر عامل اصلی آلودگی هوای تهران در مدت اخیر است.
در هر حال شرایط فعلی کشور و به خصوص شهر تهران اصلا مساعد نیست و هر روز خبری از غیرحضوری شدن مدارس و دانشگاه‌ها و یا شاخص‌های بالای آلودگی می‌رسد. در این بین سوالات مطرح می‌شود در خصوص اقداماتی که تا امروز برای رفع آلودگی هوا انجام شده، نحوه مقابله با این وضعیت و یا اصلا دلیل آلودگی هوای تهران که در ادامه به آن می‌پردازیم. همچنین راهکاری برای خروج از منزل در این وضعیت بحرانی نیز ارائه می‌کنیم.
بیشتر بخوانید: مازوت سوزی نیروگاه‌ها همچنان ادامه دارد؛ اینجا کسی به فکر محیط زیست نیست!
دلیل آلودگی هوای تهران
بر اساس اعلام شرکت کنترل کیفیت هوا، پایتخت ایران از ابتدای سال تاکنون 144 روز هوای قابل قبول، 106 روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس، 16 روز هوای ناسالم برای همه افراد جامعه، 2 روز هوای بسیار ناسالم، دو روز هوای خطرناک و تنها دو روز هوای پاک را تجربه کردند.
شاخص آلاینده‌ی گازی دی‌اکسید گوگرد، در پنج‌شنبه‌ی گذشته به 101 واحد رسید و در روزهای گذشته نیز به تدریج بر میزان غلظت این آلاینده که منشا آن احتراق سوخت‌های مایع همچون مازوت و گازوئیل با استاندارد پایین‌تر از یورو 4 است، افزوده شد.
غلظت گودگرد موجود در ترکیبات مازوت و گازوئیل که غیر استاندارد هستند، بسیار بالاست که پس از احتراق با اکسیژن واکنش نشان داده و گاز سمی دی اکسید گوگرد را منتشر می‌کنند.طبق موضوع ماده ۲ قانون هوای پاک، تولید و توزیع ۷۰ میلیون لیتر بنزین یورو ۴ در روز منوط به عدم تجاوز سقف میزان مصرف بنزین کشور از ۸۵ میلیون لیتر در روز است اما آمارها نشان می‌دهند که در سه ماه تابستان هم 1401 مصرف بنزین 21 درصد در مقایسه با مدت مشابه پارسال افزایش داشته است که این آمار مشخصاً قانون هوای پاک را نقض کرده است.
مهم ترین عوامل این آلودگی‌ها نیز خودروهای بی کیفیت، مازوت سوزی نیروگاه ها و صنایع قدیمی و حتی موقعیت جغرافیایی برشمرده می شود که هر سال به خصوص در فصول سرد سال، مقادیر زیادی دود و گرد و غبار، تهرانی ها را در خود غرق می کند و مسئولان تنها تصمیمی که اتخاذ می کنند، تعطیلی مدارس و ادارات است و هر سال نیز به تعداد روزهای آن به واسطه عدم تدبیر لازم اضافه می شود.
همچنین گفتنی است با وجود دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت در سال 2021، درخصوص جلوگیری از سوزاندن مازوت، ایران همچنان در این حوزه پیشرو است. سال گذشته ۱۶ نیروگاه برای تأمین سوخت خود از ابتدای آبان شروع به مازوت سوزی کردند و در همان دوره مجید چگنی، مدیرعامل، در واکنش به مازوت سوی صنایع ونیروگاه ها گفته بود: «در شرایط اضطراری تمام تلاش خود را بر استفاده از گاز خواهیم گذاشت اما اگر شرایط سخت شود، به ناچار باید از سایر سوخت‌های مایع نیز در نیروگاه‌ها استفاده شود.»
گفتنی است که به واقع اطمینانی در خصوص اینکه مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها، دلیل آلودگی هوای تهران یا حداقل تنها دلیل آن باشد هم اطمینانی نیست. خصوصا که اخیرا تصاویری از وضعیت جوی تهران در فضای مجازی منتشر شده که نگرانی‌ها در خصوص دلیل آلودگی هوای تهران را جدی‌تر می‌کند. اخیرا ناصر کرمی فعال محیط زیست در توییتر خود این تصویر را به اشتراک گذاشته و نوشته:
تصویر زیر شاخص دی‌اکسید نیتروژن در خاورمیانه و جنوب شرق اروپا را نشان می‌دهد. تهران آلوده‌ترین است. حتی آلوده‌تر از مناطقی در جنوب شرق اروپا که سوخت غالب ذغال سنگ است آن هم در نیروگاه‌هایی با فناوری هشتاد سال قبل. در تهران چیزی بدتر دارند می‌سوزانند.
بیشتر بخوانید: فوت 6 هزار نفر در نتیجه آلودگی هوای تهران در یک سال!
بررسی نقش دستگاه‌های مسئول آلودگی هوا
در سال ۱۳۹۶ قانون ملی هوای پاک تصویب و وظایف دستگاه‌های مسئول در ۳۴ ماده آن مشخص شد. در این قانون، مشخص شده بود که حدود ۲۳ دستگاه مختلف کشور باید ۱۱۲ اقدام که بعضی از اقدامات به صورت مشترک بین چند نهاد تعریف شده‌اند، انجام دهند، اما در سال ۱۳۹۹ «گزارش حسابرسی زیست‌محیطی نحوه اجرای قانون هوای پاک با دامنه ۸ کلانشهر» منتشر شد که نشان می‌داد به جز ۱۰ اقدام، بقیه تکالیف قانونی یا اجرا نشده یا به‌صورت ناقص اجرا شده است.
در سال ۱۴۰۰ هم گزارش دیوان محاسبات اعلام کرد که فقط ۱۰ درصد تکالیف قانونی اجرا شده است. در اینجا تعداد وظایفی که بر عهده دستگاه‌ها بوده و تعدادی که بنا بر گزارش دیوان محاسبات انجام گرفته است را می‌بینید. برخی دستگاه‌ها هم برنامه‌هایی را به اجرا درآورده‌اند، اما این کار ناقص پیش رفته و اغلب نتیجه لازم را نداشته است.طبق این پایش وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، نفت، دادگستری، راه وشهرسازی، صمت، بهداشت و کشور و سازمان‌های شهرداری‌ها و محیط زیست اندک وظایفی از تکالیف قانونی خود در خصوص کاهش آلودگی هوا را انجام داده‌اند. ۷ دستگاه هم در سال ۱۴۰۰ اقدام خاصی نداشته‌اند.
دستگاه‌هایی که براساس قانون هوای پاک مسئولیت بیشتری در زمینه مقابله با این مشکل دارند، برنامه‌هایی را به اجرا در آورده‌اند اما بنا به تحقیق دیوان محاسبات این برنامه‌ها ناقص اجرا شده و به هدفی که برای آنها مشخص شده بود نرسیده است.
آلودگی هوا در شهرهای بزرگ کشور از ۱۹ آذر آغاز شده و تا امروز صبح برای ۲۵۰ ساعت مستمر ادامه داشت، اما پرسشی که اذهان عمومی را به‌خود مشغول کرده آن است که این آلودگی از کدام منابع ایجاد شده؟ وسایل نقلیه از یک‌سو و صنایع و نیروگاه‌ها از سوی دیگر در همه شهرهای بزرگ جزو متهمان تولید آلودگی هوا بوده و هستند و بارها در پژوهش‌های دانشگاهی متعدد بر این نکته تأکید شده است. البته نهادهای نظارتی به‌صورت دوره‌ای پایش‌های خود را انجام می‌دهند، اما توجیه اقتصادی همواره بر شرایط محیط‌زیستی غلبه می‌یابد و همین موضوع باعث شده کیفیت هوا به وضعیتی برسد که همه شاهد آن هستیم.
روزنامه همشهری با همکاری شرکت دانش‌بنیان تیزنگر به تصاویر و نقشه‌های یک ماهواره محیط‌زیستی شناخته‌شده در جهان دست یافته است که نقشه آلودگی هوای تهران از منابع ثابت را در بازه زمانی ۱۰ روز اخیر ارسال کرده است. این تصاویر از ماهواره «سنتینل ۵» استخراج شده است. این ماهواره محیط‌زیستی برای شناسایی و رهگیری آلاینده‌های جوی کاربرد دارد و امکان ردیابی آلاینده‌های منتشرشده هوا را می‌دهد.
جمع‌آوری داده‌های این نقشه در بازه زمانی ۱۹تا ۲۸ آذر (امروز) نقطه دقیق منابع ثابت آلاینده هوای استان تهران را مشخص کرده است. بر این اساس، طی دوره زمانی مذکور که منطبق بر آلودگی هوای اخیر در استان تهران است، ۱۲۰ منبع آلایندگی ثابت در این استان شناسایی شده که ۶۰ درصد آنها درست در میدان باد تهران قرار دارند. نکته تامل‌برانگیز اینکه نقشه‌های ماهواره سنتینل ۵ از منابع ثابت آلاینده تهران به‌شدت با شهرک‌های صنعتی غرب و جنوب استان تهران تطابق دارد.
بیشتر بخوانید: وضعیت قرمز آلودگی هوا در تهران فعلا ادامه دارد / شهردار تهران سلب مسئولیت کرد
چه ماسکی مناسب آلودگی هوای این روزهای تهران است؟
توصیه می‌شود در این وضعیت آب و هوایی کمتر از منزل خارج شوید اما در صورت الزام خروج از خانه، بهتر است از ماسک مناسب استفاده کنید. در این خصوص کارشناس بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص بهترین ماسک‌ها برای مقابله با آلودگی هوای این روزهای تهران نکاتی را در گفتگو با خبرگزاری مهر متذکر شده است.
مهدی کمری گفت: «بعد از شیوع بیماری کووید ۱۹ استفاده از ماسک تقریباً به یک امر ضروری تبدیل شد. این موضوع در مورد آلودگی هوا حتی بیشتر از دوران همه گیری کووید ۱۹ دارای اهمیت است با این تفاوت که ماسک‌های جراحی و یا سه لایه معمولی در آلودگی هوا تقریباً بی اثر هستند». وی افزود:
ماسک‌های مناسب در شرایط آلودگی هوا، شامل انواع N۹۵(NIOSH-۴۲CFR۸۴)، KN۹۵(GB۲۶۲۶-۲۰۰۶) و FFP۲(EN ۱۴۹-۲۰۰۱) هستند که می‌توانند با استفاده از استانداردهای شناخته شده بین‌المللی تا ۹۵ درصد ذرات معلق را فیلتر کنند.
کمری گفت: «این ماسک‌ها در دو نوع بدون دریچه و دریچه‌دار تولید می‌شوند. افرادی که مشکوک به بیماری کووید ۱۹ هستند، حتماً باید از نوع بدون دریچه آن استفاده کنند». وی افزود: «افراد دارای بیماری‌های قلبی و تنفسی هستند و زنان باردار، قبل از استفاده از این ماسک‌ها با پزشک خود مشورت کنند».
جمع‌بندی
شاید بگویید آلودگی هوا موضوعی نیست که سریع و مستقیم بر انسان اثر بگذارد اما تردیدی نیست که هوارض بلند مدت آن ترسناک و غیرقابل جبران است و بی‌توجهی به این موضوع اثراتی مخرب و طولانی به همراه دارد.
سال 1400، آلودگی هوا جان بیش از 6 هزار نفر را گرفت و در طولانی مدت این تعداد بیشتر هم خواهد بود. باید این موضوع هرچه سریع‌تر تفهیم شود که مسأله‌ی آلودگی هوا یکی از مهمترین مسائل مملکت است که با بی توجهی‌های مداوم به آن، امروز شاهد چنین وضعیتی هستیم که نفس کشیدن مشکل شده است.
این موضوعی است که باید همه‌ی ارکان دولت در راستای بهبود آن بکوشند که در رأس همه‌ی آنها نیز وزارت نفت و وزارت صنعت و معدن ایستاده‌اند. وزارت نفت با توسعه‌ی میادین گازی باید گاز بیشتری تولید کند و همچنین مردم با صرفه‌جویی در فصول سرد، اجازه‌ی مازوت‌سوزی را به نیروگاه‌ها ندهند. اما اینکه آیا عزم اجرای قانون هوای پاک در بدنه‌ی دولت دیده می‌شود یا خیر، خود مثنوی هفتاد من کاغذ است.
بیشتر بخوانید:
- حفاظت از محیط زیست با تکنولوژی روز دنیا ؛ روش سنگاپوری‌ها مقابله با آلاینده‌ها!
- افزایش آلودگی هوای تهران مدیریت بحران را به حالت آماده باش درآورد
- آلودگی هوا خطر خودکشی و افسردگی را در مردم افزایش می‌دهد
- تصفیه آلودگی هوا با فناوری جدید خودروسازان هلندی!
دیدگاه شما در خصوص دلیل آلودگی هوای تهران چیست؟ نظرات خود را در بخش کامنت‌ها با تکراتو در میان گذاشته و اخبار فناوری را با ما دنبال کنید.
